Το Ενεργειακό μας Μέλλον, μας Προκαλεί;

ΒΑΣΩ Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Σκουπίδια αόρατα, σε μορφή αερίων συσσωρεύονται συνεχώς στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ενέργειας. Πρόκειται για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αέριων ρύπων που έχουν έντονα ενοχοποιηθεί για την εντατικοποίηση του κατά τα άλλα φυσικού φαινομένου που ονομάζεται Φαινόμενο του Θερμοκηπίου και κρατεί την θερμοκρασία της ατμόσφαιρας ανεκτή για τούς ανθρώπους. Δυστυχώς τον τελευταίο αιώνα εντατικοποιείται από ανθρωπογενή αίτια και σύμφωνα με πληθώρα ενδείξεων, κάποιες από τις οποίες είναι ήδη μετρήσιμες, εγκυμονεί ιδιαίτερα ανησυχητικές κλιματικές αναταραχές. Το συμπέρασμα είναι ένα και μοναδικό: Πρέπει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας. Ποιος από εμάς έχει πραγματικά καταλάβει ότι φεύγοντας και αφήνοντας μια λάμπα αναμμένη, συνεχίζει να πετά τα σκουπίδια του στο "δρόμο", όπου βέβαια δεν υπάρχει κανείς για να τα μαζέψει.[i]

Οι Νέες Συλλογικότητες

Οι αλλαγές που έχουμε μπροστά μας είναι σίγουρα δύσκολες, αλλά είναι και προκλητικές: Αλλαγή τρόπου σκέψης. Εξοικονόμηση ενέργειας. Αλλαγή στάσης απέναντι κατοικίες, στις μεταφορές, στο εμπόριο, στην παραγωγή… Σταδιακή αντικατάσταση ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές. Η εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Κιότο είναι μόνο η συμβολική αρχή αυτής της διαδικασίας.

Εμείς οι πολίτες είμαστε άραγε έτοιμοι για νέες συλλογικότητες; Θα μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε θετικά την αρνητική συγκυρία που έχει προκύψει; Θα επικεντρώσουμε επί τέλους στο κοινωνικό παρά στο ιδιωτικό; Θα δημιουργήσουμε νέες συλλογικότητες που ταυτόχρονα, λόγω της νοηματοδότησης που παρέχουν, πιθανόν να μας κάνουν πιο ευτυχισμένους; Ίσως ναι, αν μεταξύ άλλων σκεφτούμε πως πρόκειται για μια στροφή που πιθανόν να κάνει τη ζωή μας ομορφότερη, δίνοντας μεταξύ άλλων λύση σε γνωστά κοινωνικά αδιέξοδα όπως πχ. τα ναρκωτικά, που οφείλονται στην αποθέωση αποκλειστικά του ιδιωτικού. Ας μην ξεχνάμε πως κάποτε, το άτομο που μόνον ιδιωτεύει, δεν έχαιρε ιδιαίτερου κύρους -στην αρχαία Ελλάδα φυσικά- το κλέος της οποίας μας αρέσει ενίοτε να χρησιμοποιούμε με αυταρέσκεια, χωρίς όμως να αγγίζουμε την ουσία των ιδεών που περιλαμβάνει…

Το Ιστορικό

Η ανθρωπότητα, βολεμένη στην ενεργειακή σπατάλη και παγιδευμένη στα πετρελαϊκά λόμπι, έχει καθυστερήσει σημαντικά στην απαραίτητη λήψη μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων από καθαρές ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ). Μόλις το 1992, στα πλαίσια της Διεθνούς διάσκεψης για το περιβάλλον που έγινε στο Γιοχάνεσμπουργκ, επετεύχθη μία αρχική συμφωνία για την στρατηγική αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών, η οποία το 1997 οδήγησε στο πρωτόκολλο του Κιότο. Για να τεθεί σε ισχύ το πρωτόκολλο αυτό έπρεπε να επικυρωθεί από αριθμό χωρών που καλύπτουν τουλάχιστον το 55% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Οι ΗΠΑ έχουν αρνηθεί να το επικυρώσουν, καθώς όμως η Ρωσία, μετά από πολλούς δισταγμούς το επικύρωσε τελικά τον περασμένο Νοέμβριο, το πρωτόκολλο ετέθη ήδη σε ισχύ από τις 16 Φεβρουαρίου 2005.

Πρόκειται για διεθνή συμφωνία που ήδη το περιεχόμενό της κρίνεται εντελώς ανεπαρκές για την αντιμετώπιση των απειλουμένων κλιματικών αλλαγών. Είναι όμως, έστω και συμβολικά, εξαιρετικά σημαντική γιατί κινητοποιεί μηχανισμούς συνεργασίας κρατών καθώς και μηχανισμούς της αγοράς τουλάχιστον προς την κατεύθυνση μίας πορείας που υπόσχεται κάποια διέξοδο. Επιπλέον «εκπαιδεύει» τις σημερινές κοινωνίες στο να αναγνωρίζουν την σχεδόν αόρατη αλλά συγκλονιστική επιβάρυνση που συνεισφέρουν στην ατμόσφαιρα του πλανήτη αυτά τα αέρια σκουπίδια. Οι αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές δεν αμφισβητούνται από την πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας. Υπάρχει όμως αβεβαιότητα ως προς το εύρος των επιπτώσεων, καθώς είναι άγνωστο κατά πόσο θα προκύψει μία μέτρια προσαρμογή (με σοβαρές συνέπειες) ή εναλλακτικά μία απότομη καταστροφική μεταβολή με ολέθριες συνέπειες (σαν κι αυτές που περιγράφονται σε πρόσφατη έκθεση του Αμερικανικού πενταγώνου, την οποία αψηφά ο κ. Μπούς). Πάντως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των καταστροφικών φυσικών γεγονότων που αποδίδονται στο θερμοκήπιο με μεγάλες υλικές και ανθρώπινες απώλειες.

Το «Κιότο», στοχεύοντας τουλάχιστον σε μια σταθεροποίηση των ποσοτήτων των ρύπων, προβλέπει μία μικρή ποσοστιαία μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2008-12, οπότε και η Διεθνής Σύμβαση θα ανανεωθεί. Η μείωση θα υπολογισθεί με βάση τις εκπομπές του έτους 1990 και μπορεί να επιτευχθεί με τεχνικές και με συμπεριφορές εξοικονόμησης ενέργειας, με τεχνολογίες παραγωγής που βασίζονται σε καθαρές ανανεώσιμες πηγές καθώς και με τη δυνατότητα εμπορίας ρύπων. Ανάλογα με το οικονομικό του επίπεδο κάθε κράτος ανέλαβε διαφορετικό ποσοστό ευθύνης ώστε να μην πληγούν εκείνες οι χώρες που τώρα αναπτύσσονται. Π.χ. η Γερμανία και η Δανία πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές κατά 21% η κάθε μία, η Γαλλία να τις κρατήσει στο ίδιο επίπεδο (αύξηση μηδέν τοις εκατό σε σχέση με το έτος βάσης), ενώ η Ελλάδα σαν αναπτυσσόμενη χώρα έχει δικαίωμα αύξησης μέχρι 25%. Για τις μεγάλες ενεργοβόρες επιχειρήσεις που λειτουργούν στις χώρες που επικύρωσαν το πρωτόκολλο, υπάρχει πλέον νομική δέσμευση τήρησης των ποσοστών που τους κατανέμονται, η οποία συνοδεύεται και από μη ευκαταφρόνητες οικονομικές κυρώσεις, εκτός αν ...αγοράσουν δικαίωμα ρύπων μέσω του μηχανισμού της αγοράς. Εκείνος που δεν εξάντλησε τα ετήσια δικαιώματα ρύπανσης μπορεί να τα πουλήσει σε άλλον που τα υπερέβη.

Η Ελληνική Πολιτεία

Μέσα στα πλαίσια της Ε.Ε. η Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων Θερμοκηπίου που τέθηκε ήδη σε ισχύ από 1/1/05, καλύπτει μόνον ορισμένες μεγάλες ενεργοβόρες βιομηχανικές δραστηριότητες, μεταξύ των οποίων η ηλεκτροπαραγωγή και προϋποθέτει ύπαρξη Εθνικού Σχεδίου Κατανομής Ρύπων το οποίο στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες ήταν έτοιμο από καιρό, ώστε να γίνει και η απαραίτητη διαβούλευση με τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις (οδηγία 2003/87).

Πέρα από το όριο κάθε κοινοτικής προθεσμίας, η Ελλάδα μόλις πρόλαβε 5 ημέρες πριν από τα περασμένα Χριστούγεννα να παρουσιάσει Εθνικό Σχέδιο Κατανομής για τα δικαιώματα ρύπανσης με διοξείδιο του άνθρακα (τα υπόλοιπα αέρια θερμοκηπίου δεν καλύπτονται σε αυτή τη φάση), για την προκαταρκτική περίοδο 2005-7 και πιο ειδικά για τις ποσότητες που αναλογούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες μεγάλων ενεργοβόρων επιχειρήσεων. Για τη διαβούλευση με τις επιχειρήσεις διετέθησαν μόνο 4 ημέρες. Παρ’ όλα αυτά υπήρξαν 41 παρεμβάσεις που ελήφθησαν υπόψη στο τελικό Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΕΣΚΔΕ) το οποίο δημοσιεύθηκε επιτέλους την 31^η Δεκεμβρίου. Σε αυτή τη προκαταρκτική φάση τα δικαιώματα δίδονται δωρεάν, αλλά το πρόστιμο υπέρβασης για κάθε επιχείρηση θα είναι αρχικά 40 ευρώ για κάθε πλεονάζοντα εκπεμπόμενο τόννο CO2 και αργότερα 100 ευρώ.

Κατά τη διάρκεια του έτους βάσης –1990- η Ελλάδα εξέπεμψε περίπου 110 εκατομμύρια τόννους αερίων θερμοκηπίου. Τι κάναμε όλα αυτά τα χρόνια προς την κατεύθυνση του περιορισμού της αύξησης των θερμοκηπιακών ρύπων; Τι κάναμε προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης και της αντικατάστασης ορυκτών καυσίμων με καθαρές πηγές; Σχεδόν τίποτα και δυστυχώς έχουμε ήδη υπερκαλύψει το ετήσιο πλάνο μας σε εκπομπές. Έτσι το 2008 αναμένεται υπέρβαση κάποιων εκατομμυρίων τόννων. Είτε λοιπόν θα πληρώσουμε πρόστιμο, ή θα αγοράσουμε δικαιώματα αέριας ρύπανσης με κόστος την τρέχουσα τιμή του πετρελαίου ανά τόννο. Η ετήσια επιβάρυνση αναμένεται σημαντική, δηλαδή κάποιες εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ...

Η ολιγωρία που δείξαμε έχει άμεση αντιαναπτυξιακή χροιά καθ' όσον η Ελλάδα θα υποχρεωθεί στην επόμενη φάση(2008-12) να κατανείμει πολύ μικρότερο αριθμό αδειών εκπομπών από ότι θα είναι οι πραγματικές της εκπομπές, οι οποίες με τον σημερινό ρυθμό θα φθάσουν το περίπου +40% το 2010, αντί του +25% για το οποίο έχουμε δεσμευθεί έναντι σημαντικών οικονομικών κυρώσεων.

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)

Από την ελληνική πολιτική μη στήριξης των ΑΠΕ υπάρχει σημαντικό διαφυγόν κέρδος. Πχ το 2003 είχαμε εγκατεστημένη ισχύ παραγωγής ηλεκτρισμού από τον Αίολο μόνον 375MW που ισοδυναμεί με την κατανάλωση 325.000 νοικοκυριών (6,5% του συνόλου) και αποτρέπει την εκπομπή 850.000 τόννων CO2 ετησίως. Η Αιολική ενέργεια αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, γραφειοκρατίας, δικτύου μεταφοράς ηλεκτρισμού, καθώς και ποικίλες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, οι οποίες οφείλονται στο κλασικό ελληνικό πρόβλημα της έλλειψης χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και στην άγνοια των τοπικών κοινωνιών λόγω ανύπαρκτης ενημέρωσης. Εδώ έφτασε να ακουστεί η φήμη ότι οι κατσίκες που βόσκουν κοντά στις γεννήτριες θα αλλάξουν φύλο!!!

Εν τω μεταξύ τα κίνητρα προς τούς καταναλωτές για τη χρήση καθαρών ΑΠΕ είναι ανύπαρκτα. Το νέο φορολογικό νομοσχέδιο που ανακοινώθηκε τον Νοέμβριο προβλέπει φοροελάφρυνση μόνο για ένα ορυκτό καύσιμο, το φυσικό αέριο, (που ρυπαίνει με λιγότερα απόβλητα από άλλα ορυκτά καύσιμα), αποκλείοντας παράλληλα όλες τις πραγματικά καθαρές πηγές ενέργειας για τις οποίες παλιότερα ίσχυαν κάποιες φοροελαφρύνσεις που καταργήθηκαν το 2003. Ο δε νέος Κανονισμός Ορθολογικής Χρήσης και Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια (ΚΟΧΕΕ) περιμένει έτοιμος στα συρτάρια του ΥΠΕΧΩΔΕ εδώ και χρόνια.

Ο οικιακός τομέας καθώς και οι μεταφορές δεν συμμετέχουν άμεσα στον μηχανισμό εμπορίας ρύπων, συμμετέχουν όμως έμμεσα μέσω της κατανάλωσης ηλεκτρισμού, ο οποίος στην Ελλάδα συνεισφέρει τα μέγιστα στους θερμοκηπιακούς ρύπους που περιλαμβάνονται στο σύστημα του «Κιότο». Με δεδομένο ότι ο κτιριακός τομέας καταναλίσκει ετησίως περίπου το 30-40% της ενέργειας και με γνωστές τις τεράστιες δυνατότητες εξοικονόμησης στη λειτουργία των κτιρίων, είχαμε σημαντικά διαφυγόντα κέρδη από την πολιτική μη στήριξης της εξοικονόμησης ή της αντικατάστασης καυσίμου, τουλάχιστον στον τομέα κατανάλωσης οικιακού ηλεκτρισμού.

Ήλθε λοιπόν η ώρα να σκεφθούμε σοβαρά τα πρόστιμα που θα κληθούμε να πληρώσουμε. Και θα ήταν σίγουρα προτιμότερο να πάρουμε αυτά τα χρήματα ως ενίσχυση, ώστε να τοποθετήσουμε στις ταράτσες, στις βεράντες και στα εξοχικά φωτοβολταϊκά στοιχεία που παράγουν ρεύμα από τον ήλιο χωρίς απόβλητα, καλύπτοντας έστω και μέρος των αναγκών μας για ηλεκτρισμό, η ζήτηση του οποίου αυξάνεται συνεχώς στην Ελλάδα (3% το χρόνο) όπως αυξάνεται και η χρήση των ενεργοβόρων κλιματιστικών (4,5% το χρόνο). Αναφέρεται, ότι το 55% των αέριων ρύπων που εκπέμπει η χώρα μας προέρχεται από τη ΔΕΗ. Δυστυχώς, με τις σημερινές τιμές είναι αδύνατο για ένα ιδιώτη να προχωρήσει σε τέτοιες επενδύσεις. Που είναι λοιπόν η πολιτεία για να στηρίξει την δημιουργία αυτής της νέας αγοράς καθαρής ενέργειας, δημιουργώντας παράλληλα και νέες θέσεις εργασίας;