Η Πείνα τα «Μεταλλαγμένα», η Διεθνής Γεωργία και το Κρέας

Βάσω Κανελλοπούλου

Οι μεγάλες αυξήσεις τιμών σε βασικά τρόφιμα και οι πρόσφατες τραγικές διαδηλώσεις των ανθρώπων που πεινούν σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, έδωσαν την ευκαιρία στη Βιομηχανία Γενετικά Τροποποιημένων Τροφών να επανέλθει σε ευρεία εκστρατεία κοινής γνώμης που προωθεί την φήμη ότι τα «μεταλλαγμένα» θα σώσουν τους φτωχούς από την πείνα, υπονοώντας ότι προσφέρουν μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Σχετικά άρθρα και σχόλια άρχισαν πάλι να κάνουν το γύρο του κόσμου φθάνοντας βέβαια και στην Ελλάδα. Διαβάσαμε στενόμυαλα άρθρα με επιχειρήματα του τύπου: “οι οικολόγοι δεν θέλουν μεν τα «μεταλλαγμένα» αλλά τί έχουν να πουν τώρα πια μπροστά στο φάσμα της εντατικοποίησης της πείνας;”

Η μελέτη του ΟΗΕ για τη διεθνή γεωργία

Όμως αυτή τη φορά η απάντηση είναι επίσημη και αποστομωτική και προέρχεται από τετρακόσιους επιστήμονες που με υποστήριξη του ΟΗΕ και 60 χωρών, εργάσθηκαν τέσσερα χρόνια για να μελετήσουν σε βάθος τη σημερινή κατάσταση της διεθνούς γεωργίας. Μεταξύ άλλων, η μελέτη τους των 2500 σελίδων[i], αναφέρει ότι δεν αναγνωρίζουν κάποιο ιδιαίτερο ρόλο για τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες στην ανακούφιση της πείνας. Επίσης γράφουν, ότι η αξιολόγηση της συγκεκριμένης («μεταλλαγμένης») τεχνολογίας υπολείπεται της ανάπτυξής της, οι δε πληροφορίες που κυκλοφορούν βασίζονται σε μη τεκμηριωμένες και αντιφατικές φήμες. Τέλος τονίζουν ότι υπάρχει αβεβαιότητα για το συσχετισμό βλάβης και οφέλους. Σχετικά με την παραγωγικότητα των διαγονιδιακών σπόρων, αναφέρουν ότι παρατηρούνται μεγάλες διαφορές στις αποδόσεις, έχουμε αύξηση σε ορισμένες περιοχές και μείωση σε άλλες.

Μετά από αυτά γίνεται πλήρως κατανοητό γιατί οι εκπρόσωποι των εταιριών διαγονιδιακών τροφίμων απεχώρησαν διαμαρτυρόμενοι, κατά την παρουσίαση της μελέτης του ΟΗΕ, παρόλο που οι εταιρείες τους την είχαν αρχικά συγχρηματοδοτήσει, προσδοκώντας προφανώς διαφορετικές εκτιμήσεις για τον ρόλο των «μεταλλαγμένων».

Αλλά ακόμα και αν η ανεπιβεβαίωτη φήμη για υψηλή παραγωγικότητα των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών ήταν αληθινή, πάλι δεν θα λυνόταν το πρόβλημα της πείνας καθώς υπαίτιο είναι το σημερινό σύστημα παραγωγής και παγκόσμιας διανομής τροφής και όχι οι ποσότητες που παράγονται. Η τετραετής μελέτη – η δημοσίευση της οποίας συνέπεσε με την πρόσφατη εντατικοποίηση της διατροφικής κρίσης- τονίζει, ότι ενώ ο πλανήτης παράγει αρκετή τροφή για όλους, ο υποσιτισμός και η διατροφική ανασφάλεια απειλούν εκατομμύρια ανθρώπους, τουλάχισταν 850 εκατομμύρια άτομα πεινούν. Τις τελευταίες δεκαετίες οι ποσότητες τροφίμων έχουν αυξηθεί αλλά δεν ωφελούνται όλοι. Η αύξηση της παραγωγής δεν ισοδυναμεί με ελάτωση της πείνας, πολλοί έχουν υπερκέρδη ενώ άλλοι πεινούν. Η τεχνολογικές αλλαγές στη γεωργία φέρνουν ανισότητα στα οφέλη και ταυτόχρονα υψηλό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Η «πρόοδος» που μας έχει φέρει το σημερινό μοντέλο βομηχανικής γεωργίας καταστρέφει τους φυσικούς πόρους (έδαφος-νερό-αέρας –κλιματική αλλαγή). Η μελέτη του ΟΗΕ προτείνει επαναφορά ήπιων φυσικών πρακτικών όπως η εναλλαγή σοδειάς και η χρήση οργανικών λιπασμάτων. Δηλαδή για να το πούμε πιο απλά, οι προτάσεις της αποσκοπούν σε γεωργικές πρακτικές που έχουν πιο αρμονική σχέση με τη φύση ώστε να διατηρηθούν υγιείς οι φυσικοί πόροι για να συνεχίσουν την υποστήριξη της βλαστικής ικανότητας και της διατροφικής επάρκειας.

Η εντελώς πρόσφατη διατροφική κρίση

Σύμφωνα με τη Μοντ (17 Απριλίου) πολύ μεγάλο μέρος της ευθύνης για τις πρόσφατες αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων, φέρουν η παγκόσμια τράπεζα και το Διεθνές νομισματικό ταμείο που για πάρα πολλά χρόνια, έλεγαν στις χώρες του τρίτου κόσμου ότι η (μικρή) γεωργία τους δεν έχει μέλλον. Αυτές ακολούθησαν τις επιταγές τους, και επικεντρώθηκαν στην καλλιέργεια προϊόντων με στόχο τις εξαγωγές. Δηλαδή κατάργησαν σε μεγάλο βαθμό τους μικρούς καλλιεργητές που ήταν μεν φτωχοί αλλά επιβίωναν χωρίς να πεινούν, καθώς σημαντικό μέρος της οικογενειακής οικονομίας δεν βασίζονταν στα χρήματα. Η γη παραχωρήθηκε στις μεγάλες εξαγωγικές μονοκαλλιέργειες για να έχει η χώρα συνάλλαγμα για να ξεπληρώνει το χρέος. Οι μικροί καλλιεργητές έγιναν άνεργοι ή μισθωτοί. Τώρα που ανεβαίνουν οι τιμές, δε μπορούν να τραφούν γιατί δεν έχουν χρήματα να αγοράσουν τρόφιμα, καθώς ήδη το 60 με 90% των πενιχρών οικογενειακών απολαβών πήγαινε στη διατροφή.

Ένα λοιπόν είναι ο βασικός ένοχος για την πείνα. Ο τρόπος σκέψης που έχουμε υιοθετήσει. Αν αυτός δεν αλλάξει καμιά επισιτιστική βοήθεια δεν θα λύσει μακροπρόθεσμα το πρόβλημα. Οι επιπτώσεις της νοοτροπίας μας έχουν δημιουργήσει πολλούς επιμέρους σοβαρούς ενόχους οι οποίοι συνεισφέρουν στην διατροφική κρίση: Η εφαρμογή της χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας σε βασικά διατροφικά είδη μέσω του καπιταλισμού τύπου Καζίνο, οι τεράστιες γεωγραφικές αποστάσεις μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή, η εξαιρετικά ενεργοβόρα εντατική χημική γεωργία σε συνδιασμό με την αυξανόμενη τιμή του πετρελαίου, η κλιματική αλλαγή (πχ ξηρασία στην Αυστραλία- μείωση παραγωγής), οι επιδοτήσεις και η ζήτηση για βιοκαύσιμα που δεν προέρχονται από ανακύκλωση αγροτικών υπολοίπων, και τέλος, η παρατηρούμενη αύξηση της κρεοφαγίας και ζήτησης γαλακτοκομικών καθώς η ανερχόμενη μεσαία τάξη της Κίνας και της Ινδίας υοιοθετεί τον δυτικό τρόπο διατροφής.

Αύξηση κρεοφαγίας για άλλους σημαίνει πείνα

Η παραδοσιακή αραιή κρεοφαγία (μια φορά την εβδομάδα ή στις δυό εβδομάδες) και η παραδοσιακή τελετουργική κρεοφαγία (πχ Πάσχα μετά από νηστεία) ευνοούσαν όχι μονο την υγεία αλλά και τη διατροφική επάρκεια. Αντίθετα, η εντατικοποίηση της κρεοφαγίας οδηγεί σε διατροφική ανεπάρκεια. Μάλιστα ορισμένοι αναλυτές ενοχοποιούν την κρεοφαγία, πολύ περισσότερο από τα βιοκαύσιμα. Όπως λέει ο έγκυρος οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν, απαιτούνται περίπου 700 θερμίδες ζωοτροφών (δημητριακά) για παραγωγή 100 θερμίδων μοσχαρίσιου κρέατος. Δηλαδή για να τραφεί ένας άνθρωπος με κρέας, στερούνται 7 άνθρωποι τα δημητριακά. Κάθε αύξηση στη ζήτηση κρέατος επταπλασιάζει τις ανάγκες για δημητριακά αυξάνοντας αυτόματα και τις τιμές. Για μια μερίδα κρέατος χάνουμε 7 μερίδες δημητριακών που κατευθύνονται έμμεσα προς τους κρεοφάγους, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη αγοραστική δυνατότητα από τους ανθρώπους που πεινούν. Αν θέλουμε να μειώσουμε την πείνα, ας μειώσουμε- μεταξύ άλλων- και την κρεοφαγία η οποία επιπλέον χειροτερεύει και την αλλαγή του κλίματος καθώς η κτηνοτροφία είναι εξαιρετικά ενεργοβόρα και παράγει ικανές ποσότητες μεθανίου (ένα από τα χειρότερα αέρια θερμοκηπίου).

Η μελέτη του ΟΗΕ στην οποίαν σύντομα θα επανέλθουμε, προτείνει δραστική αλλαγή κανόνων στην παγκόσμια γεωργία και κυρίως επικέντρωση στη διατήρηση των φυσικών πόρων. Το σημερινό μοντέλο επικρατούσας αγροτικής πρακτικής και διατροφής χρειαζεται άμεση αναθεώρηση. Γιατί εκτός από τις ανισότητες που προκαλεί, ροκανίζει τους φυσικούς πόρους υπονομεύοντας το μέλλον, το δε κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος το ρίχνει στο δημόσιο τομέα. Αλλη μια οδυνηρή σύγκρουση Οικονομίας και Οικολογίας.

IAASTD : International Assessment of Agricultural Science and Technology for Development

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 82, 5/08