Το ενεργειακό κόστος της γαστριμαγίας

Βασίλης Παπακριβόπουλος

Aν και οι χριστουγεννιάτικες γιορτές αποτελούν κιόλας μια μακρινή ανάμνηση -για πολλούς η μόνη «χειροπιαστή» κληρονομιά τους είναι τα παραπανίσια κιλά που τους φόρτωσε η εορταστική κραιπάλη- εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει μια έρευνα που πραγματοποίησαν κατά τη διάρκεια των γιορτών δύο Βέλγοι πανεπιστημιακοί1 για τον αριθμό των χιλιομέτρων που απαιτήθηκαν και τις ποσότητες CO2 που εκλύθηκαν για τη μεταφορά των αγαθών που καταναλώθηκαν σε ένα τυπικό εορταστικό χριστουγεννιάτικο δείπνο -8 μόλις ατόμων- μιας οικογένειας της μεσαίας τάξης.

Όλα τα είδη που συμπεριλήφθηκαν στην έρευνα παρουσιάζονταν στα διαφημιστικά φυλλάδια των μεγάλων αλυσίδων σουπερμάρκετ που κατέκλυσαν τα σπίτια την περίοδο των γιορτών με τίτλους «Ζήστε όπως θέλετε!» ή «Όλα είναι δυνατά!» και, συνεπώς, θεωρούνται ευρείας κατανάλωσης (έστω κι αν για κάποιους συμπατριώτες μας φαντάζουν εκκεντρικά ή υπερπολυτελή).

Μερικά από τα μεγέθη είναι εντυπωσιακά. Πράγματι, το μεγάλο μπουκέτο τριαντάφυλλα που στόλιζε το τραπέζι μεταφέρθηκε αεροπορικά από την Κένυα (6.550 km και 5,2 kg Co2). Για την σούπα με σπαράγγια και καραβίδες, τα νωπά σπαράγγια μεταφέρθηκαν αεροπορικώς από το Περού (10.500 km και 12,5 kg CO2), ενώ οι κατεψυγμένες και αποφλοιωμένες καραβίδες με πλοίο από την Ινδονησία (14.000 km). Μάλιστα, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι, από οικολογική άποψη, είναι προτιμότερη η κατανάλωση αυτών των οστρακόδερμων των εκτροφείων της Νοτιοανατολικής Ασίας από την κατανάλωση των νωπών αποφλοιωμένων αντίστοιχων προϊόντων που παράγονται μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα βορειότερα, στη Σκωτία! Κι αυτό γιατί τα ευρωπαϊκά οστρακόδερμα μεταφέρονται αεροπορικώς προς αποφλοίωση σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας όπου τα εργατικά χέρια είναι πάμφθηνα κι επιστρέφουν -και πάλι αεροπορικώς- στην Ευρώπη, έχοντας διανύσει αποστάσεις έως και 33.000 km! Και να σκεφτεί κανείς ότι πριν από επτά χρόνια το οικολογικό κίνημα κατήγγειλε ως αποκορύφωμα του παραλογισμού τη μεταφορά με νταλίκες-ψυγεία της δανέζικης γαρίδας στο Μαρόκο για αποφλοίωση και την επανεισαγωγή της στη Δανία.2 Με λίγα λόγια, η αναζήτηση της ευκολίας και της εξοικονόμησης χρόνου που έχει επιλεγεί σε αυτόν τον τομέα από το 70% των Δυτικών καταναλωτών, έχει συχνά σημαντικές οικολογικές επιπτώσεις, μερικές φορές δε και κοινωνικές.3

Καθώς η ακρίβεια στα τρόφιμα κι η πτώση της αγοραστικής δύναμης είναι ένα ζήτημα που απασχολεί αρκετά και τους Ευρωπαίους, όσοι θέλησαν να κάνουν οικονομία στον προϋπολογισμό για το ποτό είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν λευκό κρασί sauvignon blanc από την Χιλή (11.900 km), κόκκινο sauvignon cabernet από την Καλιφόρνια (8.900 km) ή αφρώδες κρασί από την Τασμανία, νότια της Αυστραλίας (17.000 km). Επιπλέον, καθώς το βοδινό και το κουνέλι Αργεντινής ήταν κατά 30% φτηνότερα από τα ντόπια, υπήρχε ισχυρό κίνητρο για τον καταναλωτή να τα προτιμήσει (11.300 km και 14,5 kg CO2). Οι λάτρεις των πιο εξωτικών γεύσεων μπορούσαν να αγοράσουν στα σουπερμάρκετ νωπά φιλέτα αντιλόπης από τη Ναμίμπια (8.300 km) ή αυστραλιανού καγκουρό (16.700 km), στρουθοκαμήλου Νότιας Αφρικής (8.900 km) ή βίσωνα Καναδά (5.600 km) που μεταφέρθηκαν αεροπορικώς από τον τόπο παραγωγής τους.

Ευτυχώς, το μαρούλι και οι πατάτες έρχονταν από σχετικά κοντινές χώρες, την Ισπανία και τη Γαλλία αντίστοιχα. Αντίθετα, τα φρούτα που προτείνονταν είχαν μεταφερθεί αεροπορικώς από κάθε γωνιά του πλανήτη: πορτοκάλια από τη Νότια Αφρική, αχλάδια από τη Νότια Κορέα, μάνγκο, σύκα και πεπόνια από τη Βραζιλία, φρούτα του πάθους από την Κολομβία, ρόδια από τις Ηνωμένες Πολιτείες, φράουλες από το Ισραήλ, κεράσια από την Αργεντινή, ακτινίδια από τη Νέα Ζηλανδία.. Α, ναι, υπήρχαν και μήλα Βελγίου... Συνολικά, τα συστατικά της φρουτοσαλάτας και της πιατέλας φρούτων διάνυσαν 126.000 km, εκπέμποντας 9 kg CO2 .

Για όσους φαίνεται περίεργη αυτή η κυριαρχία των προϊόντων που μεταφέρθηκαν αεροπορικώς, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, μεταξύ 1960 και 2006, ο όγκος των εμπορευματικών αερομεταφορών αυξήθηκε κατά 75.000%! Βέβαια, παρόμοιες εξελίξεις έχουν ως αποτέλεσμα τα λίγα κιλά των συστατικών αυτού του γεύματος να έχουν διανύσει συνολικό αριθμό χιλιομέτρων που ξεπερνούσε τα 209.000 km, δηλαδή πέντε φορές τον γύρο του κόσμου. Και να έχουν παραχθεί κατά τη μεταφορά τους 43 kg CO2, ποσότητα που αντιστοιχεί στις εκπομπές ενός Ι.Χ. που διανύει απόσταση 258 km μεταφέροντας τέσσερις επιβάτες...

Φυσικά, σε αυτό το σημείο αποφασιστικό ρόλο διαδραματίζει ο ρόλος του πολίτη-καταναλωτή: αν -απλούστατα- πάψει να αγοράζει παρόμοια προϊόντα, τότε -αναγκαστικά- θα σταματήσει και η εισαγωγή τους κι η τεράστια ενεργειακή σπατάλη και ρύπανση. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, το ευρωπαϊκό οικολογικό κίνημα επιδιώκει την «relocalisation», την επιστροφή της παραγωγικής διαδικασίας κοντά στον τόπο της κατανάλωσης των προϊόντων. Σημαντικό όπλο προς αυτήν την κατεύθυνση θα μπορούσε να αποτελέσει η καθιέρωση της «ενεργειακής ετικέτας» κάθε προϊόντος διατροφής: αυτή η ετικέτα, στην οποία θα αναγράφεται η χώρα και ο τόπος προέλευσης, θα έχει διαφορετικό χρώμα ανάλογα με το μεταφορικό μέσο που χρησιμοποιήθηκε (και πράσινη αν πρόκειται για τοπικό προϊόν) και θα αναγράφει τις ποσότητες CO2 που εκλύθηκαν κατά τη μεταφορά του προϊόντος.
 

1.      Libération, 25-12-07, Pierre Ozer και Dominique Perrin, «Le dîner de Noël à 15 litres de pétrole»

2.      Δαίμων της Οικολογίας, τ. 10, Δεκέμβριος 2001, Β. Παπακριβόπουλος, «Φως στο τούνελ για τις συνδυασμένες μεταφορές»

3.       Καθώς οι Δυτικοί καταναλωτές προτιμούν να αγοράζουν φιλέτο πουλερικών, οι φτερούγες και τα πλατάρια που απομένουν καταψύχονται από τους κολοσσούς του κλάδου και εξάγονται στην Αφρική όπου πωλούνται σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή, οδηγώντας σε χρεοκοπία εκατοντάδες χιλιάδες ντόπιες μικρές επιχειρήσεις πτηνοτρόφους. Βλέπε ΓΑΛΕΡΑ, τ. 13, Οκτώβριος 2006, Β. Παπακριβόπουλος, «Η επιδρομή των πουλερικών».

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 80, 3/08