Το παιγνίδι με την τεχνολογία

Δήμος Τσαντίλης

Να βλέπει κανείς τον κόσμο σαν μια μεγάλη μηχανή καθησυχάζει. Οι μηχανές έχουν ένα προτέρημα. Κάνουν ακριβώς αυτό για το οποίο κατασκευάστηκαν ή έτσι μας αρέσει να πιστεύουμε. Για κάθε πρόβλημα υπάρχει μια τεχνική λύση για κάθε βλάβη, ένα ανταλλακτικό.

Όμως η τυφλή εμπιστοσύνη στην τεχνολογία είναι αυταπάτη. Ούτε η φύση, ούτε οι μηχανές είναι προβλέψιμες. Ιδιαίτερα από την στιγμή που για κάποιο λόγο έχουν αρχίσει να ρετάρουν.

Διδακτικότατη, εν προκειμένω, είναι η ιστορία του Αμερικανού εφευρέτη Thomas Midgley, του ανθρώπου που με τις ανακαλύψεις του προκάλεσε το μεγαλύτερο ίσως κακό στον πλανήτη που έχει προκαλέσει άνθρωπος από μόνος του - πάντα πιστεύοντας ακράδαντα ότι με την δραστηριότητά του συμβάλλει στην πρόοδο της ανθρωπότητας. Την ιστορία αυτή θα άξιζε, λοιπόν, να την διηγηθούμε.

Ο Midgley ήταν ένας καλός μηχανικός. Το κακό άρχισε, όταν καταπιάστηκε με τις βιομηχανικές εφαρμογές της χημείας. Πρώτη του ανακάλυψη ήταν ότι αν στην βενζίνη προστεθεί τετρα-αιθυλιούχος μόλυβδος, οι κινητήρες των αυτοκινήτων λειτουργούν πιο ομαλά.

Βέβαια, οι επιπτώσεις του μολύβδου στην ανθρώπινη υγεία ήταν ήδη γνωστές. Όμως ο Midgley δεν ήταν γιατρός. Ήταν τεχνικός που αναζητούσε μια τεχνική λύση σε ένα τεχνικό πρόβλημα. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να μειώσει το ενοχλητικό κτύπημα των βενζινοκινητήρων και τίποτε άλλο. Το γεγονός ότι ο μόλυβδος είναι εξαιρετικά τοξικός και ότι επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας από κοινές αϋπνίες έως τύφλωση, παράλυση και καρκίνο, τον άφηνε παγερά αδιάφορο.

Η λύση του Midgley εφαρμόστηκε σε βιομηχανική κλίμακα από μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και αυτοκινήτων, που για τον σκοπό αυτόν ίδρυσαν το 1923 μια κοινή εταιρεία παραγωγής μολυβδωμένης βενζίνης, την «Ethyl Cororation» (που έγινε γνωστή στην Ελλάδα από την μεγάλη και εξαιρετικά επικίνδυνη πυρκαγιά που ξέσπασε στις εγκαταστάσεις της στην Θεσσαλονίκη το 1986).

Στο μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τότε που άρχισε να χρησιμοποιείται ο τετρα-αιθυλιούχος μόλυβδος ως αντικροτικό στην βενζίνη και μέχρι να εμφανιστεί και να επικρατήσει στην αγορά η αμόλυβδη, τεράστιες ποσότητες τοξικού μολύβδου έχουν συσσωρευτεί σε όλα τα οικοσυστήματα του πλανήτη. Παράλληλα δεν έπαυσαν να πληθαίνουν και οι κριτικές φωνές που επεσήμαναν τις αρνητικές επιπτώσεις του τετρα-αιθυλιούχου μολύββου στην δημόσια υγεία.

Όμως ο Midgley δεν ήταν μόνο εφευρέτης, αλλά και άνθρωπος με αρχές - έτοιμος να θυσιαστεί για το κοινό καλό. Κάθε είδους κινδυνολογία τού ήταν ξένη και την απέρριπτε. Έτσι λοιπόν, για να πείσει τους δημοσιογράφους, που είχαν αρχίσει να ανησυχούν και να αμφιβάλουν για το πόσο ακίνδυνη ήταν η εφεύρεσή του, οργάνωσε μια συνέντευξη τύπου, όπου έλυνε τα χέρια του σε μολυβδωμένη βενζίνη και, στην συνέχεια έχωσε την μύτη του σε ένα δοχείου και ανέπνευσε τις αναθυμιάσεις τετρα-αιθυλικού μολύβδου επί εξήντα δευτερόλεπτα.. Και αυτό μολονότι ήδη έπασχε από μολυβδίαση και γιατροί του είχαν απαγορεύσει να έρχεται σε επαφή με τον μόλυβδο. Σε πείσμα των γιατρών του ο Midgley επέζησε. Το τι τελικά έπαθε και πώς πέθανε θα το αποκαλύψουμε στο τέλος της ιστορίας μας.

Έχοντας βρει λύση για το κτύπημα στους βενζινοκινητήρες, ο δαιμόνιος εφευρέτης δεν μπορούσε να μείνει αδρανής. Με ανανεωμένη την ορμή του στράφηκε σε ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα της εποχής του. Τα ηλεκτρικά ψυγεία. Τα ψυκτικά μέσα που χρησιμοποιούσαν έως τότε ήσαν τοξικές ουσίες, εύφλεκτες και διαβρωτικές που έφθειραν τους ψυκτικούς μηχανισμούς που παρουσίαζαν συχνά επικίνδυνες διαρροές.

Ο Midgley ανέλαβε να βρει λύση και σύντομα η επιτυχία ήρθε να στεφανώσει τον ακούραστο εφευρέτη. Οι ουσίες που θα αντικαθιστούσαν έκτοτε όλα τα άλλα ψυκτικά μέσα ήταν οι χλωροφθοράνθρακες, μια ομάδα χημικών ενώσεων με εκπληκτικές, ομολογουμένως, ιδιότητες. Δεν είναι εύφλεκτες, δεν είναι τοξικές ή και διαβρωτικές και, γενικά, δεν αντιδρούν, παρά πολύ δύσκολα, με άλλες χημικές ενώσεις.

Ο Midgley δεν έζησε για να μάθει ότι έκανε την χειρότερη ανακάλυψη για τον πλανήτη. Οι χλωροφθοράνθρακες ή «CFC», όπως είναι η εμπορική τους ονομασία, χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο στα ψυγεία, αλλά σε ένα πλήθος άλλες εφαρμογές, από τους αφρούς ξυρίσματος, ως τα κλιματιστικά και τους ηλεκτρικούς μετασχηματιστές.

Ώσπου ξάφνου διαπιστώθηκε ότι τα υπεράνω πάσης υποψίας CFC ενέχονται στην καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος στην στρατόσφαιρα που προστατεύει . Χωρίς την προστασία που παρέχει το όζον, που μας προστατεύει την βιόσφαιρα από την δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου.

Ας τελειώσουμε την ιστορία μας για να δούμε πώς κατέληξε ο μεγάλος εφευρέτης. Χτυπημένος από παράλυση κατασκεύασε μια μηχανή για να τον ανασηκώνει στο κρεβάτι. Όμως μια ημέρα, η μηχανή αντέδρασε απρόβλεπτα. Ο Midgley προσπάθησε να απαλλαγεί από τον θανάσιμο εναγκαλισμό της Εις μάτην. Οι ιμάντες της μηχανής έγιναν βρόγχος γύρο από τον λαιμό του. Η εφεύρεση έπνιξε τελικά τον εφευρέτη. Ποιος θα το περίμενε από μία μηχανική κατασκευή;(1)

1 Ο Descartes δεν θα το περίμενε. Ο Spinoza θα το θεωρούσε, αν μη τι άλλο, φυσικό.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 81, 4/08