Το Σύστημα Αξιών που Περιβάλλει την «Ανάπτυξη»

Ηρώ Μπενεσσαγιά

Ο Δυτικός κόσμος ανησυχεί και αγωνιά, πρόσωπο με πρόσωπο με μία κρίση που ο μέσος πολίτης δεν θεωρούσε δυνατή εφόσον μας είχαν καθυσηχάσει ότι « η πανταχού παρούσα αγορά ήταν ρυθμιστής των πάντων» . Οι πολίτες είχαν πεισθεί ότι η ελεύθερη αγορά ήταν ικανή να αυτορυθμίζεται και ότι ο ανταγωνισμός ήταν ο εγγυητής. Ευσεβείς πόθοι, κυνισμός και βραχυπρόθεσμη κερδοσκοπία, πάντως «η ελαφρότητα του είναι» ξεπέρασε κάθε όριο ηθικής και ανθρωπιάς. Το πρόβλημα είναι ότι δημιούργησε «σχολή» και νέους που εκπαιδεύτηκαν και συνεχίζουν να εκπαιδεύονται στα πανεπιστήμια με αρχές και αξίες που τελικά βάζουν σε κίνδυνο τις ανθρώπινες κοινωνίες, στη συνοχή τους αλλά και στην αναπτυξή τους ακόμη και στα πεδία όπου υποτίθεται ειδικεύονται. Για παράδειγμα η οικονομική επιστήμη πώς διδάσκεται στα πανεπιστήμια; Ποια συστήματα παράγουν «ανάπτυξη»;  Ποιος ο προσδιορισμός της ανάπτυξης; Μήπως μπερδεύουμε ανάπτυξη και μεγέθυνση;  Ανάπτυξη με όρους μόνον οικονομικούς δεν απαντά στην ετυμολογία του όρου. Η ανάπτυξη εμπεριέχει και κοινωνικούς παραμέτρους όπως η παιδεία, η υγεία και το περιβάλλον κλπ. που όμως δεν  αποτελούν προτεραιότητες της ελεύθερης αγοράς.

Ένας νέος τρόπος θεώρησης και κυρίως νέες αρχές σ όλο το οικοδόμημα της οικονομίας είναι απαραίτητες. Οι νέοι φοιτητές που έχουν κατακλύσει τις οικονομικές σχολές μπαίνουν σε μία εύκολη λογική ανταγωνιστικής ασυδοσίας και μαθαίνουν ότι έτσι συμβάλουν στην ανάπτυξη. Η πραγματική οικονομία επισκιάζεται από το παιγνίδι των κεφαλαίων με την κερδοσκοπία να ανάγεται σε «μαγκιά». Έχουμε ποτέ σκεφθεί τι σύστημα αξιών στήνεται στο κεφάλι των νέων που διδάσκονται ότι είναι αποδεκτό το να κερδίζει κανείς απεριόριστα «αναδεύοντας αέρα», ότι είναι αποδεκτό η οικονομία να υπερισχύει των κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων, ότι είναι αποδεκτό ...

Σήμερα η φούσκα άρχισε αναπόφευκτα να δείχνει το πραγματικό της πρόσωπο, ανησυχία και αναταραχές στην οικονομία και στην κοινωνία, όμως τι μέλει γενέσθαι; Όλα θα εξαρτηθούν από λεπτές ισσοροπίες και χειρισμούς αλλά η πίεση των συμφερόντων είναι τεράστια  και δεν είναι εύκολο να ξεριζώσει κανείς, ένα ολόκληρο σύστημα αξιών. Κυρίως όταν οι αξίες που θα έπρεπε να τις αντικαταστήσουν εμπεριέχουν ένα πνεύμα συλλογικότητας και αλληλεγγύης, κάτι σχεδόν ανύπαρκτο στο υπάρχον σύστημα . Γι αυτό η παιδεία είναι ο πρώτος και βασικός κρίκος στην αναζήτηση ενός άλλου συστήματος αξιών που θα αντιστοιχεί σε νέα οικονομικά μοντέλα. Ο προβληματισμός πρέπει να αναπτυχθεί στα πανεπιστήμια, χώρος κατ εξοχήν έρευνας και αναζήτησης. Να πάψουμε να έχουμε στρατιές νέων οικονομολόγων που βγαίνουν κάθε χρόνο να ενισχύσουν τις παρατάξεις ενός παρωχημένου συστήματος.

Ξαφνικά όλοι σήμερα μιλούν για την ανάγκη αλλαγής. Ο Νικολά Σαρκοζύ μιλά για αναθεώρηση του καπιταλιστικού συστήματος και όλοι συναντήθηκαν για να συμφωνήσουν ότι θα... ξανασυναντηθούν για να πάρουν αποφάσεις.. Θα προσπαθήσουν «να σώσουν» το υπάρχον οικονομικό σύστημα και να του βάλουν μια λιγότερο αδηφάγα μάσκα, προσπαθώντας να εξανθρωπίσουν τις προθέσεις του και να δώσουν μερικά κοινωνικά ανταλλάγματα αλλά στη βάση θα μείνει «η τυρανία της αγοράς»; Έχει υπερισχύσει το μήνυμα ότι για να κρατήσουμε το βιοτικό μας επίπεδο πρέπει να σωθεί το υπάρχον οικονομικό σύστημα που βασίζεται και στην ακούσια και εκούσια συμβολή των πολιτών. Όσο μας βολεύει βραχυπρόθεσμα, το αποδεχόμαστε και συμβάλλουμε σε αυτό. Ενεργούμε έτσι, ενώ όλες οι εμπειρίες μας ως κοινωνία  μας δείχνουν έναν άλλο δρόμο που θα λαμβάνει υπ όψιν του την οικονομία ως μια μεταξύ άλλων, παραμέτρων του συστήματος, μαζί με το περιβάλλον, την κοινωνική δομή  κ.α., ένα δρόμο που δεν  τον ακολουθούμε... Δεν θεωρούμε τα πράγματα με  ολιστική αντιμετώπιση.

Ο ρόλος του κράτους η της όποιας δομής μπορεί να έχει δυνατότητα ολιστικής πληροφόρησης, προγραμματισμού και συντονισμού και συνάμα να μην είναι συνδεδεμένη με οικονομικά συμφέροντα, είναι καθοριστικός και πρέπει να συζητηθεί και να επαναπροσδιοριστεί. Είναι  εμφανές σε εκείνους που κάνουν τον κόπο να κοιτάξουν τα γεγονότα και τις επιδράσεις τους σε διαφορετικούς τομείς και να τα συνυπολογίσουν, ότι η επιδιωκόμενη λύση δεν είναι οι σπασμωδικές τομεακές κινήσεις για να σώσουμε ..τι ακριβώς; αλλά η αναθεώρηση των βάσεων και αξιών του υπολογισμού της ανάπτυξης. Ο επανακαθορισμός των αναγκών μας σε πλαίσια που κρατούν ισορροπίες μεταξύ όλων των βασικών τομέων  της ανάπτυξης και της ευημερίας όπως ειπώθηκε πιο πάνω, αποτελεί πλέον σχεδόν μονόδρομο, με πολλά επίπεδα που επικοινωνούν ίσοις όροις, όπως αρμόζει σε δημοκρατικές κοινωνίες που σέβονται τον εαυτό τους και τους πολίτες τους.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 87, 11/08