Kόσσοβο: H πεδιάδα των κοτσυφιών

Δημήτρης Κωστόπουλος

Χιλιάδες χρόνια πριν κατά την διάρκεια του Τριτογενούς, τα νερά μιας τεράστιας λίμνης υποχώρησαν αφήνοντας παρακαταθήκη στους ιστορικούς χρόνους, την εύφορη λάσπη της και μια πεδιάδα, ένα οροπέδιο σφηνωμένο ανάμεσα στα βουνά. Το Κοσσυφοπέδιο, η πεδιάδα των κοτσυφιών.

Τον 7ον αιώνα οι Σέρβοι ένα από τα τελευταία σλαβικά φύλα που κατεβαίνουν στην Βαλκανική, διαλέγουν την συμβολή έξι ποταμών στην περιοχή της Ράσκια (σημερινό Νόβι Παζάρ) για να εγκατασταθούν. Δέσμιοι της υδροχαρούς καταγωγής τους, αφού οι Σλάβοι εκτός από τον θεό της αστραπής, λάτρευαν τους παγανικούς θεούς των ποταμών, τις νύμφες και τους δαίμονες που ζούσαν στην ομίχλη των βάλτων. Οι Σέρβοι θα κυριαρχήσουν στο οροπέδιο, αναγκάζοντας τα προϋπάρχοντα γεωργικά ιλλυρικά φύλα να αποσυρθούν στους γύρω ορεινούς όγκους, όπου θα μεταλλαχθούν σε κτηνοτρόφους.

Η απομόνωση των βουνών θα γεννήσει ένα ιδιόρρυθμο πολιτισμό που στηρίζεται στους δεσμούς αίματος, σε άγραφους νόμους και στην αρπαγή, ενώ ταυτόχρονα θα διατηρήσει την γενετική του καθαρότητα, μοναδική σε όλα τα Βαλκάνια. Στο οροπέδιο ακόμη μέχρι σήμερα, οι απόγονοι των ιλλυρικών φύλων δεν θα αναμειχθούν ποτέ με τα αντίστοιχα σλαβικά .Συμβολικά μπορούσε να το δει κανείς στην κεντρική λεωφόρο Τίτο (σήμερα Μαρίας Τερέζας) όταν στην καθημερινή βόλτα Αλβανοί και Σέρβοι έπιαναν διαφορετικά πεζοδρόμια.

Πριν την κάθοδο των Σλάβων τα Βαλκάνια ήταν η γέφυρα μεταξύ του Λατινικού κόσμου και του Βυζαντίου. Οι σλαβικές επιδρομές κατέστρεψαν τους διαβαλκανικούς δρόμους μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης. Αυτό το εμπόδιο «παγανιστικού βαρβαρισμού»1 θα χωρίσει πολιτιστικά την Ευρώπη σε Δύση και Ανατολή.

Στην κοιλάδα του ποταμού Ιμπάρ θα γιγαντωθεί τον 13ον αιώνα το μεγάλο βασίλειο των Σέρβων, στηριγμένο στα μεταλλεία του Nvo Dro, αφού πρώτα τα σλαβικά φύλα θα εκχριστιανιστούν. Όταν στο Βυζάντιο, ο πλούτος που δεν κατευθύνεται σε συναλλαγές αλλά αποθησαυρίζεται, θα οδηγήσει σε μια σπάνη πολυτίμων μετάλλων, το Θέμα της Σερβίας, αυτή η «terra metallica» των χρονικογράφων, θα διεκδικήσει τον ηγεμονικό της ρόλο στα Βαλκάνια. Τελικά η επέκταση της σερβικής αυτοκρατορίας θα σταματήσει έξω από την Κωνσταντινούπολη, μετά τον ξαφνικό θάνατο (πολιτική δολοφονία;) του Στέφανου Δουσάν.

Αλλά αυτό που θα στοιχειώσει το ιστορικό μέλλον της περιοχής είναι μια μάχη. Η ανοικτή έκταση του οροπεδίου είναι ιδανική για μια τυπική μεσαιωνική μάχη. Στις 13 Ιουνίου του 1389, την μέρα του Αγίου Νικηφόρου, την Βιντοβντάν των Σέρβων, οι χριστιανικές δυνάμεις του πρίγκιπα Λάζαρου, θα ηττηθούν από τις υπέρτερες δυνάμεις του σουλτάνου Μουρατ του Α! που θα σκοτωθεί στην μάχη. Ο Λάζαρος θα πιαστεί αιχμάλωτος και θα δολοφονηθεί από τον ίδιο τον Βαγιαζήτ, τον γιο του Μουράτ. Η Βιντοβντάν είναι κάτι περισσότερο από εθνική γιορτή για τους Σέρβους, που θα επιστρατεύσουν και την οικολογία για να θεμελιώσουν τον εθνικό τους μύθο. Την άνοιξη το οροπέδιο κοκκινίζει από τις «κοσοβόσκα μποζούρ», ένα είδος παπαρούνας, που σύμφωνα με τον εθνικό μύθο είναι από το αίμα των σέρβων μαχητών.

Οι μαζικοί εξισλαμισμοί των Αλβανών, με δέλεαρ την διατήρηση της ένοπλης οργάνωσης τους, θα προσθέσουν στις παραδοσιακές διαχωριστικές γραμμές και αυτήν της θρησκείας. Η μεγάλη όμως δημογραφική ανατροπή θα γίνει το 1689, όταν ο πατριάρχης Αρσένιος ως νέος Μωυσής θα οδηγήσει 37000 σερβικές οικογένειες στο πέρασμα του Δούναβη, στο Καρλοβίτσι και το Νόβισαντ.2 Το δημογραφικό κενό θα καλύψουν οι Αλβανοί των βουνών που όμως δεν θα αποκτήσουν ποτέ τα γονίδια του γεωργού. Η εύφορη πεδιάδα παρέμεινε μέχρι σήμερα χέρσα.

Ο γεωγραφικός ντετερμινισμός του οικοσυστήματος, πεδιάδα ιδανική για γεωργία, πλούσιο υπέδαφος και διαρκή υδατικά αποθέματα από τους ορεινούς όγκους, συντρίβεται από τους εθνοτικούς ανταγωνισμούς. Το Κόσοβο θα παραμείνει η πιο φτωχή επαρχία της Ευρώπης και στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο.

Η αδυναμία συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων με όρους γενετικής καθαρότητας ακόμα και στα πλαίσια της πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας, θα οδηγήσει στην τραγωδία των εθνοκαθάρσεων της σύγχρονης ιστορίας, πρώτα των Αλβανών και σήμερα των Σέρβων.

1 D. Obolensky: «Η βυζαντινή κοινοπολιτεία» 1991

2 Δ. Κωστόπουλος «Βαλκάνια: Η οικογεωγραφία της οργής» 1993

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 81, 4/08