Ιστορίες με ζάχαρη

                                                                         Δημήτρης Κωστόπουλος

Κατά την διάρκεια της Αναγέννησης, η βάση για την παρασκευή γλυκών στην Ευρώπη ήταν το μέλι. Αλλά σύντομα ένα νέο προϊόν που ερχόταν από τις αποικίες, η ζάχαρη θα το αντικαταστήσει. Ο κονκισταδόρ Πέντρο ντε Βέρα ήταν αυτός που το 1484 δημιούργησε τις πρώτες εγκαταστάσεις κατεργασίας ζαχαροκάλαμου στα Κανάρια Νησιά.  Γρήγορα το παράδειγμα του ακολούθησαν και άλλοι έποικοι, μεταμορφώνοντας το νησιώτικο οικοσύστημα και οδηγώντας το στην μονοκαλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου.

Τα δάση σιγά-σιγά αντικαταστάθηκαν από φυτείες ζαχαροκάλαμου, καθώς το ξύλο των δένδρων χρησιμοποιήθηκε ως βασικό δομικό υλικό για την κατασκευή νέων κτιρίων αλλά και ως καύσιμη ύλη για το βράσιμο -μέχρι να πήξει- του υγρού που παραγόταν από την σύνθλιψη του ζαχαροκάλαμου. Για τις ανάγκες λειτουργίας των εγκαταστάσεων της βιομηχανίας ζάχαρης, τα «ινχένιο» όπως ονομάστηκαν, χιλιάδες σκλάβοι μεταφέρθηκαν από την Αφρική, μαζί με ευρωπαίους εργάτες, αλλάζοντας την φυλετική και κοινωνική σύνθεση των νησιών. Η άφιξη των νέων κατοίκων σε συνδυασμό με την διάβρωση των εδαφών και την μετατροπή του υδατικού δυναμικού σε χείμαρρους μετά την αποψίλωση των δασών, αλλά και τα αφροδίσια νοσήματα, οδήγησαν στην εξαφάνιση της τοπικής φυλής των ιθαγενών Γκουάντσι. Το 1541 όπως περιγράφει ο Μπεντζόνι, στη Λα Πάλμα δεν συνάντησε παρά μόνο έναν ογδοντάχρονο αλκοολικό ιθαγενή. Την θέση τους πήραν μετά το 1520 οι νέοι έποικοι, στην πλειονότητα τους ευρωπαίοι, που αναπλήρωσαν το κενό. Σήμερα τα Κανάρια Νησιά κατοικούνται από ευρωπαίους και ανήκουν στην Ευρώπη .

Αλλά η ζάχαρη ως νέο περιζήτητο προϊόν καθόρισε και την γεωπολιτική των ευρωπαϊκών κρατών. Ο ηπειρωτικός αποκλεισμός της Αγγλίας από τον Μέγα Ναπολέοντα είχε ως αποτέλεσμα τελικά, να διακοπεί η μεταφορά της ζάχαρης από τις Αντίλλες στην ίδια την Γαλλία. Η κουζίνα της Αυτοκρατορίας δοκιμάστηκε σκληρά. Είχε έρθει ο καιρός για την ανάπτυξη ενός νέου προϊόντος παραγωγής ζάχαρης, των ζαχαρότευτλων. Ο τραπεζίτης Μπενζαμέν Ντελεσσέρ  πήρε τον τίτλο του βαρόνου της Αυτοκρατορίας από τον ίδιο τον Μέγα Ναπολέοντα, όταν το 1812 δημιούργησε στο Πασσύ μια μεγάλη βιομηχανία -την μεγαλύτερη μέχρι τότε στην Ευρώπη– παραγωγής ζάχαρης από ζαχαρότευτλα.  

Αν και το φυτό ήταν γνωστό από τον 5ον αιώνα π.χ στην Εγγύς Ανατολή, όταν έβγαζαν από το βράσιμο των ριζών του ένα είδος φυτικού μελιού, η εποχή των ζαχαρότευτλων ξεκίνησε στην Ευρώπη το 1747, όταν ο Γερμανός χημικός Αντρέας Ζιγκισμούντ Μάργκραφ  παρασκεύασε από ζαχαρότευτλα την πρώτη κρυσταλλική ζάχαρη. Το 1802 ένας φυσικός γαλλικής καταγωγής ο Ασάρ, έφτιαξε μετά από εντολή του βασιλιά της Πρωσίας την πρώτη βιομηχανία παραγωγής ζάχαρης από τεύτλα στην Σιλεσία. Το 1890 ήδη παράγονταν 3640000 τόνοι ζάχαρης από ζαχαρότευτλα, έναντι των μόλις 2600000 τόνων ζάχαρης που παράγονταν από ζαχαροκάλαμο, αν και η περιεκτικότητα του ζαχαροκάλαμου σε ζάχαρη ήταν σαφώς μεγαλύτερη από αυτήν των τεύτλων.

Το τέλος της εποχής του ζαχαροκάλαμου, το σηματοδότησε η κατάργηση της δουλείας και της εποχής της σχεδόν δωρεάν εργασίας, αντίθετα με το ζαχαρότευτλο που ευνοημένο από τις γεωπολιτικές πρακτικές της εποχής που ακολούθησε, έγινε αντικείμενο επιλογής και αγρονομικής μελέτης και έρευνας.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 89, 1/2009