Οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών

Σεβαστιανός Μοιρασγεντής*

Η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, μεταβολές στα επίπεδα των βροχοπτώσεων, η ανύψωση της στάθμης των θαλασσών, η συχνότερη εμφάνιση εντονότερων καιρικών φαινομένων, κλπ., αποτελούν τις σημαντικότερες συνιστώσες της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής, οι οποίες αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις και διαταραχές σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και τομέων σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Στο Α’ μέρος του σημειώματος αυτού γίνεται μια σύντομη παρουσίαση των επιπτώσεων αυτών, με βάση πρόσφατες εκτιμήσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για της Κλιματικές Αλλαγές του ΟΗΕ, ενώ στο Β’ μέρος επιχειρείται μια περαιτέρω εξειδίκευσή τους στον χώρο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στη διαθεσιμότητα και ποιότητα των υδατικών πόρων, αποτελούν, όχι άδικα, έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες ανησυχίας της διεθνούς κοινότητας. Οι επιπτώσεις αυτές αναμένεται ότι θα παρουσιάσουν μεγάλες γεωγραφικές διαφοροποιήσεις. Έτσι, ενώ στις βορειότερες και σε ορισμένες τροπικές περιοχές αναμένεται ότι οι μέσες ετήσιες απορροές των ποταμών και η διαθεσιμότητα του νερού θα αυξηθούν (κατά περίπου 10-40% στο μέσο του αιώνα που διανύουμε), σε περιοχές με ενδιάμεσα γεωγραφικά πλάτη (π.χ. νότια Ευρώπη), όπου το νερό είναι ήδη ένας πόρος σε στενότητα, προβλέπεται σημαντική μείωση της διαθεσιμότητας των υδατικών πόρων κατά περίπου 10-30%. Γενικότερα, τις επόμενες δεκαετίες προβλέπεται αύξηση των περιοχών που πλήττονται από ξηρασία, ενώ ταυτόχρονα, η εμφάνιση έντονων βροχοπτώσεων θα είναι συχνότερη με κίνδυνο πλημμυρικών φαινομένων. Το πρόβλημα μάλιστα θα είναι ιδιαίτερα έντονο κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες, όπου η διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων θα μειωθεί σημαντικά, επηρεάζοντας περίπου το 1/6 του παγκόσμιου πληθυσμού. Από την άλλη μεριά το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε λεκάνες απορροής ποταμών (περίπου 1,5 δισεκατομμύριο άνθρωποι σήμερα που μπορεί να αυξηθεί δραματικά τις επόμενες δεκαετίες) είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο πλημμυρών.

Οι κλιματικές αλλαγές σε συνδυασμό με ορισμένα δευτερογενή φαινόμενα (πυρκαγιές, οξίνιση ωκεανών, κλπ.) αλλά και άλλους παράγοντες (χρήσεις γης, ρύπανση, υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, κλπ.), αναμένεται ότι θα ασκήσουν σημαντικές πιέσεις στα φυσικά οικοσυστήματα του πλανήτη. Περίπου 20-30% των φυτών και ζώων μπορεί να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο εξαφάνισης εάν η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας υπερβεί τους 1,5-2,5 oC, που σημειωτέον προβλέπεται στα ηπιότερα μελλοντικά κλιματικά σενάρια. Ταυτόχρονα θα επέλθουν σημαντικές αλλαγές στη δομή και λειτουργία των οικοσυστημάτων, στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών, και στη χωρική κατανομή τους, επηρεάζοντας τελικά συνολικά τη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει για τις κοραλλιογενείς περιοχές, η υποβάθμιση των οποίων εξελίσσεται ραγδαία λόγω της οξίνισης των ωκεανών που αποδίδεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές και στον τομέα της γεωργίας. Έτσι, η παραγωγικότητα των καλλιεργειών αναμένεται ότι θα αυξηθεί ελαφρά στις βορειότερες περιοχές του πλανήτη και για αυξήσεις της μέσης θερμοκρασίας μέχρι 1–3 οC, ενώ μεγαλύτερες αυξήσεις της θερμοκρασίας θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της αγροτικής παραγωγής. Οι προβλέψεις είναι πιο δυσμενείς για τις τροπικές / υποτροπικές περιοχές όπου προβλέπεται μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών ακόμη και για αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 1-2 οC. Ακόμη, η συχνότερη εμφάνιση σε τοπικό επίπεδο περιόδων ξηρασίας ή πλημμυρών αναμένεται ότι θα επιδράσει αρνητικά στην παραγωγικότητα των καλλιεργειών ιδιαίτερα στις περιοχές με χαμηλό γεωγραφικό πλάτος.

Οι νέες κλιματικές συνθήκες θα προκαλέσουν πρόσθετες πιέσεις στις περιοχές της παράκτιας ζώνης, αφενός λόγω της διάβρωσης των ακτογραμμών και αφετέρου λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας, σε συνδυασμό πάντα και με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Προς το τέλος του 21ου αιώνα ο αριθμός των ανθρώπων που θα αντιμετωπίζουν πλημμυρικά φαινόμενα εξαιτίας της αύξησης της στάθμης της θάλασσας θα έχει αυξηθεί δραματικά σε σχέση με σήμερα, κυρίως στις πυκνοκατοικημένες περιοχές της Ασίας και Αφρικής με χαμηλό υψόμετρο, ενώ και οι πληθυσμοί στα μικρά νησιά θα είναι εξαιρετικά ευπαθείς.

Τέλος, η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει αρνητικά την κατάσταση της υγείας εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως λόγω της αύξησης του υποσιτισμού, των τραυματισμών και θανάτων που αποδίδονται σε ακραία καιρικά φαινόμενα, της συχνότητας εμφάνισης καρδιο-αναπνευστικών προβλημάτων (λόγω της αύξησης των συγκεντρώσεων όζοντας στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή), της χωρικής επέκτασης ορισμένων μεταδοτικών ασθενειών, κλπ. Περιορισμένα οφέλη αναμένεται να προκύψουν από τον περιορισμό των θανάτων λόγω ψύχους σε ορισμένες βόρειες περιοχές, καθώς και στους ρυθμούς μετάδοσης ορισμένων ασθενειών. Το μέγεθος πάντως των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στη δημόσια υγεία αναμένεται ότι θα επηρεασθεί σημαντικά και από το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού, τις δράσεις που θα αναληφθούν για την προστασία της δημόσιας υγείας, τις υποδομές και το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης.

Σε κάθε περίπτωση η ένταση των επιπτώσεων που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα είναι σε άμεση συνάρτηση με την αποτελεσματικότητα που θα επιδείξει όσον αφορά στη υιοθέτηση και εφαρμογή δραστικών πολιτικών και μέτρων μείωσης των εκπομπών αερίων φαινομένου θερμοκηπίου, που τελικά θα καθορίσουν και το μέγεθος της επαπειλούμενης κλιματικής αλλαγής.

_____

*Κύριος Ερευνητής ΕΑΑ

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 85, 9/08