ΟΙ “ΑΓΝΩΣΤΕΣ” ΚΥΚΛΑΔΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ

Στη μνήμη του Γιώργου Γεωργίου

Γιώργος Γαλ. Ξυδάκης

Οδοντίατρος-Βιοκαλλιεργητής

Πρόεδρος Ερασιτεχνικού Οινοελαιουργικού Συνδέσμου Μυκονίων

ΟΙ ''ΑΓΝΩΣΤΕΣ'' ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ, αποτελούν ένα πολύτιμο φυσικό κεφάλαιο που παραμένει εν πολλοίς αναξιοποίητο και δυστυχώς, το χειρότερο, κινδυνεύουν να χαθούν από την αλόγιστη χρήση της καλλιεργήσιμης γης και τη μετατροπή της σε οικόπεδα ενάντια σε κάθε λογική βιώσιμης ανάπτυξης. Ένας άλλος λόγος είναι η χρήση αποκλειστικά εμπορικών ποικιλιών στην αγορά όπου κυριαρχούν λίγες γνωστές κυκλαδίτικες ποικιλίες όπως ασύρτικο, αθήρι, μονεμβασιά, μαντηλάρι καθώς και η μονοκρατορία των διεθνών σιρά, καμπερνέ, σαρντονέ, σοβινιόν, μερλό κλπ. που δεν αφήνουν περιθώρια αναπαραγωγής και αξιοποίησης άλλων ποικιλιών.

Στη λογική του εύκολου και μέγιστου εισοδήματος που προσφέρεται από την ενασχόληση με τις τουριστικές υπηρεσίες και το real estate που κατατρώγει τα νησιά, υποχωρεί και η ενασχόληση με τη γη και κατ' επέκταση με το αμπέλι.

Οι λόγοι αυτοί, προφανείς σε όσους ζουν ή γνωρίζουν τις Κυκλάδες, συνιστούν σοβαρή απειλή για την εξαφάνιση αρχαίων ποικιλιών που τείνουν να χαθούν δια παντός.

Τα λίγα αμπέλια που έχουν απομείνει στα Κυκλαδονήσια αποτελούν αυτή τη στιγμή ένα μοναδικό μουσείο φυσικής ιστορίας και μια εξαιρετική ευκαιρία για τη διάσωση και αναπαραγωγή αυτών των ποικιλιών.

Υπάρχουν φυσικά και κάποιες εξαιρέσεις για την επιβεβαίωση του κανόνα, όπως η Σαντορίνη και λιγότερο η Πάρος. Η κραταιά παραγωγή οίνων υψηλής ποιότητας και εμπορικότητας κρατούν τον Θηραϊκό αμπελώνα σε ακμαία, συγκριτικά με άλλα νησιά, κατάσταση πλήρη υγιών γηγενών ποικιλιών με αιχμή το ασύρτικο, αθήρι, αϊδάνι, μαντηλάρι, μαυράθηρο αλλά και μαυροτράγανο, κατσανό, βουδόματο, γαιδουριά κλπ.

Παρακάτω καταγράφω κατά νησί τις διάφορες άγνωστες ποικιλίες που απαντούν ανά τις Κυκλάδες προσπαθώντας να δημιουργήσω ένα μπούσουλα με βάση την ελληνική βιβλιογραφία αλλά και προφορικές καταγραφές και επιτόπια συλλογή πληροφοριών.

Από:

ΚΥΚΛΑΔΕΣ γενικώς

Πλατύρραχο(λευκό), Πρόνικο(ροζέ), Ρουσαϊτης ερυθρός, Ρουσαϊτης λευκός, Σανί ερυθρό, Σανί λευκό.

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Αγριογλυκάδι(λευκό), Αθήρι μαύρο, Ασπρούδα Σαντορίνης, Βουδόματο(ερυθρό), Γαϊδουριά(λευκό), Γλυκάδι(λευκό), Κατσανό(λευκό), Κρητικό(λευκό), Μαυροτράγανο(ερυθρό), Πλατάνι(λευκό), Σταυροχιώτικο(ερυθρό), Φλάσκα(λευκό), Φλασκασύρτικο(λευκό).

ΜΥΚΟΝΟΣ

Αγιαννιώτικο(ερυθρό), Ασκαθάρι(λευκό), Μαύρη ασκαθαριά, Κουφόρρωγο(λευκό), Άσπρη Ξερομαχαιρού, Μαύρη Ξερομαχαιρού, Άσπρο Ποταμίσι, Μαύρο Ποταμίσι, Σερφιώτικο(ροζέ).

ΠΑΡΟΣ

Αηδάνι μαύρο, Καραμπραίμης(ερυθρό), Μαλουκάτο(λευκό), Σερφιώτικο(ροζέ), Τρυφέρα(λευκό).

ΑΝΔΡΟΣ

Αρμελετούσα(ερυθρό), Κουμάρι(ερυθρό), Μαυρόστυφο(ερυθρό),Λευκό Κουμάρι, Κουρβούλα(ροζέ), Κρητικό(ερυθρό).

ΤΗΝΟΣ

Ασκαθάρι(λευκό), Κουμάρι(ερυθρό), Άσπρο Ποταμίσι, Μαύρο Ποταμίσι.

ΑΜΟΡΓΟΣ

Βουδόματο(ερυθρό), Άσπρο Ποταμίσι, Μαύρο Ποταμίσι. 

ΣΥΡΟΣ

Καρυστινό(ροζέ), Άσπρη Ξερομαχαιρού, Μαύρη Ξερομαχαιρού, Σερφιώτικο(ροζέ), Αβραμίτικο (λευκό), Καλαμαρκούδα (λευκό).

ΑΝΑΦΗ

Στροφυλιάτικο(λευκό).

ΣΕΡΙΦΟΣ

Τσαμπάτο μαύρο.

ΚΥΘΝΟΣ

Ψαροσύρικο(ερυθρό)

ΝΑΞΟΣ

Ασπρομαντηλαριά, Ποταμίσι, Καραμπραϊμης, Κουφόρωγο, Φλάσκα, Μπαστάρδικα λευκά, Μαυραήδανο

ΜΗΛΟΣ

Σερφιώτικο

ΚΕΑ

Μαυρούδι, Μηλέικο

ΙΟΣ

Μαύρο Κακό

Από όσο γνωρίζω μερικές από τις παραπάνω ποικιλίες έχουν οινοποιηθεί με εξαιρετικά αποτελέσματα από μερακλήδες οινοποιούς των Κυκλάδων και κυκλοφορούν στις τοπικές αγορές ή στην ευρύτερη ελληνική αγορά σε ψαγμένες κάβες.

Ενδεικτικά αναφέρω το ‘Μαθιουλής λευκό’ από άσπρο ‘Ποταμίσι’ και άλλες λευκές ντόπιες ποικιλίες, “Μαθιουλής ερυθρό” από μαύρο Ποταμίσι και Κουμάρι,

“Μπελώνης” λευκό από βιολογικό Ποταμίσι του Χρήστου Φόνσου από την Τήνο.

Το εξαιρετικό λευκό “Κατσανό”, από 90% Κατσανό και 10% Γαϊδουριά του Γαβαλά από τη Σαντορίνη.

Το “Μαυροτράγανο” στη Σαντορίνη έχει οινοποιηθεί τα τελευταία χρόνια από τον Πάρι Σιγάλα, τον Χαρίδημο Χατζηδάκη και τον Συνεταιρισμό (SantoWines) με πολλή αισιοδοξία για το μέλλον του καθώς και το “Βουδόματο” από το Συνεταιρισμό και πιθανόν και άλλους.

 Μικρά οινοποιεία στην Άνδρο (Πομώνης Βασίλης), Νάξο( Προμπονάς, Βαληνδράς) ή αλλού, που μου διαφεύγουν προς το παρόν, καθώς και ερασιτέχνες οινοποιοί ανά τις Κυκλάδες ασχολούνται με τις  ντόπιες ποικιλίες αυτούσιες ή σε χαρμάνια με πολύ καλά αποτελέσματα. Το Σερφιώτικο στη Σύρο και το Παριανό στη Μύκονο δίνουν ωραία κρασιά με χαρακτήρα και ιδιαίτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά παρά την άγνοια στοιχειωδών κανόνων και τεχνικών οινοποίησης.

Η ενασχόληση μου με το αμπέλι και την οικοτεχνική οινοποίηση και η εμπλοκή μου με τις δραστηριότητες του Ερασιτεχνικού Οινοελαιουργικού Συνδέσμου Μυκονίων (ΕΡ.Ο.Σ Μυκονίων). Τα τελευταία πέντε χρόνια με έφεραν σε ένα σημείο που νομίζω ότι αξίζει να καταγραφεί και να γίνει οδηγός παρόμοιων δράσεων και στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, αν όχι σε όλες τις αμπελουργικές περιοχές της Ελλάδος.

Από την αρχή του Συνδέσμου όταν μπήκε το ζήτημα της αναβίωσης του μυκονιάτικου αμπελώνα, αναζητήσαμε τις ποικιλίες αμπέλου που θα προωθούσαμε για φύτεμα και λαμβάνοντας υπ' όψη μας την αμπελουργική παράδοση του νησιού καταλήξαμε στις ντόπιες ποικιλίες που χρησιμοποιούσαν οι γονείς και οι παππούδες μας. Περίπου δέκα άγνωστες στο ευρύ οινόφιλο κοινό και λίγες ακόμη πιο γνωστές ποικιλίες κοσμούσαν τα αμπέλια του νησιού μας.

Από τα διαβάσματα και τις λίγες γνώσεις μας, από την ενστικτώδη αγάπη για τον τόπο και την αναβίωση των γηγενών ποικιλιών καταλήξαμε πως θα άξιζε τον κόπο αντί να προωθούμε τη φύτευση ποικιλιών που εύκολα θα βρίσκαμε στα διάφορα φυτώρια, να αναπαράγουμε τις δικές μας ποικιλίες και να παροτρύνουμε τα μέλη μας και όποιον άλλο ενδιαφέρεται να τις χρησιμοποιήσει φτιάχνοντας ένα νέο αμπέλι ή να επεκτείνει το ήδη υπάρχον.

Στη δύσκολη αυτή αναζήτηση ευτυχώς είχαμε τη συμπαράσταση ανθρώπων του αμπελουργικού χώρου που μας βοήθησαν και θέλω αναφέροντας τους να τους ευχαριστήσουμε για όσα προσέφεραν ανιδιοτελώς, υπηρετώντας με συνέπεια το λειτούργημα τους και προσφέροντας καλή υπηρεσία στην υπόθεση της αμπέλου στην πατρίδα μας.

 Ευχαριστούμε τους εργαζόμενους στο Σταθμό Ελέγχου Αγενούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού στον Ασπρόπυργο Αττικής, τον κ. Γ. Δρακόπουλο της  Διεύθυνσης Εισροών Φυτικής Παραγωγής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, τον κ. Γιώργο Ανδρέου Δακτυλίδη από τα Χάλαρα Μυκόνου και αρκετούς άλλους συντοπίτες μας και μη για τη συμπαράσταση και βοήθεια τους στο έργο του συνδέσμου.

Έτσι αρχίσαμε κάθε φθινόπωρο να επισκεπτόμαστε παλιά αμπέλια αγροτών-μελών του συνδέσμου ή όποιων άλλων ξέραμε ότι διαθέτουν ντόπιες ποικιλίες που γνώριζαν και μπορούσαν με βεβαιότητα να ονοματίσουν και να τις περιγράψουν. Σημαδεύαμε τα πρέμνα με αριθμούς ανά κτήμα και παίρναμε δείγματα από κληματόβεργες που προωθούσαμε για φυτοπαθολογική εξέταση στο Σταθμό Ελέγχου Αγενούς Πολλαπλασιαστικού Υλικού στον Ασπρόπυργο Αττικής.

Στη συνέχεια αφού παραλαμβάναμε τα αποτελέσματα μαζεύαμε εμβολιοκληματίδες μόνο από τα υγιή φυτά-μιας και είχαμε μαρκαρισμένα όλα τα δείγματα- και τα στέλναμε σε φυτώριο που εμβολίαζε σε αντιφυλλοξηρικά υποκείμενα τα εμβόλια από τις γηγενείς ποικιλίες και την εποχή των φυτεύσεων είχαμε έτοιμα υγιή φυτά που μοιράζαμε στους ενδιαφερόμενους.

Τα 5 τελευταία χρόνια έχουμε μοιράσει περίπου 14.000 φυτά των ποικιλιών: Ποταμίσι άσπρο, Ποταμίσι μαύρο, Παριανό, Σερφιώτικο, Κουφόρρωγο, Ξερομαχαιρού άσπρη, Σιδερίτη, καθώς και σημαντικό αριθμό Κουντούρας (Μαντηλαριάς) του φυτωρίου που συνεργαζόμαστε.

Τα πρώτα δύο χρόνια οι άνθρωποι που έπαιρναν τα φυτά πλήρωναν ως αντίτιμο τη χαμηλή τιμή χρέωσης του φυτωρίου ανά ρίζα, τα τρία τελευταία χρόνια σε συνεννόηση με το Δήμο, μέσα από την προσπάθεια του να βοηθήσει στη δημιουργία πρασίνου στο νησί, τα φυτά πληρώνονταν από τον Δήμο και εμείς τα διαθέταμε δωρεάν στους ενδιαφερόμενους.

Σε συνέχεια όλων των παραπάνω η δική μας σκέψη και ευχή είναι κάτι ανάλογο να γίνει σε όλα τα νησιά των Κυκλάδων και επί πλέον με τη συνδρομή της Νομαρχίας, των υπηρεσιών Αγροτικής Ανάπτυξης και πιθανή και ευκταία συμμετοχή των Αγροτικών Συνεταιρισμών και Οινοποιών να δημιουργηθεί ένα Ινστιτούτο Αμπέλου στις Κυκλάδες με πιθανή έδρα τη Σαντορίνη, όπου μια μικρή ομάδα ειδικών θα ασχολείται με το συντονισμό παρόμοιων δράσεων, την καταγραφή των κυκλαδίτικων ποικιλιών, την ταυτοποίηση τους και ει δυνατόν την γενετική τους ανάλυση. Ένας αμπελογραφικός άτλας με όλες τις κυκλαδίτικες ποικιλίες και στοιχεία που αφορούν την κάθε μία αναλυτικά θα μπορούσε να εκδοθεί στο μέλλον. Επιπροσθέτως να δημιουργηθεί αμπελώνας με τις ποικιλίες αυτές και μελλοντικά να γίνουν πειραματικές οινοποιήσεις για να αξιολογηθεί το οινολογικό δυναμικό τους.

Μια καλή κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση είναι να δοθούν κίνητρα σε μεταπτυχιακούς φοιτητές γεωπονικών, αμπελουργικών, οινολογικών σχολών να δουλέψουν στο αντικείμενο των γηγενών ποικιλιών αμπέλου των Κυκλάδων για την πλήρη αμπελογραφική καταγραφή τους, την ταυτοποίηση των ποικιλιών και την απαραίτητη αμπελουργική φροντίδα για τη μέγιστη αξιοποίηση του ποιοτικού δυναμικού τους .

Για το σκοπό αυτό χρειάζεται ενεργοποίηση των σχετικών υπηρεσιών της Νομαρχίας, των Δήμων και φυσικά των αμπελουργών και οινοποιών της περιοχής σε συνεργασία με τους κατά τόπους σχετικούς φορείς και ευαισθητοποιημένους αγρότες.

Εμείς ως ερασιτέχνες αμπελουργοί είμαστε διαθέσιμοι για οποιαδήποτε πληροφορία, συνεργασία και υλοποίηση σχετικού με τα παραπάνω προγράμματος βάσει των αρχών που καταγράφονται στο παρόν κείμενο.

___ 

Σημείωση:

Σχεδόν σίγουρο θεωρώ ότι ελλείψει στοιχείων και πληροφοριών εκ μέρους μου δεν έχω αναφέρει όσα πραγματικά συμβαίνουν στον δύσκολο πολυνησιακό χώρο μας όσον αφορά τα οινικά πράγματα όπως επίσης θα υπάρχουν ελλείψεις σε ποικιλίες και ονόματα αμπέλου. Το σκεπτικό της συγγραφής αυτού του κειμένου δεν είναι επιστημονικό, ούτε αμπελογραφικό. Είναι ερασιτεχνικό και καταθέτει σκέψεις προς συζήτηση και προ πάντων προς υλοποίηση. Θεωρώ αυτονόητο πως παραμένει ανοικτό για συμπληρώσεις και θα χαρώ αν κάποιος στείλει τις παρατηρήσεις του ή στοιχεία που θα βοηθήσουν στην πληρέστερη καταγραφή του κυκλαδικού αμπελώνα.Ευχαριστώ.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 88, 12/08