“ Η Επιλογή της Χρυσής Τομής” του Δημήτρη Κουρέτα

Κείμενα για τη Βιοτεχνολογία τα “Μεταλλαγμένα” και                      την Κοινωνία

με πρόλογο Λ. Λουλούδη

εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκή 2007

Βάσω Κανελλοπούλου

Εμείς κάνουμε επιστήμη δεν κάνουμε πολιτική επιχειρηματολογούν οι πέραν του Ατλαντικού θιασώτες της γενετικά τροποποιημένης (μεταλλαγμένης) διατροφής. Διαβάζοντας τα κείμενά τους έχεις την αίσθηση ότι είναι μεγάλη “ρετσινιά” για έναν επιστήμονα να έχει άποψη όχι μόνο για την επέκταση της γνώσης αλλά και για τον τρόπο χρήσης της. Οι απόψεις που αφορούν στις εφαρμογές θεωρούνται “πολιτικές” και  ταυτόχρονα αντι-επιστημονικές. Η έκφρασή τους υπονομεύει την αξιοπιστία του επιστήμονα, καθώς θεωρείται ότι αυτός έχει εξαρτήσεις από εξωγενείς ιδεολογικές γραμμές και ότι επομένως, δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο σωστός ερευνητής δεν δικαιούται να έχει άποψη για τον τρόπο εφαρμογής της νέας γνώσης και των εργαλείων που απορρέουν από αυτήν, γιατί αν έχει, θεωρείται ότι τοποθετείται εναντίον της προόδου! Μια θεώρηση που παραχωρεί με απίστευτη βιασύνη, πριν μελετηθούν οι τυχόν επιπτώσεις, όλη τη δυνατότητα χρήσης της νέας γνώσης και της νέας τεχνολογίας σε μια μη ελεγχόμενη αγορά (που αποκαλείται ελεύθερη).

Θεωρώ όμως μη εποικοδομητική, και την εκ διαμέτρου αντίθετη άποψη, που εκφράζεται μερικές φορές από εκπροσώπους του ευρωπαϊκού προοδευτικού χώρου. Η άποψη αυτή μονότονα επαναλαμβάνει τη φράση “το θέμα είναι πολιτικό και όχι επιστημονικό”. Η επικοινωνιακά καταστρεπτική αυτή φράση δίνει την εντύπωση, ότι η πολιτική απόφαση για τον τρόπο εφαρμογής μιας τεχνολογίας συνδέεται μόνο με τις κοινωνικές συνιστώσες και δεν συμπεριλαμβάνει τα επιστημονικά δεδομένα ή τα υφιστάμενα χάσματα στη γνώση. Η άποψη αυτή, σε κοινωνικό επίπεδο ισχυροποιεί τον προηγούμενο εφιαλτικό τρόπο σκέψης ο οποίος μας έχει μεταβάλει σε πειραματόζωα.

Για να συνοψίσουμε, στη σχέση Επιστήμης και Πολιτικής ελλοχεύουν οι δύο δαγκάνες μιας παγίδας:

Δαγκάνα 1η. Η χρήση της νέας γνώσης-είναι θέμα αποκλειστικά επιστημονικό (σκληρή νεοφιλελεύθερη άποψη)

Δαγκάνα 2η. Η χρήση της νέας γνώσης- είναι θέμα αποκλειστικά πολιτικό (επικοινωνιακή γκάφα τμήματος του προοδευτικού χώρου η οποία συνήθως συντελείται μέσα στο άγχος της ανάδειξης της κοινωνικής συνιστώσας).

Οι μεν ταυτίζουν την “πρόοδο” με την ανεξέλεγκτη χρήση της γνώσης από την ελεύθερη αγορά, ενώ οι άλλοι δίνουν την εντύπωση ότι είναι εναντίον οποιασδήποτε εφαρμογής νέας γνώσης και επομένως, είναι στραμμένοι στο παρελθόν. Ως αποτέλεσμα, πολλοί αξιόλογοι ερευνητές ως κοινωνικά όντα, αισθάνονται εγκλωβισμένοι στη διελκυνστίνδα μεταξύ των δύο αυτών μη αποδεκτών απόψεων. Βρίσκονται υπό την απειλή, ότι κάθε θέση που τολμούν να εκφράσουν θα κατηγοροποιηθεί αυτόματα στη μια ή στην άλλη πλευρά, λες και πρόκειται για επιλογή μεταξύ Παναθηναϊκού και Ολυμπιακού. Πώς λοιπόν  να εκφρασθούν και να ακουσθούν οι φωνές που θέλουν να πουν ότι τα υφιστάμενα χάσματα στη γνώση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όσο και η ίδια η γνώση; Στα πλαίσια μιας κοινωνίας που κινείται μεταξύ μαύρου και άσπρου, πώς να ακουστούν οι φωνές που τονίζουν ότι η αλήθεια, βρίσκεται στις αποχρώσεις και συχνά στο μέγεθος της κλίμακας;

Με αυτές τις σκέψεις βυθίσυηκα στο βιβλίο του Δημήτρη Κουρέτα, καθηγητή φυσιολογίας ζωϊκών οργανισμών στο τμήμα Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Εδώ βλέπουμε μια επιμονή στις αποχρώσεις και στην ανάδειξη των χασμάτων της γνώσης, μια επιμονή στη μετρημένη εκλαίκευση, ώστε να συμμετέχει και η κοινωνία σε κρίσιμες αποφάσεις όπως πχ, οι προτεραιότητες στη χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας. Βλέπουμε ακόμα, μια επιμονή στη διαμόρφωση τρόπου σκέψης αντί για τη διαμόρφωση κανόνων. Διαπιστώνουμε μια στοχευμένη κριτική για ορισμένες επιχειρηματικές πρακτικές που μας μετατρέπουν σε πειραματόζωα ή που υπόσχονται τα πάντα χωρίς βεβαιότητα ότι θα μπορέσουν να ανταποκριθούν, αποσκοπώντας αποκλειστικά στην άνοδο της μετοχής. Διαβάζουμε το παράπονο “το πανεπιστήμιο των γραμμάτων έγινε πανεπιστήμιο των προγραμμάτων.” Αυτή η τελευταία διαφωνία βασίζεται ακόμα περισσότερο στις αποχρώσεις, καθώς ο συγγραφέας δεν έχει αντίρρηση εν γένει για τα προγράμματα αλλά για τις προτεραιότητες τους καθώς και για το κριτήριο του μη ποιοτικού αλλά ποσοτικού χρηματοδοτικού ανταγωνισμού.

Για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ ή “μεταλλαγμένα” επί το λαϊκότερον) ο καθηγητής Δημήτρης Κουρέτας μας λέει, ότι η υφιστάμενη νομοθεσία δεν εξασφαλίζει την έλλειψη τοξικότητας, ότι οι έρευνες που γίνονται για ένα μεταλλαγμένο φυτό είναι πολύ σύντομες, ενώ θα έπρεπε να κρατούν χρόνια, όπως γίνεται με τα νέα φάρμακα που υφίστανται μελέτες τοξικότητας για 5-8 χρόνια. Οι εταιρίες δεν κάνουν μακροχρόνιες έρευνες γιατί είναι δαπανηρές, “…προσπαθούν όμως να μειώσουν το κόστος όσο μπορούν και χρησιμοποιούν εμάς σαν πειραματόζωα.” Κα σε άλλο σημείο

“δεν είναι το γεγονός ότι η γενετική τροποποίηση είναι εξ ορισμού επικίνδυνη. Είναι το ότι η γενετική τροποποίηση δημιουργεί απρόβλεπτες και συχνά μη επιδιωκόμενες  βιοχημικές αλλαγές στον ξενιστή, που κάνουν τον ΓΤΟ να πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν “νέος” οργανισμός που δεν γνωρίζουμε αν περιέχει τοξικές ουσίες που δεν περιείχε….”

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Λεωνίδας Λουλούδης αναφέρεται στη δυσεύρετη αλλά δημιουργική οδό της χρυσής τομής ως επιλογή ζωής. “ Για να την ακολουθήσει κανείς πρέπει να την ασκεί κάθε ημέρα ώστε να μην χάσει την απαιτούμενη ετοιμότητα, καθώς η διαρκής εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας αλλάξει αδιόρατα- αν όχι ύπουλα- ακόμη και το πλαίσιο αξιών με τις οποίες τις κρίνουμε…”

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 80, 3.2008