Υπάρχει κάτι σάπιο στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας (κι όχι μόνον εκεί)

Βάσω Π. Κανελλοπούλου, Δαίμων της Οικολογίας

Νίκος Χαραλαμπίδης , Διευθυντής του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace

Ο κ. Λόμποργκ, Δανός Στατιστικολόγος πρώην καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του πανεπιστημίου του Aarhus, επιμένει με πάθος ότι δεν πρέπει να διοχετευθούν οικονομικοί πόροι στην εν γένει προστασία του περιβάλλοντος και ότι π.χ. οι κλιματικές αλλαγές δεν αποτελούν προτεραιότητα για ανάληψη δράσης. Τις πεποιθήσεις του αυτές τις έντυσε με επιστημονικό μανδύα στο βιβλίο του “Ο Σκεπτικιστής Περιβαλλοντολόγος” χρησιμοποιώντας στοιχεία από τη μετεωρολογία, τη βιολογία, τη ζωολογία, την ιατρική και άλλες θετικές επιστήμες. Τώρα πια ταξιδεύει σε όλη την οικουμένη για να διαδώσει τις ιδέες του που κατά τύχη συμπίπτουν με αυτές του πετρελαϊκού λόμπι, το οποίο δεν επιθυμεί την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Δεν παρέλειψε να επισκεφθεί και το Κογκρέσο στις ΗΠΑ για να τους εξηγήσει (ως αυθεντία λόγω του βιβλίου του) ότι ο κ. Μπους έχει δίκιο που δεν επικυρώνει το πρωτόκολλο του Κιότο. Σημειωτέον ότι από την πλευρά των θετικών επιστημών τις οποίες έχει κατά κόρον χρησιμοποιήσει, ο συγγραφέας έχει υποστεί απίστευτα αρνητική κριτική σε πολλά έγκυρα επιστημονικά περιοδικά (Nature, Science, Scientific American, το ηλεκτρονικό Grist Magazine, και από την έγκριτη Αμερικάνικη Union of Concerned Scientists). Αλλά στον κόσμο των δημοσίων σχέσεων αυτό δεν μετρά. Γι αυτό και οι κριτικές σε μεγάλες εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας ήταν θετικές.

Όταν η 24μελής Δανέζικη Επιτροπή Επιστημονικής Δεοντολογίας, μετά από προσφυγές πολιτών και εξάμηνες γραπτές διαβουλεύσεις με τον Λόμποργκ και τους αντιπάλους του, έκρινε βάσιμες τις προσφυγές χαρακτηρίζοντας το βιβλίο του ως επιστημονικά μη έντιμο (επιλεκτική χρήση των στοιχείων κλπ), σκεφθήκαμε ότι επιτέλους κάποιος ορθώνει το ανάστημά του στις ανακρίβειες. Όμως, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν γνωρίζαμε ότι το σήριαλ είχε και συνέχεια. Το πληροφορηθήκαμε από τον κ. Ι. Μποτετζάγια με την ως άνω παρέμβασή του. Με αυτή την αφορμή ερευνήσαμε το θέμα και εντοπίσαμε τα ακόλουθα:

Διαμάχη μεταξύ Θετικών και Κοινωνικών Επιστημών

Όταν το σοσιαλιστικό φιλοπεριβαλλοντικό κόμμα της Δανίας έχασε τις εκλογές, η νεοφιλελεύθερη δεξιά που το διαδέχθηκε, ενέκρινε τον κ. Λόμποργκ μετά από αίτησή του ως διευθυντή του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Εκτιμήσεων για να εισηγείται αν αξίζει να επενδυθούν χρήματα σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά προγράμματα. Με βάση ποια προσόντα; Κυρίως το βιβλίο του. Τότε κάποιοι Δανοί επιστήμονες και άλλοι πολίτες προσέφυγαν στην Επιτροπή Δεοντολογίας με τα γνωστά εναντίον του αποτελέσματα. Με την «καταδίκη» δημιουργήθηκε σάλος και περίπου 300 Δανοί επιστήμονες προερχόμενοι κυρίως από τις κοινωνικές επιστήμες υπέγραψαν υπέρ αυτού. Όμως πολύ σύντομα, περισσότεροι από 600 Δανοί επιστήμονες προερχόμενοι αποκλειστικά από την ιατρική και άλλες θετικές επιστήμες, υπέγραψαν υπέρ της Επιτροπής.

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, για την ιστορία της διακίνησης των ιδεών, ότι το θέμα εξελίχθηκε σε διαμάχη μεταξύ θετικών και κοινωνικών επιστημών. Στις επιστήμες του ανθρώπου είναι θεμιτό να γίνει επιλεκτική χρήση των στοιχείων, επιχειρηματολόγησαν κάποιοι που υποστήριξαν τον Λ.. ( Σε εμάς όμως κάποιος πρέπει να εξηγήσει, με ποιο τρόπο οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά, την μελλοντική ανυπαρξία επιπτώσεων από τις κλιματικές αλλαγές...)

Διαδικαστικές οι Αιτιάσεις του Υπουργείου – Πολιτική η Παρέμβαση

Όταν ο Λ. παραπονέθηκε στο Υπουργείο Επιστημών, εκείνο ανακάλεσε την απόφαση της Επιτροπής για το βιβλίο του στέλνοντας την για επανεξέταση.  Η πολυσέλιδη ανάκληση του Υπουργείου υπογράφεται από έναν προϊστάμενο αγνώστου άλλης ιδιότητας και αναφέρεται κατά συντριπτική πλειοψηφία σε διαδικαστικές «παραλείψεις». Για να γίνει κατανοητό το καθαρά νομικίστικο πνεύμα αυτής της ανάκλησης, αρκούν τρία παραδείγματα από τα επιχειρήματα του υπουργείου:

α. «Η Επιτροπή παρέλειψε να εξετάσει αν είναι αρμόδια να ελέγξει ένα βιβλίο που εκδόθηκε εκτός Δανέζικου εδάφους, δηλαδή στη Βρετανία».

β.«Η Επιτροπή παρέλειψε να διαβουλευθεί προσωπικά με τον Λ. πριν ανακοινώσει τα αποτελέσματα» (Σημείωση. Για αρκετούς μήνες υπήρξε γραπτή διαβούλευση της Επιτροπής με τους προσφεύγοντες και τον ίδιο τον Λ. σε όλα τα επίμαχα σημεία. Η τεράστια αλληλογραφία επισυνάφθηκε στην τελική απόφαση και είναι διαθέσιμη στους πολίτες).

γ) « Η Επιτροπή δεν έλεγξε αν πρόκειται για επιστημονικό βιβλίο, οπότε- σαν βιβλίο απόψεων και διαλόγου, μη επιστημονικό- δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητά της» (Σημείωση: θυμίζουμε ότι ο Λ. επικαλέσθηκε την επιστημονική αυθεντία του βιβλίου για να διεκδικήσει τη θέση του διευθυντή του Ινστιτούτου)

Κλείσιμο της υπόθεσης- αλλά όχι Αλλαγή Άποψης

Η Δανέζικη Επιστημονική Επιτροπή παρέλαβε την ακυρωμένη απόφασή της, τη συζήτησε και τελικά έκλεισε την υπόθεση: Αρνήθηκε να την επανεξετάσει δηλώνοντας ότι δεν θα ξοδέψει περισσότερο χρόνο και χρήμα για αυτό το θέμα (πηγή: Associated Press) και προσθέτοντας ότι αν την εξέταζε θα κατέληγε στα ίδια αποτελέσματα (πηγή: δικτυακός τόπος του Δανού βιολόγου Kare Fog, αντιπάλου του Λ.). Σύμφωνα λοιπόν με τις διαθέσιμες πληροφορίες, ουσιαστικά η Επιτροπή ουδέποτε αναίρεσε την αρχική εκτίμησή της.

Και άλλη Μομφή

Εν τω μεταξύ λόγω της αναταραχής στην Δανέζικη κοινωνία ο πρωθυπουργός της χώρας και προσωπικός φίλος του Λ. ζήτησε από άλλη επιστημονική ομάδα να εκτιμήσει τις μελέτες του Ινστιτούτου. «Οι μελέτες αναφέρονται σε θέματα που πράγματι ενδιαφέρουν την Δανέζικη κοινωνία» απάντησε αυτή η ομάδα αλλά πρόσθεσε ότι «ουδέν νεώτερο επιστημονικό στοιχείο συνεισφέρουν». Λίγο αργότερα 5 από τα 7 μέλη του ΔΣ του Ινστιτούτου παραιτήθηκαν και στη συνέχεια παραιτήθηκε και ο ίδιος ο Λόμπoργκ. Σήμερα πλέον, μαζί με μια ομάδα οικονομολόγων του περιοδικού Εκόνομιστ, προωθεί διεθνώς τις ιδέες του ότι δηλαδή το περιβάλλον δεν έχει ανάγκη προστασίας.

Επίλογος και... Σαίξπηρ

Η περίπτωση Λόμποργκ - αν και υπερβολικά ακραία ώστε να μην αντιπροσωπεύει το μέσο όρο - εκφράζει μία πραγματικότητα. Η κυρίαρχη οικονομική σκέψη – σκέλος των κοινωνικών επιστημών - δέχεται το περιβάλλον σαν έναν ανεξάντλητο φυσικό πόρο, δεν το θεωρεί σημαντικό κριτήριο επιλογής του τρόπου αλλά και του ρυθμού ανάπτυξης και υποβαθμίζει τη σημασία του.

Αντίθετα, στις τάξεις των θετικών επιστημόνων (περιβαλλοντική ιατρική, μετεωρολογία κλπ) πληθαίνουν εκείνες οι φωνές που θεωρούν απαραίτητη την άμεση αλλαγή πορείας. Οι τελευταίοι αναλύουν και υποδεικνύουν αλλά οι κυβερνήσεις αφουγκράζονται περισσότερο τους οικονομολόγους ως έχοντες πιο άμεση σχέση με την πολιτική πραγματικότητα. Έχει άραγε αναθεωρηθεί τα τελευταία χρόνια η οικονομική παιδεία ώστε να συγκλίνει με την περιβαλλοντική; Μήπως τελικά, σε επίπεδο παιδείας, η αποκαλούμενη Βιώσιμη ή Αειφορική Ανάπτυξη είναι ακόμα ανύπαρκτη; Αν κάποιος έχει σχετικές πληροφορίες, εμείς τις περιμένουμε. Πάντως ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος χωρίς σύγκλιση Οικονομίας και Οικολογίας δε μπορεί να υπάρξει.

O Andrew Simms, διευθυντής του Ιδρύματος Νέας Οικονομικής Σκέψης έγραψε σχετικά με τον στατιστικολόγο Λόμποργκ: “Θυμίζει τον μαθηματικό J. Buxton του 18^ου αιώνα. Η ικανότητά του με τους αριθμούς ήταν τόσο μεγάλη που οι άνθρωποι ζητούσαν την άποψή του σε όλα τα θέματα. Έτσι τον πήγαν σε μία παράσταση του Ριχάρδου του ΙΙΙ του Σαίξπηρ και στη συνέχεια ζήτησαν τη γνώμη του. Το μόνο που είχε να πει ήταν ότι οι χοροί περιλάμβαναν 5.202 βήματα και οι ηθοποιοί πρόφεραν 12.445 λέξεις ...” (The Guardian 25/11/04)

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 62, 7-8/06