Το πάρκο ως αξιοθέατο

Σάκης Κουρουζίδης

Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας είναι ένα καλό έργο. Και ως ένας μακρύς πεζόδρομος περιπάτου, αλλά και ως μια ιστορική διαδρομή με πολλές εξόδους σε αρχαιολογικούς και άλλους αξιοθέατους χώρους. Η διαμόρφωση και των χώρων αυτών εγγράφεται στα συν του έργου. Ο μεγαλύτερος από τους χώρους αυτούς είναι ασφαλώς ο λόφος του Φιλοπάππου, χώρος ο οποίος είναι διάσπαρτος από ιστορικά μνημεία και άλλες σημαντικές αναφορές. Είναι όμως και ένα πάρκο, ένα «λαϊκό άλσος» για τους κατοίκους του Θησείου, των Πετραλώνων, του Κουκακίου και πολλούς άλλους Αθηναίους και επισκέπτες των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής. Θα είναι στο μέλλον, όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες, και μία από τις εξόδους της διαδρομής που θα ξεκινά από το Στάδιο και θα φτάνει μέχρι τον Κεραμικό, τουλάχιστον. Η μετατροπή του λόφου σε «αρχαιολογικό πάρκο», έχει ασφαλώς μία λογική. Τα ιστορικά ευρήματα τοποθετούνται στον ευρύτερο χώρο που έχουν δημιουργηθεί και αναδεικνύονται ως ενιαίο σύνολο. Η προστασία του συνόλου, με κάθε μέσο είναι, φυσικά, αναγκαία με βάση και τη λογική αυτή. Ακόμη και μια «ελεγχόμενη» προσέλευση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως θεμιτή.

Όταν, όμως, η περίφραξη ενός αρχαιολογικού πάρκου, που είναι ταυτόχρονα και αστικό άλσος,  γίνεται για να εισπράττεται εισιτήριο, τότε αλλάζουν τα δεδομένα της χρήσης του χώρου, και αυτό όχι μόνο επειδή αποκτά εισπρακτικό χαρακτήρα η ενέργεια αυτή. Αντιμετωπίζεται το άλσος ως αξιοθέατο, όπου όποιος εισέρχεται έχει συγκεκριμένο σκοπό, να δει τα «αξιοθέατα», ιστορικά και φυσικά. Και βέβαια, μια επίσκεψη στο πάρκο, αυτού του χαρακτήρα, δεν μπορεί να γίνεται συνέχεια. Επίσκεψη ...χωρίς συγκεκριμένο λόγο, δεν νοείται. Μια αντίληψη που θυμίζει την παλιά είδηση σε εφημερίδα του μεσοπολέμου: «συνελήφθη υπό της αστυνομίας διότι περιεφέρετο ασκόπως»! Δηλαδή, μόνο μέσω της εκπλήρωσης ενός σκοπού δικαιολογείται η βόλτα. Ο Θορώ, πριν από 150 χρόνια, στο βιβλίο του «Περπατώντας», προειδοποιεί: «Οι άνθρωποι θα έπρεπε να αρχίσουν να καίνε τους φράχτες και να αφήνουν τα δάση όρθια!… Σήμερα σε αυτήν την περιοχή, το καλλίτερο κομμάτι γης, δεν είναι ιδιωτική ιδιοκτησία, κανείς δεν είναι ιδιοκτήτης του τοπίου, και ο περιπατητής απολαμβάνει μια σχετική ελευθερία. Πιθανόν, όμως, να έρθει η ημέρα, όπου ο τόπος θα κατατεμαχιστεί στους αποκαλούμενους χώρους αναψυχής, και τότε οι λίγοι, θα βιώνουν την στενόχωρη και κατά αποκλειστικότητα χαρά τους, οι φράχτες, οι ανθρωποπαγίδες και τα άλλα τεχνάσματα που επινοήθηκαν για να περιορίσουν τον άνθρωπο στο δημόσιο χώρο, θα πολλαπλασιαστούν και το να περπατάμε επάνω στη γη του Θεού, θα θεωρείται ως ηθελημένη παραβίαση της ιδιοκτησίας, κάποιου μεγαλόσχημου κυρίου. Η αποκλειστική απόλαυση ενός πράγματος, ισοδυναμεί κατά κανόνα, με τον αποκλεισμό του εαυτού του από την πραγματική απόλαυση. Ας εκμεταλλευτούμε λοιπόν τις ευκαιρίες απόλαυσης, πριν έρθουν άσχημες μέρες».

Ο Χορκχάϊμερ, λίγο μετά τον πόλεμο, κρίνοντας τα αμερικάνικα ήθη, έλεγε ότι «ένας περίπατος τον οποίο κάνει ένας άνθρωπος έξω από την πόλη, στις όχθες ενός ποταμού ή σε μια βουνοκορφή θα ήταν κάτι παράλογο και ηλίθιο, κρινόμενο με ωφελιμιστικά κριτήρια. Ο άνθρωπος αυτός επιδίδεται σε ένα ανόητο και καταστροφικό πάρεργο. Σύμφωνα με τον τυποποιημένο Λόγο, μια δραστηριότητα είναι λογική μόνον αν υπηρετεί έναν άλλο σκοπό...». Μια επίσκεψη στο πάρκο, επομένως, είναι λογική μόνον αν ο επισκέπτης έχει έναν άλλο σκοπό πχ. να δει τα αρχαία. Διαφορετικά περιφέρεται ασκόπως. Δεν κινδυνεύει, βέβαια, να συλληφθεί, αλλά τιμωρείται γι’ αυτό το πάρεργο ...με το εισιτήριο.

Τα λιγοστά, εξ άλλου, πάρκα της πρωτεύουσας δεν χρειάζεται να μετατραπούν σε αξιοθέατα, έστω κι αν φιλοξενούν και κάποια μνημεία, αλλά ζωντανοί χώρο περιφερόμενων ασκόπως.

            Δαίμων της οικολογίας.

 τεύχ. 21, Δεκ. 2002: σ. 5