Λίμνες και Υγρότοποι: Βασικά στοιχεία μιας ολοκληρωμένης υδατικής πολιτικής

Ιόλη Χριστοπούλου

Δρ. Ευάγγελος Τερζής

WWF Ελλάς

1. Εισαγωγή

Στην Ελλάδα η διαχείριση των υδατικών πόρων γίνεται αποσπασματικά από πολλούς φορείς σύμφωνα με τη λογική των δικαιοδοσιών, δηλαδή ανάλογα με το είδος της χρήσης π.χ., γεωργική, υδρευτική, βιομηχανική, ενεργειακή ή τουριστική. Δυστυχώς όμως η υπό στενή οπτική γωνία μερική θεώρηση των πραγμάτων δεν μπορεί να οδηγήσει στον ορθό προγραμματισμό καινούργιων μελετών και υδραυλικών έργων, στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των σημερινών και μελλοντικών αναγκών σε νερό, καθώς και στην επίλυση των ποικίλων τοπικών προβλημάτων με πνεύμα δικαιοσύνης και σεβασμού προς το περιβάλλον. Γι' αυτό δεν υπάρχει πλήρης αιτιολόγηση για την ένταξη, την ιεράρχηση ή τον ρόλο κάθε υδραυλικού έργου στο γενικό πλαίσιο αξιοποίησης του υδατικού δυναμικού μιας περιοχής και ικανοποίησης των ποικίλων αναγκών κατανάλωσης νερού. Τον τελευταίο καιρό, όπου το νερό αποτελεί πλέον αγαθό σε ανεπάρκεια, έχει κατανοηθεί τόσο σε διεθνή κλίμακα όσο και σε εθνική το πρόβλημα που δημιουργεί η αποσπασματική θεώρηση και προβάλλει πλέον επιτακτικά η ανάγκη της συνολικής και συστηματικής θεώρησης των πραγμάτων.

Μια βασική αρχή στη διαχείριση των υδατικών πόρων είναι η συνολική θεώρηση, που επιτρέπει συστηματική ανάλυση και αξιολόγηση των στοιχείων και λήψη ορθολογικών αποφάσεων.

Κι ενώ η συνολική θεώρηση όλων των πτυχών των υδατικών πόρων εμφανίζει αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα, αντιθέτως η εφαρμοζόμενη στη χώρα μας κεντρική διαχείριση είναι αναποτελεσματική, αφού είναι ξεκομμένη από τα τοπικά προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Έχει αποδειχθεί από τη διεθνή πρακτική ότι η διαχείριση των υδατικών πόρων είναι πράγματι ουσιαστική και αποτελεσματική όταν ασκείται τοπικά σε επίπεδο υδρολογικής ενότητας, π.χ. στα όρια υδατικού διαμερίσματος, και όχι κεντρικά από κάποιο υπουργείο.

Επιπλέον η εφαρμογή φιλικής προς το περιβάλλον πολιτικής διαχείρισης των υδατικών πόρων, που εκτός από την κάλυψη των αναγκών θα εξασφαλίζει την «υγεία» και την ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, δεν αποτελεί σήμερα προτεραιότητα μόνο στις περιοχές που πλήττονται από ανομβρία και κινδυνεύουν άμεσα από το φάσμα της λειψυδρίας, αλλά απασχολεί διεθνώς πλέον την κοινή γνώμη, τον επιστημονικό κόσμο και τους υπευθύνους για τη λήψη των αποφάσεων.

2. Οδηγία 2000/60/ΕΚ – Οδηγία-Πλαίσιο για το Νερό

Η οδηγία 2000/60/ΕΚ αποτελεί ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση, χρήση, προστασία, και αποκατάσταση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμών. Στόχος της Οδηγίας είναι η αειφορική διαχείριση των λεκανών απορροής προκειμένου να προληφθεί η περαιτέρω υποβάθμιση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων και να βελτιωθεί όπου χρειάζεται η οικολογική και λειτουργική κατάσταση όχι μόνο των υδάτινων αλλά και των παρακείμενων χερσαίων και υγροτοπικών οικοσυστημάτων.

3. Υγρότοποι

Αξίες των υγροτόπων για τον άνθρωπο:

Βιολογική: Σχετίζεται κυρίως με τη βιολογική ποικιλότητα των υγρότοπων.

Υδρευτική: Η αξία των υγρότοπων για πόσιμο νερό αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία εξαιτίας της εξάντλησης ή και αλάτωσης των υπόγειων νερών.

Αρδευτική: Είναι γνωστή η ανάγκη άρδευσης για την εξασφάλιση μεγαλύτερης ποσοτικά και καλύτερης ποιοτικά απόδοσης των καλλιεργειών.

Αντιπλημμυρική: Οι υγρότοποι προσφέρουν προστασία σε καλλιεργούμενα φυτά και οικισμούς από πλημμύρες, οι οποίες μπορεί να προέρχονται από ποταμούς και χειμάρρους ή και από τη θάλασσα (μεγάλα κύματα, πλημμυρίδες),

και βελτιωτική της ποιότητας του νερού, αλιευτική, κτηνοτροφική, αναψυχής, πολιτιστική, κλιματική, επιστημονική και εκπαιδευτική, αντιδιαβρωτική, υδροηλεκτρική, αμμοληπτική, αλατοληπτική και η θηραματική.

Στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ ορίζεται η “οικολογική ποιότητα” των επιφανειακών νερών, ως αξία αυτόνομη και ανεξάρτητη από κάθε χρήση, οικονομική εκμετάλλευση και αισθητική προσέγγιση.

Οι κίνδυνοι που απειλούν τους υγροβιότοπους είναι αρκετοί. Υγρότοποι με εξαιρετική πλούσια πανίδα αποστραγγίζονται και αποξηραίνονται για να χρησιμοποιηθούν για τη γεωργική ανάπτυξη ή τα νερά τους χρησιμοποιούνται εντατικά για την άρδευση των γειτονικών γεωργικών καλλιεργειών (π.χ. Στυμφαλία, Φενεός κ.ά.). Εξάλλου, πολλές περιοχές υγροτόπων δέχονται επικίνδυνα βαρέα μέταλλα, αστικά λύματα, εντομοκτόνα, απορρυπαντικά, πλαστικά και άλλες ουσίες και υλικά που υποβαθμίζουν τις βιοκοινωνίες και την ισορροπία τους. Επομένως, οι υγροτοπικές περιοχές είναι οικοσυστήματα με εκπληκτική δομή και λειτουργικότητα, αποτελούν ζωτικούς χώρους όπου επιβιώνουν αναρίθμητα είδη χλωρίδας και πανίδας, προσφέρουν στον άνθρωπο και στο περιβάλλον γενικότερα οφέλη και υπηρεσίες με κλιματική, οικονομική, πολιτιστική, επιστημονική, ψυχαγωγική και άλλη σημασία. Εξαιτίας της μεγάλης τους παραγωγικότητας συγκεντρώνουν δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα οι οποίες συχνά υποβαθμίζουν και διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία των υγροτόπων.

4. Οικολογική Ποιότητα

F            Πρόκειται για μια συνολική έκφραση της δομής και λειτουργίας των βιοκοινωνιών.

F            Συνυπολογίζονται οι φυσικοί γεωλογικοί κλιματικοί παράγοντες και η επίδραση του ανθρώπου.

Στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, κάθε δέσμη μέτρων για τους υγροτόπους δύναται να περιλαμβάνει βασικά ή συμπληρωματικά μέτρα (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: Προγράμματα μέτρων για τους υγροτόπους στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/EC

Όταν ο υγρότοπος είναι υδάτινο σώμα            Επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων καλήςκατάστασης της Οδηγίας (Βασικά μέτρα)

Όταν ο υγρότοπος είναι μέρος του υδάτινου σώματος            Επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων ή υιοθέτησηκατάλληλων μέτρων (Βασικά μέτρα)

Όταν ο υγρότοπος είναι προστατευόμενη περιοχή            Προστασία με βάση την ειδική νομοθεσία (π.χ.1992/43/ΕΟΚ)

Όταν ο υγρότοπος δεν είναι μέρος του υδάτινου σώματος            Ο υγρότοπος θα μπορούσε να είναι μέρος του προγράμματος μέτρων (Συμπληρωματικάμέτρα)

Η αποκατάσταση ενός υγροτόπου είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση. Ωστόσο υπάρχουν τρόποι πρόληψης της καταστροφής του όπως η εφαρμογή αυστηρών κανονισμών για το κυνήγι, κατάλληλα επιλεγμένων μεθόδων γεωργίας και κτηνοτροφίας στην περιοχή, ορθολογική και προσεκτική χωροθέτηση των χώρων εναπόθεσης απορριμμάτων, εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων κ.ά.

5. Αντί Επιλόγου

Η ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό αναγνωρίζει με σαφήνεια ότι πρέπει να εξασφαλίζεται υψηλή ποιότητα και επαρκής ποσότητα νερού, όχι μόνο για τις ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών αλλά και για τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων και δεσμεύει στη διασφάλιση όχι μόνο των φυσικοχημικών αλλά και των οικολογικών/ βιολογικών χαρακτηριστικών των υδάτων. Επιπλέον, αλλάζει το μοντέλο διαχείρισης των νερών προωθώντας αφενός τη διαχείριση με βάση την υδρολογική λεκάνη και αφετέρου δεσμεύοντας στη συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των σχεδίων διαχείρισης των υδάτινων πόρων.

Εισήγηση στην ημερίδα που διοργάνωσε ο «Συνήγορος του Πολίτη», με θέμα: Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ, Από τον κοινόχρηστο χαρακτήρα στη διαφύλαξη του οικοσυστήματος, Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2008

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 89, 1/2009