Ανθρωπογενείς Δραστηριότητες και Κλιματική Αλλαγή

Σεβαστιανός Μοιρασγεντής*

Η κλιματική αλλαγή αναγνωρίζεται πλέον ως ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πολυδιάστατες επιπτώσεις του οποίου δεν αφορούν μόνο στο μακρινό μέλλον, αλλά εξελίσσονται ήδη, επηρεάζοντας δισεκατομμύρια ανθρώπους και το σύνολο των οικοσυστημάτων σε όλο τον πλανήτη. Με βάση τα ευρήματα της 4ης Έκθεσης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για το Κλίμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (IPCC) που δημοσιεύθηκαν το 2007, η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι αδιαμφισβήτητη, αφού ενόργανες παρατηρήσεις ήδη καταδεικνύουν την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας στην ατμόσφαιρα και στους ωκεανούς, τους ταχύτατους ρυθμούς τήξης των πάγων και την αύξηση της μέσης παγκόσμιας στάθμης των θαλασσών.

Για τους πλέον δύσπιστους:

- Στη δωδεκαετία 1995-2006 ανήκουν τα 11 από τα 12 θερμότερα έτη της περιόδου 1850-2006.

- Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε περίπου κατά 0,75 οC κατά τον τελευταίο αιώνα (1906-2005), ενώ οι ρυθμοί αύξησής της ανά δεκαετία την τελευταία 50ετία ήταν σχεδόν διπλάσιοι από αυτούς που παρατηρήθηκαν τα τελευταία 100 χρόνια.

- Η θερμοκρασία των ωκεανών αυξήθηκε σημαντικά μετά το 1961, απορροφώντας σχεδόν το 80% της θερμότητας που προστέθηκε στο κλιματικό σύστημα, προκαλώντας διαστολή των υδάτινων όγκων και ανύψωση της στάθμης των θαλασσών.

- Η μέση αύξηση της στάθμης της θάλασσας έφθασε τα 17 εκατοστά κατά τον 20ο αιώνα, ενώ κατά την περίοδο 1961-2003 η μέση ετήσια αύξηση ανήλθε σε 1,8 χιλιοστά. Η τάση αυτή αυξήθηκε δραματικά τη δεκαετία 1993-2003 φθάνοντας τα 3,1 χιλιοστά ανά έτος, πιθανότητα λόγω της επιτάχυνσης της τήξης των πάγων στη Γροιλανδία και στην Ανταρκτική.

- Σε όλες τις περιοχές του πλανήτη καταγράφονται σημαντικότατες αλλαγές στις μακροχρόνιες κλιματικές συνθήκες: δραματικές αλλαγές στα επίπεδα βροχοπτώσεων, μεταβολές στα επίπεδα αλατότητας των ωκεανών, συχνότερη εμφάνιση εντονότερων καιρικών φαινομένων, μεταβολές στο προφίλ των ανέμων, κλπ.

Η επιστημονική κοινότητα εκφράζει πλέον βεβαιότητα ότι το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη που παρατηρείται την τελευταία 50ετία είναι αποτέλεσμα των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την έκλυση των λεγόμενων αερίων φαινομένου θερμοκηπίου (ΑΦΘ - διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου, χλωροφθοράνθρακες, υδρατμοί, κ.α.), και όχι απόρροια της φυσικής κλιματικής μεταβλητότητας. Υπάρχουν ποικίλες και ισχυρές ενδείξεις προς την κατεύθυνση αυτή. Οι μέσες θερμοκρασίες που καταγράφονται στον πλανήτη την τελευταία 50ετία είναι ασυνήθιστα υψηλές και υψηλότερες από οποιαδήποτε άλλη περίοδο τουλάχιστον εδώ και 1.300 χρόνια. Η ταχύτητα εξέλιξης του φαινόμενου είναι πρωτοφανής και μπορεί να αποδοθεί μόνο στη ραγδαία αύξηση στην ατμόσφαιρα των συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου (οι οποίες από 280 ppm CO2 που ήταν στην προβιομηχανική εποχή έχουν φθάσει το 2005 ήδη στα 379 ppm CO2). Τα λεπτομερή κλιματικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια μπορούν να προσομοιάσουν με σημαντικό βαθμό επιτυχίας το παρελθοντικό κλίμα του πλανήτη. Εντούτοις, αν αγνοηθούν οι εκλύσεις ΑΦΘ από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, τα αποτελέσματά τους εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις για τα τελευταία 50 χρόνια. Εξάλλου, και η σαφώς πιο περιορισμένη κλιματική μεταβλητότητα των 7 προηγούμενων αιώνων μπορεί να ερμηνευθεί ικανοποιητικά μόνο αν ληφθούν υπόψη οι ηφαιστειακές εκρήξεις και η συνεπακόλουθη αύξηση στην ατμόσφαιρα θερμοκηπιακών αερίων.

Η καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (το σημαντικότερο αέριο του θερμοκηπίου), οι οποίες ανέρχονται περίπου στο 57% (στοιχεία 2004) των συνολικών εκπομπών ΑΦΘ. Με άλλα λόγια, το κρατούν ενεργειακό μοντέλο σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες (το οποίο ως κακέκτυπο πλέον αναπαράγεται και στον αναπτυσσόμενο κόσμο), με την αλόγιστη αύξηση της ζήτησης ενέργειας η οποία καλύπτεται κατά βάση με ορυκτά καύσιμα (άνθρακας, πετρέλαιο και δευτερευόντως φυσικό αέριο), αποτελεί τον πυρήνα του προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι αλλαγές χρήσεων γης και ο τομέας των δασών, με τις σημαντικές πιέσεις που δέχεται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, αποτελεί επίσης σημαντική πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, οι οποίες το 2004 αποτελούσαν το 17% των συνολικών εκπομπών ΑΦΘ. Μεθάνιο και υποξείδιο του αζώτου, που επίσης αποτελούν θερμοκηπιακά αέρια, εκλύονται κατά βάση από τον τομέα της γεωργίας και δευτερευόντως από τη διαχείριση τω αποβλήτων, τις βιομηχανικές διεργασίες, κλπ., και το 2004 αποτελούσαν αντίστοιχα το 14% και 8% των συνολικών εκπομπών ΑΦΘ, ενώ διάφορες άλλες δραστηριότητες συμμετέχουν με μικρότερα ποσοστά στις συνολικές εκπομπές ΑΦΘ.

Οι εκπομπές ΑΦΘ παρουσιάζουν μεγάλες γεωγραφικές διαφοροποιήσεις, συναρτήσει της οικονομικής ανάπτυξης, των προτύπων διαβίωσης, κλπ. (Σχήμα 1). Έτσι, οι υψηλότερες ανά κάτοικο εκπομπές καταγράφονται στις χώρες της Β. Αμερικής (ΗΠΑ, Καναδάς) αντικατοπτρίζοντας τόσο την κρατούσα οικονομική ευημερία όσο και ένα ενεργειακά σπάταλο και υπερκαταναλωτικό πρότυπο διαβίωσης. Αντίθετα, οι χαμηλότερες ανά κάτοικο εκπομπές παρατηρούνται στις χώρες της Αφρικής και της Ν. Ασίας, οι οποίες είναι υπο-πενταπλάσσιες αυτών των κατοίκων της Β. Αμερικής, κυρίως λόγω του χαμηλού βιωτικού επιπέδου. Οι κατά κεφαλή εκπομπές των χωρών της ΕΕ και της Ιαπωνίας εμφανίζονται στη μέση της κλίμακας, και σημαντικά χαμηλότερες εκείνων των χωρών της Β. Αμερικής, καταδεικνύοντας τα σημαντικά περιθώρια που υπάρχουν για περιορισμό των εκπομπών ΑΦΘ χωρίς να αναιρείται το επίπεδο κοινωνικής ευημερίας. Από την άλλη, η ανάγκη εφαρμογής πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης και περιορισμού των εκπομπών ΑΦΘ κρίνεται επιτακτική, γιατί αν το πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης των ανεπτυγμένων χωρών και δη της Β. Αμερικής ακολουθηθεί και στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι ανυπολόγιστες.

*Χημικός Μηχανικός, Δρ Ενεργειακής και περιβαλλοντικής οικονομίας, εντ. ερευνητής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 83, 6/08