Λυκ Χόφμαν, μισό αιώνα πρωταγωνιστεί στην προστασία της Μεσογειακής και Ελληνικής Φύσης

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΛΟΥΛΟΥΔΗΣ

Ένα όμορφο ανοιξιάτικο απόγευμα, πριν λίγες βδομάδες, στο ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, η ελληνική Πολιτεία τίμησε τον φιλέλληνα οικολόγο Λυκ Χόφμαν (Luc Hoffmann). Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας του απένειμε το βραβείο «Βύρωνα Αντύπα» της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης για το έτος 2005. Όσοι ασχολούμαστε περισσότερο ή λιγότερο επαγγελματικά με την οικολογία και την προστασία του περιβάλλοντος δεν εκπλαγήκαμε. Άλλωστε, το 1999, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, τον είχε τιμήσει με τον Ταξιάρχη του Τάγματος της Αξίας. Ο Λυκ Χόφμαν είναι γνωστό στους παροικούντες ότι έχει μια διαρκή παρουσία, πάντοτε διακριτική αλλά ουσιαστική στις προσπάθειες διαχείρισης και προστασίας της ελληνικής φύσης. Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό και, εμένα τουλάχιστον με εξέπληξε όταν το πληροφορήθηκα, είναι το μέγεθος και η ιστορικών διαστάσεων ποιότητα αυτής της παρουσίας. Την ημέρα της βράβευσής του είχαμε, όλοι όσοι παρευρεθήκαμε και δεν είμαστε λίγοι, την ευκαιρία να ενημερωθούμε από την πυκνή και εξαιρετικά διαφωτιστική ομιλία του Ντόν Μάθιους, μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΕΠΦ, για τη συνολική προσφορά του Λυκ Χόφμαν η οποία, ούτε λίγο ούτε πολύ, συνδέεται, αν δεν ταυτίζεται, με τις σημαντικότερες και επιτυχέστερες πρωτοβουλίες προστασίας της ελληνικής φύσης στη μεταπολεμική περίοδο. Μέχρι σήμερα.

Ο Χόφμαν, μέλος της μεγάλης βιομηχανικής οικογένειας Λαρός, ακολούθησε από νωρίς τον δρόμο της επιστήμης. Διδάκτωρ της Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, απέκτησε στην Camargue, της Νότιας Γαλλίας ένα κτήμα 10.000 στρεμμάτων όπου, το 1954, εγκατέστησε σημαντικό Σταθμό Βιολογικής Έρευνας, με το όνομα Tour du Valat, με διακηρυγμένο στόχο να αποτρέψει την υποβάθμιση των υγροτόπων της Μεσογείου και να προωθήσει την ορθή τους διαχείριση. Εκεί έχουν φιλοξενηθεί εκπαιδευόμενοι αρκετοί επώνυμοι έλληνες περιβαλλοντολόγοι.

Ο Χόφμαν, μας είπε ο Μάθιους, ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1958 προκειμένου να συμμετάσχει σε συνέδριο της, ήδη δραστήριας διεθνώς IUCN (Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης), που οργανώθηκε στην Αθήνα από τον τότε Γενικό Γραμματέα της ΕΕΠΦ (ιδρύθηκε το 1951), αείμνηστο Βύρωνα Αντύπα σε συνεργασία με τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύνδεσμο. Δύο χρόνια αργότερα, η IUCN δημιούργησε «Ομάδα Εργασίας» για τη μελέτη των Ελληνικών υγροτόπων και των πουλιών. Πρόεδρος της ήταν ο Χόφμαν. Η «Ομάδα» σύντομα κατέληξε σε προτάσεις για τον Έβρο, τον Λούρο, τον Νέστο, τα δέλτα Αξιού-Αλιάκμονα και τις Πρέσπες.

Ο Λυκ ήταν, την ίδια εποχή, Γενικός Γραμματέας του IWRB (Διεθνούς Γραφείου Έρευνας για τα Υδρόβια Πουλιά) στην οποία μετείχε, ως εθνικός εκπρόσωπος η ΕΕΠΦ. Η IWRB, η οποία ιδρύθηκε το 1948, είχε, επίσης, αρχίσει να μελετάει τους ελληνικούς υγροτόπους. Ο Λυκ είχε εκπλαγεί με την ελληνική περίπτωση: «…με έκπληξη διαπιστώσαμε πως η Ελλάδα, γενικότερα γνωστή ως μια αρκετά στεγνή χώρα, παρουσίαζε τον μεγαλύτερο αριθμό διαχειμαζόντων πουλιών!». Τη δυσκολία της IWRB να βρει πόρους επέλυσε η δημιουργία, μεταξύ άλλων και από τον Χόφμαν, του WWF International (Διεθνές Ταμείο για τη Φύση), το οποίο συστάθηκε ως θυγατρική οργάνωση της IUCN. Ο Λυκ, Αντιπρόεδρος της νέας οργάνωσης, ήταν ο σύνδεσμός του IWRB-WWF, με βαρύνοντα λόγο για τα προγράμματα διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων στην Ελλάδα. Έτσι εξοπλίστηκε ο Βιολογικός Σταθμός της ΕΕΠΦ στο Δέλτα του Έβρου και υποστηρίχτηκε, το 1977, το Βιολογικό Κέντρο Πρεσπών της «Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Επίσης, από το 1969 ως το 1979 διοχετεύτηκαν πόροι προς την «Φιλοδασική» για την αναδάσωση της Καισαριανής και του Υμηττού.

Τη δεκαετία του 1960, ο Χόφμαν αναλαμβάνει μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες του, παγκοσμίου εμβέλειας. Οργανώνει το 1962 την περίφημη Συνάντηση “MAR” κοντά στο Tour du Valat. Εκεί καταγράφονται οι σημαντικότεροι Ευρωπαϊκοί υγρότοποι, περιλαμβανομένων και των Ελληνικών. Αυτή η καταγραφή αποτελεί και την υποδομή για την τελική Συνθήκη που υπογράφηκε στο Ραμσάρ (Ramsar) της Περσίας το 1971. Την ελληνική υπογραφή έθεσε ο φίλος και συνεργάτης του Χόφμαν, Βύρων Αντύπας. Οι πιέσεις των Χόφμαν, Αντύπα και άλλων, υποχρεώνουν την Ελλάδα, υπογράφοντας τη Συνθήκη το 1974, να προστατεύσουν τους 11 υγροτόπους που αναγνωρίζονται σε αυτήν. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι αυτή η θεσμική αναγνώριση προστατευόμενων περιοχών παγκοσμίου σημασίας, καθώς και οι πρώτες απόπειρες διαχείρισης τους σημαίνουν την αφετηρία της εμπλοκής τόσο του ελληνικού κράτους όσο και ορισμένων μη κυβερνητικών οργανώσεων με ό,τι εννοείται σήμερα ως σύγχρονη περιβαλλοντική πολιτική. Η δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων/Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), το 1991, υπήρξε έργο του Χόφμαν, του Θ. Παπαγιάννη, του Διεθνούς WWF και του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, στο οποίο πρόσφερε την επιστημονική εμπειρία του ο καθηγητής Οικολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεωπόνος Πανταζής Γεράκης.

Αλλά η προσφορά του Χόφμαν δεν εξαντλείται στους υγροτόπους. Τον ενδιαφέρουν και τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Το 1977 αρχίζουν οι πρώτες απόπειρες προστασίας της Μεσογειακής φώκιας (Monk Seal) και της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta. Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, ο Χόφμαν συναντά το Δημήτρη Μαργαριτούλη, μέλος της ΕΕΠΦ και ιδρυτή της «Αρχέλων» και συμφωνούν ένα τριετές πρόγραμμα μελέτης και προστασίας αυτού του σπάνιου είδους χελώνας.

Ο Χόφμαν, όμως, έχει και μια ομολογημένη «αδυναμία»: τις Πρέσπες. Από την πρώτη του επίσκεψη εκεί εντυπωσιάζεται από το τοπίο και τους ανθρώπους. Ο Χόφμαν, ο Αντίπας, ο Κανέλλης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η ΕΕΠΦ και η IUCN επιτυγχάνουν, το 1974, να ανακηρυχθούν οι Πρέσπες ως Εθνικό Πάρκο. Το IUCN και το Διεθνές WWF τη δεκαετία του 1970 και στις αρχές της επόμενης δεκαετίας ενισχύουν την Ελληνική Εταιρία, ώστε, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθήνας Μ. Σκούλου, να μελετήσει και να εκπονήσει σχέδιο διαχείρισης των Πρεσπών. Το 1991, ο Χόφμαν με τον αρχιτέκτονα-μελετητή Θύμιο Παπαγιάννη, τον στενό συνεργάτη του με τον οποίο έχουν πια αναπτύξει πολύπλευρη συνεργασία, προχωρούν σε μια νέα περισσότερο φιλόδοξη πρωτοβουλία: τη συνίδρυση από 10 ελληνικές και ξένες ΜΚΟ της «Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών». Ο Χόφμαν αναλαμβάνει καθήκοντα Προέδρου και τη γενναία χρηματοδότηση της Εταιρείας, η οποία συνεχίζεται γενναιόδωρα και απρόσκοπτα μέχρι σήμερα. Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά. Όχι μόνο ο πληθυσμός της υδρόβιας ορνιθοπανίδας αποκαθίσταται σε μεγέθη «αδιατάρακτης φύσης» αλλά και η περιοχή αναπτύσσει την αγροτική της οικονομία (τα περίφημα επώνυμα φασόλια και την κτηνοτροφία-αλιεία) ενώ καθίσταται σημαντικός πόλος έλξης επιστημονικού και οικολογικού τουρισμού. Ένα υπόδειγμα ολοκληρωμένης ανάπτυξης της αγροτικής υπαίθρου. Το 2000 η Εταιρεία καταγράφει ακόμη μια επιτυχία. Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται την πρότασή της να δημιουργηθεί το πρώτο Διεθνές Βαλκανικό Πάρκο μαζί με τη Αλβανία και την Π.Γ.Δ.Μ. Ο Χόφμαν είναι, ήδη, πολύ γνωστός και αγαπητός στις Πρέσπες. Το 2003 ονομάζεται Επίτιμος Δημότης της Κοινότητας Πρεσπών.

Το 1995, ιδρύεται η οργάνωση WWF Ελλάς προϊόν της στενής συνεργασίας του Χόφμαν και του Θ. Παπαγιάννη. Σύντομα η νέα οργάνωση, με Πρόεδρο τον συστηματικό Θ. Παπαγιάννη, θέτοντας ρεαλιστικούς προγραμματικούς στόχους και αξιοποιώντας την εμπειρία του Διεθνούς WWF στο διεθνές περιβαλλοντικό κίνημα αλλά και την πάντοτε ελεγχόμενα παρεχόμενη οικονομική υποστήριξη της οικογένειας Χόφμαν, διακρίνεται στο ελληνικό χώρο για τη σοβαρότητα των δημόσιων παρεμβάσεών της, το επιστημονικό κύρος, την αποτελεσματικότητά και τη χρηστή διαχείριση των πόρων της. Το WWF Ελλάς είναι σήμερα, έχω άμεση αντίληψη περί αυτού, υπόδειγμα οργάνωσης και λειτουργίας ΜΚΟ, ακόμη και για τα Ευρωπαϊκά δεδομένα. Η παρουσία του οικονομολόγου Αντρέ Χόφμαν, γιου του Λυκ, ο οποίος μετέχει ενεργά στο Δ.Σ. του WWF Ελλάς αποτελεί ακόμη μια εγγύηση ότι «η φιλοσοφία Χόφμαν» είναι πάντα παρούσα στη διοίκηση της οργάνωσης και τα περιβαλλοντικά έργα της.

Γνωρίζω ελάχιστα τον Λυκ Χόφμαν. Άρκεσε, όμως, μια ολιγοήμερη εκδρομή στις Πρέσπες, στο πλαίσιο ενός Δ.Σ. του WWF Ελλάς, στο οποίο έχω την τιμή να μετέχω τα δύο τελευταία χρόνια, για να θαυμάσω την απλότητα, τη γαλήνη και, κυρίως, τη σοφία που αναδύονται από αυτόν τον ξεχωριστό άνθρωπο. Έλεγε για τέτοιες προσωπικότητες, λιγομίλητες αλλά ουσιαστικές σε έργο, ο αλησμόνητος καθηγητής μου στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, ο μικροβιολόγος εδάφους και αναγεννησιακός γεωπόνος Βενετσάνος Κουγέας: «αυτός είναι μελωμένος άνθρωπος». Ξαναθυμήθηκα τον χαρακτηρισμό αυτό όταν ο Χόφμαν ανέβηκε στο βήμα της αίθουσας απονομής, με δυσκολία από τα χρόνια που κύλησαν αλλά υποπτεύομαι και από την αμηχανία του για τα τόσα καλά που λεγόντουσαν γι’ αυτόν εκείνο το απόγευμα. Μίλησε μισό λεπτό για τον εαυτό του: «Σας ευχαριστώ για την τιμή, πέρασα αξέχαστα χρόνια, ταξιδεύοντας και εργαζόμενος στην Ελλάδα που αγαπώ». Τα υπόλοιπα τέσσερα-πέντε λεπτά τα αφιέρωσε στον εκλιπόντα φίλο και συνεργάτη του Βύρωνα Αντύπα. Εκθειάζοντας την αφοσίωση, το ζήλο, την ακατάβλητη θέλησή του να προστατευθεί η ελληνική φύση. «Μελωμένος άνθρωπος»...δύσκολα τους βρίσκεις πια, ιδιαίτερα στο δημόσιο χώρο όπου περισσεύει ο ναρκισσισμός και η αερολογία. Το περιβαλλοντικό κίνημα οφείλει και από αυτή την άποψη πολλά στον Κύριο Λυκ Χόφμαν.  

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 62, 7-8/06