Έγινε η Μαγιάτικη Γιορτή Ανταλλαγής Παραδοσιακών Ποικιλιών

( μην πυροβολείτε  τους γονείς)

Βάσω Κανελλοπούλου

Κρατώ στα χέρια μου ένα λιλιπούτειο σπόρο από ντοματάκι. Τον έφερε εδώ στο μοναστήρι του όρους Κίσσαβος (Οσσα), ένας από τους πολλούς καλλιεργητές οι οποίοι κατέφθασαν από όλη την Ελλάδα για να ανταλλάξουν απόψεις αλλά και σπόρους και φυντάνια από παραδοσιακές φυτικές ποικιλίες, που με πάθος καλλιεργούν και διασώζουν. Ακούω τους επαγγελματίες αγρότες αλλά και τους ερασιτέχνες να παρουσιάζουν τη δράση τους και τα αποτελέσματά της. Μεταλαμβάνω ενός υπόγειου ενθουσιασμού που διατρέχει τις τοποθετήσεις τους καθώς αισθάνονται ότι ασχολούμενοι με ένα γενετικό πλούτο που χάνεται, διασώζουν ένα θησαυρό.

Είχα έλθει στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου από την προηγουμένη, με το ΚΤΕΛ Λαρίσης, που φθάνει μέχρι το πλησιέστερο χωριό την Ανατολή. Από το πλάτωμα με τα πλατάνια στο πίσω μέρος του χωριού, βλέπεις τον Θεσσαλλικό κάμπο και τη θάλασσα, μέσα από την οποία -μου είπαν οι ντόπιοι- βγαίνει τις πανσέληνες νύκτες κατακόκκινο το φεγγάρι. Το μοναστήρι απέχει μόνο 4 χλμ από το χωριό με καλό χωματόδρομο. Εδώ οι καλόγριες ασχολούνται με τη βιολογική κτηνοτροφία και γεωργία και ταυτόχρονα διατηρούν ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο χώρο που φιλοξενεί συναντήσεις και συνέδρια.

Είναι η Πέμπτη Ετήσια Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών (7 Μαίου) και έχουν συγκεντρωθεί περίπου 300 καλλιεργητές που αποτελούν τη βάση του κινήματος διάσωσης του αγροτικού γενετικού πλούτου της γεωγραφικής μας περιοχής. Στις ημέρες μας, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών σπόρων, που όμως έχουν αρετές και είναι άριστα προσαρμοσμένοι στις τοπικές συνθήκες λόγω μακροχρόνιας συνεχούς επιλογής από τους αγρότες, αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Πρόκειται για τους γονείς των ποικιλιών με τις οποίες τρεφόμαστε σήμερα. Από την αρχή του προηγούμενου αιώνα, το 75 τοις εκατό της γενετικής ποικιλότητας των αγροτικών φυτών έχει χαθεί.

Η πρώτη γιορτή είχε γίνει στο Κιλκίς το 1999 με πρωτοβουλία της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Πελίτι» που διασώζει παραδοσιακές ποικιλίες φυτών και ζώων και του ιδρυτή της Παναγιώτη Σαινατούδη, ο οποίος από το 1991 επισκέπτεται τα χωριά, βρίσκει τους ηλικιωμένους που κρατούν αυτές τις γνώσεις και τις καταγράφει παίρνοντας δείγματα από τους σπόρους, προκειμένου να τους διαδώσει σε επαγγελματίες και ερασιτέχενες αγρότες για καλλιέργεια, αλλά και στον κρατικό φορέα, την Τράπεζα Γενετικού υλικού στη Θεσσαλονίκη, για διατήρηση.

Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού στη Θεσσαλονίκη, κρατικός φορέας

Ο κρατικός φορέας που διατηρεί τους παραδοσιακούς σπόρους, δημιουργήθηκε το 1981 με πρωτοβουλία του ΟΗΕ σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας. Σήμερα υπάρχει πλέον η δυνατότητα εθνικής δράσης, αναφέρει κατά τη διάρκεια της γιορτής ο διευθυντής της Τράπεζας κ. Ν. Σταυρόπουλος. «Μπορούμε πλέον να επισκεφθούμε τα μέρη που εμείς επιλέγουμε για να διασώσουμε το υλικό και τις γνώσεις που χάνονται. Οι παλιοί ήξεραν πως να κρατήσουν το σπόρο και πως να τον διατηρήσουν. Οι νέοι αγρότες δεν ξέρουν, είναι πιό εύκολο να αγοράσεις ένα φακελάκι από κάποιο μαγαζί. Οι ερευνητικές αποστολές στα χωριά για να εντοπισθούν εκείνοι οι λίγοι ηλικιωμένοι που ακόμα κρατούν σπόρο ξεκίνησαν το 2004 και φέτος προγραμματίζονται περισσότερες». Ο κ. Σταυρόπουλος χαρακτήρισε το Πελίτι και γενικώτερα το κίνημα διάσωσης ποικιλιών, ως τους αιμοδότες της Τράπεζας Γενετικού Υλικού «καθώς μπορείς να ψάχνεις μέχρι και δέκα χρόνια για μια σπάνια ποικιλία, ενω μέσω του οικολογικού κινήματος βρίσκεις έτοιμες πληροφορίες και ξέρεις που να πας.»

Η Τράπεζα εξασφαλίζει τη μακροχρόνια διατήρηση του σπόρου για 50-100 χρόνια κι έτσι σώζεται μέρος του γενετικού πλούτου της χώρας είτε για να το μεταχειρισθούν οι καλλιεργητές είτε για να δημιουργηθούν νέες ποικιλίες. Στην επιστημονική αξιολόγηση των ιδιοτήτων των φυτών (αντοχή στη ξηρασία, καταλληλότητα για οικολογική γεωργία κλπ) συμμετέχουν πλέον και τα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης Αθήνας και Θεσσαλίας με πολλές διδακτορικές διατριβές που βρίσκονται εν εξελίξει. Γίνεται πλέον μια κινηματική και επιστημονική επένδυση στο ντόπιο γενετικό υλικό της χώρας από πολλούς διαφορετικούς φορείς που  αλληλοσυμπληρώνονται. Στη γιορτή μίλησε και ο γεωπόνος του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης κ. Ροίκος Θανόπουλος, ανακοινώνοντας ένα νέο ευρωπαικό πρόγραμμα στήριξης καλλιεργητών (επαγγελματιών ή ερασιτεχνών) που διασώζουν ορισμένες μόνο τοπικές ποικιλίες, σε συγκεκριμένες περιοχές.

Το Πελίτι, μη κυβερνητική οργάνωση

Ιδρύθηκε το 1995, μας λέει ο Παναγιώτης Σαινατούδης, σημερινός συντονιστής των δράσεών του. Τα μέλη του είναι εθελοντές. Με συνεχείς εξερευνητικές αποστολές σε όλη την Ελλάδα, έχουν όλα αυτά τα χρόνια συγκεντρώσει 1500 ποικιλίες και τις έχουν ήδη μοιράσει σε 20.000 καλλιεργητές. Η μέχρι σήμερα πορεία δεν ήταν εύκολη. Ο όγκος δουλειάς πολύ μεγάλος. Κάποιες φορές έφθασαν στα όριά τους και παρ ολίγο η προσπάθεια να σταματήσει. Σήμερα πλέον έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο σε όλη την Ελλάδα με 147 αγροκτήματα και 13 κτηνοτροφους που καλλιεργούν διαδίδουν και εκτρέφουν, κυριολεκτικά «αναβιώνουν» ντόπιες ποικιλίες φυτών και αυτόχθονων ζώων. Το Πελίτι εκδίδει έναν ετήσιο οδηγό των αγροκτημάτων και των κτηνοτρόφων, προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάδοση της γνώσης, η ανταλλαγή ποικιλιών και η δημιουργία τοπικών ομάδων ( πχ. της Ερέτρειας).

Το Πελίτι συμμετέχει και οργανώνει προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης όπως αυτό της δασκάλας Σοφίας Γίδα στο Παρανέστι Δράμας, στα πλαίσια του οποίου οι μαθητές του Δημοτικού μεταξύ άλλων πλησίασαν τους παπούδες και τις γιαγιάδες τους και κατέγραψαν τις γνώσεις τους. Τα παιδιά ανακάλυψαν μια κρυμένη όψη της φύσης αλλά και της οικογένειάς τους. Ταυτόχρονα στο χωριό, «Η συγκίνηση ήταν διάχυτη καθώς οι οικογένειες αυτές προέρχονται από πρόσφυγες πολλοί από τους οποίους έφεραν τους σπόρους κυριολεκτικά ραμένους επάνω στα ρούχα τους» επισημαίνει η Σοφία. Εκτός από το Πελίτι που στα ποντιακά σημαίνει βελανιδιά, υπάρχουν στην Ελλάδα και άλλοι εθελοντικοί φορείς που εργάζονται για τη διατήρηση της αγροτικής βιοποικιλότητας στην Ελλάδα όπως πχ ο Αιγίλοπας που το όνομά του παραπέμπει σε παραδοσιακή ποικιλία σταριού (www.peliti.gr,www.aegilops.gr).

Επίλογος

Ο γενετικός πλούτος κρύβει γνωστούς αλλά και άγνωστους θησαυρούς, αρκεί να έχουμε τη διάθεση να τους αναζητήσουμε. Οι σημερινοί καλλιεργητές βασίζονται σε συνεχή παροχή παραδοσιακής γενετικής εισροής προκειμένου να αναπτύξουν νέες ποικιλίες που να αντέχουν στα παράσιτα και στις ασθένειες. Πχ. Ανάδρομη Διασταύρωση είναι η διασταύρωση ενός υβριδικού απογόνου (σημερινή ποικιλία) με έναν από τους αρχικούς γονείς (παραδοσιακή ποικιλία). Χρησιμοποιούνται παραδοσιακές και ανθεκτικές συγγενικές ποικιλίες σε διαδοχικές ανάδρομες διασταυρώσεις με τους σπόρους που σήμερα καλλιεργούμε, ώστε να εξασφαλισθεί για το σύγχρονο υβρίδιο το παλαιό γονίδιο της ζητούμενης ανθεκτικότητας. Επιπλέον η αγροτική βιοποικιλότητα έχει τη δυνατότητα να μειώσει τις ακριβές εισροές στη γεωργία.

Ολοκληρώνω την παρουσίαση της 5^ης γιορτής των σπόρων με κάτι άμεσα χρησιμοθηρικό, ώστε να μην με χαρακτηρίσετε  μόνο ως «ρομαντική» η νοσταλγό ενός ιδεατού ειδυλιακού παρελθόντος κατά το οποίο οι παππούδες μας πεινούσαν. Ήθελα να θυμίσω πως όλα αυτά, ενώ αφορούν την πολιτιστική μας κληρονομιά, ταυτόχρονα έχουν στόχο το μέλλον με την έννοια της οικονομικής ανάπτυξης και της διατροφικής επάρκειας, δηλαδή την αποφυγή της μελλοντικής πείνας. Δείτε και το συγκλονιστικό παράδειγμα με το καλαμπόκι από τις ΗΠΑ και το Μεξικό, που δημοσιεύεται σε ένθετο τετραγωνάκι.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 50, 6/05