Ευρωσύνταγμα

Δήμος Τσαντίλης

Δύο πράγματα με ενοχλούν στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Το ένα είναι ότι δεν είναι σύνταγμα, αλλά στενός κορσές. Το άλλο είναι τα δημοψηφίσματα για την αποδοχή ή την απόρριψή του (ως λαϊκίστικη πρακτική, σε ορισμένες χώρες, ως ψευδοδημοκρατικό αίτημα σε άλλες). Εγείρονται, λοιπόν, δύο θεμελιώδη ερωτήματα: Αν το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν είναι σύνταγμα, τότε τι είναι; Και αν τα δημοψηφίσματα δεν είναι ακριβώς δημοκρατία, τότε τι είναι δημοκρατία; Η απάντηση είναι δύσκολη. Αφορά όμως τον καθένα μας. και όχι μόνο τους ειδικούς.

Τι περιμένει κανείς από ένα σύνταγμα; Περιμένει να κωδικοποιεί τις βασικές αξίες, τις βασικές ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών, καθώς και τις βασικές αρχές της λειτουργίες της πολιτείας και των οργάνων της. Ένα σύνταγμα πρέπει επίσης να είναι σύντομο και σαφές ώστε να είναι εύληπτο και κατανοητό. Πρέπει ακόμη να είναι αρκούντως γενικό, ώστε αφενός να το αποδέχονται όλοι (έστω και αν το ερμηνεύουν διαφορετικά) και αφετέρου να αφήνει ένα ευρύ πεδίο ελευθερίας στην πολιτική.

Τα εξασφαλίζει αυτά το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα; Λίγο έλειψε. Αρχίζει πολύ καλά, αλλά ήδη στο τρίτο κιόλας άρθρο εκτροχιάζεται. Εδώ κάνουν την εμφάνισή τους ως συνταγματικές αξίες η ελεύθερη αγορά και ο «ανόθευτος ανταγωνισμός», αμέσως μετά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανεκτικότητα, την αλληλεγγύη, την ισότητα των φύλων, την δικαιοσύνη και την ειρήνη.

Θα πείτε, είναι τόσο μεγάλο κακό ο «ανόθευτος»; Δεν είναι, όταν είναι απλώς ένα εργαλείο, που υπόκειται σε κριτική αξιολόγηση, με βάση το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Μας κάνει ο ανταγωνισμός πιο πλούσιους, πιο ελεύθερους και πιο ευτυχισμένους; Αν ναι, έχει καλώς. Αν όμως όχι, τότε κάποιος πρέπει διορθώσει τις αστοχίες της αγοράς (νοθεύοντας τον ανόθευτο). Αυτό άλλωστε κάνει ανέκαθεν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα: νοθεύει τον ανταγωνισμό με κάθε είδους προστατευτισμούς, προγράμματα και ενισχύσεις. Άρα ο ανταγωνισμός (όπως και το alter ego του, ο προστατευτισμός) ανήκουν στο βασίλειο της πολιτικής και δεν είναι συνταγματικές αξίες.

Πώς παρεισέφρησε ο ανταγωνισμός στο Ευρωσύνταγμα;. Νεοφιλελεύθερος δάκτυλος θα λέγατε. Αλλά προσοχή, δεν δρα μόνος. Ο «οικολογικός δάκτυλος», για παράδειγμα, φρόντισε, ώστε, στο αμέσως επόμενο εδάφιο του ίδιου άρθρου να εμφανίζεται, ως συνταγματική αξία, η «αειφορία». Όχι βέβαια τόσο ανόθευτη, όσο ο ανταγωνισμός, αλλά δεν μπορούμε να τα ’χουμε όλα. Αειφορία; Ναι, βεβαίως, εφόσον όμως αυτή βασίζεται σε μια «λίαν ανταγωνιστική» (να σου πάλι ο νεοφιλελεύθερος δάκτυλος), αλλά και «κοινωνική αγορά. με στόχο την απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο» (εδώ ο σοσιαλδημοκρατικός δάκτυλος είναι εμφανής).

Συμβιβασμός; Μα τι άλλο περιμένει κανείς από μια ένωση κρατών που δεν ξέρει αν θέλει να γίνει ομοσπονδία ή ζώνη ελευθέρων συναλλαγών; Το Ευρωσύνταγμα ανακλά πιστά αυτή την πραγματικότητα. Τα μιλήσαμε, τα συμφωνήσαμε, τα συμπεριλάβαμε: 26 φορές εμφανίζεται ο ανταγωνισμός, 19 η αλληλεγγύη, 9 η αειφορία. Η μέθοδος του cut & paste έκανε θραύση. Πάνω από τα 2/3 του κειμένου είναι αντιγραφή από τις προηγούμενες συνθήκες και δεν μοιάζει με σύνταγμα.

Και συ, σύντροφε, τι υποστηρίζεις; Τι να πω; Θα ήθελα να πάρω έναν μαύρο μαρκαδόρο και να σβήσω κάθε αναφορά στον ανταγωνισμό από το πρώτο 1/3 του κειμένου. Θα προέκυπτε ένα εξαιρετικό σύνταγμα. Στο υπόλοιπο, θα ήθελα να κάνω ένα απλό «Delete». (Τα συντάγματα, με τα συντάγματα και οι συνθήκες, με τις συνθήκες, σκέφτομαι).

Όμως ανάμεσα σε ένα αβέβαιο δημοψήφισμα, που δεν διόλου δημοκρατία και μια δεδομένη κοινοβουλευτική διαδικασία, που είναι ολίγη δημοκρατία, προτιμώ την δεύτερη, όπως προτιμώ το ατελές Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, που τελικά κυρώθηκε, από το διόλου σύνταγμα.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 49, 5/05