Οικοϊστορία: ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ

Κωστόπουλος Δημήτρης

Οι Σταυροφορίες ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις θρησκευτικής ισχύος στην παγκόσμια ιστορία, μέσω της οποίας η Ευρώπη θα προσπαθήσει να επεκταθεί στην περιοχή της Βίβλου δημιουργώντας τέσσερα κράτη, την Αντιόχεια, την Έδεσσα, την Τρίπολη και το μεγαλύτερο όλων το βασίλειο της Ιερουσαλήμ που έφτασε να φιλοξενεί πάνω από 100.000 Λατίνους. Τελικά όμως όλες θα καταρρεύσουν, ενώ ο Κόσμος του Ισλάμ θα καταλάβει και την Κωνσταντινούπολη.

Κατ’ αρχήν το ικανοποιητικό για το μεσογειακό εμπόριο, λατινικό ναυτικό ήταν ανεπαρκές για την μεταφορά και εφοδιασμό μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στους Άγιους Τόπους. Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού των Σταυροφόρων πήγε από την ξηρά, δοκιμαζόμενος σκληρά από ασθένειες, άσχημες καιρικές συνθήκες και τοπικές στρατιωτικές εμπλοκές, σε αφιλόξενα φυσικά και ανθρωπογενή οικοσυστήματα.

Μετά την Πρώτη Σταυροφορία όλος ο μουσουλμανικός κόσμος ενώθηκε υπό την ηγεσία του Σαλαντίν εναντίον τους, 250.000 χριστιανοί σε μια θάλασσα εκατομμυρίων εχθρών και όπως σοφά διαπίστωνε ο Σαλαντίν «Αν υπάρχει θάλασσα ανάμεσα σε αυτούς που ονομάζονται χριστιανοί, τίποτα δεν χωρίζει τους Σαρακηνούς»[i] Παρά τα οικονομικά οφέλη, «Οι άποροι πλούτισαν εδώ από τον Θεό» έγραφε ένας εφημέριος, αλλά ποτέ οι Λατίνοι δεν μετανάστευσαν μαζικά και κυρίως μόνιμα. Ο θρησκευτικά ονειρικός κόσμος της Βίβλου ήταν στην πραγματικότητα ένα σκληρό οικοσύστημα για τους Λατίνους χριστιανούς, που κοντά στα άλλα με την θρησκευτική μονομανία τους, περιφρονούσαν και τους κοσμοπολίτες χριστιανούς της Ανατολής. Όταν ο επίσκοπος της Άκρας συμβούλεψε τον προσηλυτισμό των ντόπιων πληθυσμών στον καθολικισμό, συνάντησε την αντίδραση των Σταυροφόρων.

Οι Δυτικοί που έφθασαν στην περιοχή, ασχολήθηκαν με προβλήματα στρατιωτικά, διοικητικά, διπλωματικά ίσως και θεολογικά αλλά το κύριο πρόβλημα που δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν ήταν ιατρικό. Όταν έφταναν έρχονταν αντιμέτωποι με διαφορετικό κλίμα ,διαφορετική τροφή, πείνα, εξάντληση αλλά κυρίως με νέα και άγνωστα μικρόβια που θα τους αποδεκατίσουν.

Το φθινόπωρο του 1098 χιλιάδες μέλη της Πρώτης Σταυροφορίας πέθαναν. Εκείνο το φθινόπωρο, έβρεχε συνεχώς και οι Σταυροφόροι δεν γνώριζαν σχεδόν τίποτα για τους κανόνες υγιεινής σε αυτό το περιβάλλον. Πιθανόν ο τυφοειδής πυρετός και κάποιο είδος δυσεντερίας να ήταν η αιτία. Αντίθετα η κύρια αιτία θανάτου κατά την διάρκεια της Έβδομης Σταυροφορίας ήταν η κακή διατροφή, με εμφανή τα συμπτώματα σκορβούτου.

Αλλά η κύρια ασθένεια που αποδεκάτισε τους Σταυροφόρους ήταν η ελονοσία, που είναι ενδημική στις χαμηλές και υγρές παράκτιες περιοχές των Άγιων Τόπων. Η δρεπανοκυτταρική αναιμία και τα γονίδια της βήτα θαλασσαιμίας που προσφέρουν αντίσταση στις βαριές προσβολές της ασθένειας ήταν και είναι μέχρι σήμερα διαδεδομένα στους αυτόχθονες πληθυσμούς, ενώ αντίθετα είναι σπάνια βόρεια των Άλπεων. Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι η ελονοσία είναι απειλή για τις έγκυες γυναίκες, καθώς συχνά οδηγεί σε αποβολή, ενώ αυξάνει την παιδική θνησιμότητα. Η δημογραφική αναβάθμιση των εποίκων πιεζόταν αφόρητα. Οι κατακτητές έμοιαζαν με ένα σβώλο ζάχαρης μέσα σε φλιτζάνι ζεστό τσάι.

Οι Σταυροφόροι δεν ήταν παρά καύσιμη ύλη στην επικράτεια της ελονοσίας. Αυτή κόντεψε να σκοτώσει τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, τους πρώτους μήνες που έφτασε στους Άγιους Τόπους το 1191. Μετά την ανάρρωση του ο Ριχάρδος οδήγησε τον στρατό του κατά μήκος της παραλιακής πεδινής λωρίδας, μια περιοχή ελονοσίας και μετά στράφηκε προς το εσωτερικό προς την Ιερουσαλήμ. Η προέλαση σταμάτησε οριστικά τον Ιανουάριο μετά τις βροχές του φθινοπώρου, επειδή η αρρώστια και οι στερήσεις εξασθένισαν πολλούς σε τέτοια βαθμό που δεν μπορούσαν ούτε να σταθούν όρθιοι. Την επόμενη χρονιά ο Ριχάρδος αρρώστησε πάλι από ένα συνδυασμό κατά πάσα πιθανότητα τριταίου πυρετού και ελονοσίας.[ii]

Από τότε και οριστικά αργότερα μετά και από την κατάληψη της Άκρας, οι χριστιανοί μόνον ως τουρίστες φθάνουν στους Αγίους Τόπους.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 84, 7-8/08