Για το ΑΕΠ, τον Πραγματικό Δείκτη Ευημερίας (ΠΔΕ), τις Διαφημίσεις και τον Καταναλωτισμό

του Κώστα Φωτεινάκη

«Πρέπει να ελαττωθεί η κατανάλωση.

Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τις δυνατότητες που μας προσφέρει ο πλανήτης.

Οι άνθρωποι έχασαν τον στόχο τους.

Δεν ήρθαμε σ' αυτό τον κόσμο για να καταναλώνουμε, αλλά για να απελευθερώσουμε το πνεύμα μας.»

Allen Ginsberg

Αφορμή για το άρθρο που ακολουθεί είναι η είδηση που μας ήρθε παραμονές Χριστουγέννων από την Ολλανδία. Στη χώρα αυτή έχει δημιουργηθεί ένα ίδρυμα, το οποίο άρχισε τον «πόλεμο» ενάντια στη διαφήμιση, που στοχεύει στα παιδιά. Σύμφωνα με  δημοσίευμα της ιστοσελίδας της Ντόιτσε Βέλε («ΝΒ»), ένα πρωτοποριακό ινστιτούτο, που ονομάζεται Reklame Rakkers - δηλαδή, «παιδιά της διαφήμισης» - έχει βάλει ως σκοπό  του  να διαπαιδαγωγεί τα παιδιά και μαζί και τους γονείς τους, ώστε να γίνουν προσεκτικοί καταναλωτές. Εκτός όμως από την Reklame Rakkers, στην Ολλανδία έχει συσταθεί στον Καναδά η αντικαταναλωτική ΜΚΟ «Ad-Busters» (διαφημισοφάγοι), ενώ η τάση για πολύμορφη κοινή δράση ατόμων ή ομάδων για μια αντικαταναλωτική παρέμβαση συνεχώς αυξάνεται. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έχουμε παρεμβάσεις ενάντια στις διαφημιστικές εκστρατείες  από πολίτες της Ε.Ε.,  όχι όμως όπως τις γνωρίζαμε μέχρι σήμερα αλλά με αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά, προβάλλοντας άλλες αξίες που συγκρούονται με τις αξίες της αγοράς και του life style. Η  επιβολή από τις δυνάμεις της αγοράς του άκρατου καταναλωτισμού μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων, είναι ένα σοβαρό πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό θέμα που χρήζει συνολικής αντιμετώπισης και όχι μόνο για τα παιδιά. Ένα θέμα το οποίο απαιτεί την παρέμβαση του κράτους και που δεν μπορεί να αφεθεί να το ρυθμίσει η «αγορά» και οι ηθικοπλαστικές διακηρύξεις.

Η διαφήμιση αξιοποιώντας την τέχνη, την ψυχολογία, την εικόνα και τον ήχο απευθύνεται με σχεδιασμό σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού, ανάλογα με τα προϊόντα που θέλει να «πλασάρει». Το κόστος της διαφήμισης,  που για τα μαζικά προϊόντα κατανάλωσης είναι από 20 – 50% του κόστους παραγωγής, ενσωματώνεται στην τελική τιμή των προϊόντων ή των υπηρεσιών. Στόχος «η φθορά των συνειδήσεων» των καταναλωτών, για να θυμηθούμε και τον Ρόζενταλ, και ο «εξαναγκασμός» μέσω γνωστών  προτύπων ηθοποιών, μοντέλων, ποδοσφαιριστών, τραγουδιστών κ.ά. να αγοράσεις ακόμα και πράγματα που δεν τα έχεις ανάγκη. Ένας υπόγειος εξαναγκασμός που γίνεται μέσω της ταύτισης με τα πρόσωπα (πρότυπα) που σε προσκαλούν να αγοράσεις για να τους μοιάσεις, να αισθανθείς ανώτερος σκαρφαλώνοντας με τα 4Χ4 στις κορυφές των βουνών, προσπερνώντας χωρίς εμπόδια τις κοίτες των ποταμών.

Οι παγκόσμιες δαπάνες για τη διαφήμιση ανέρχονται σήμερα στα 605 δισεκατομμύρια δολάρια (τα 292 αναλογούν στις ΗΠΑ)  με σκοπό να περάσουν το μήνυμα «κατανάλωσε – άρα υπάρχεις, άρα μετράς, άρα ξεχωρίζεις». Δεν είναι τυχαίο ότι και ψυχολόγοι συστήνουν στους ασθενείς τους shopping therapy.

Η άποψη μας είναι ότι χρειάζεται στη χώρα μας το οικολογικό κίνημα, καθώς και οι πολιτικές δυνάμεις που αμφισβητούν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και αξιών, να απομυθοποιήσουν  τους οικονομικούς δείκτες (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – ΑΕΠ) που αποτυπώνουν  την «πρόοδο». Οι δείκτες αυτοί είναι «εργαλεία» που δεν συμπεριλαμβάνουν μετρήσιμες   αξίες που συνδέονται αντικειμενικά με την ευημερία, την πρόοδο, την ποιότητα ζωής των ανθρώπων.  Tο ΑΕΠ ως δείκτης «προόδου» και ευημερίας αμφισβητείται, εκτός από τους ολιγάριθμους οικολόγους και τους αντικαπιταλιστές, ακόμα και από Διεθνείς Οργανισμούς και ΜΚΟ οργανώσεις. «Τον Νοέμβριο του 2007 η Ε.Ε., ο ΟΟΣΑ και αρκετές ΜΚΟ έκαναν ένα βήμα σ΄ αυτή τη κατεύθυνση, (σ.σ. της αμφισβήτησης του ΑΕΠ ως δείκτη μέτρησης της «προόδου»), με τη διοργάνωση στις Βρυξέλες μιας διάσκεψης με θέμα: Πέρα από το ΑΕΠ, Μετρώντας την Πρόοδο και  την Πραγματική Ευημερία των Εθνών1».

Το οικολογικό κίνημα οφείλει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα  και με οργανωμένο επιχειρησιακό σχεδιασμό να αντιπαραθέσει στις «αξίες» που επιβάλει η αγορά, άλλες αξίες, όπως εκείνες της βιωσιμότητας, της γνώσης, της μόρφωσης, της συνεργασίας και της κοινής δράσης, της περιήγησης, του πολιτισμού, του τουρισμού, το σεβασμό στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, της αλληλεγγύης, της ειρηνικής συνύπαρξης εθνών – θρησκειών – σεξουαλικών επιλογών, την ανακατανομή του πλούτου, τη χρησιμότητα του κοινωνικού κράτους κ.λπ.

Δύο από τα πρώτα βήματα σ΄ αυτήν την αντιπαράθεση και την αμφισβήτηση  των παραδοσιακών καπιταλιστικών αξιών  (ΑΕΠ – κατανάλωση) είναι:

1.         Η προώθηση Πραγματικών Δεικτών Ευημερίας (ΠΔΕ).  Ήδη υπάρχουν τέτοιοι δείκτες2 τους οποίους θα πρέπει να τους ενισχύσουμε, να τους εμπλουτίσουμε και να τους βελτιώσουμε.

2.         Η πρακτική αντιπαράθεση με την πολιτική της προώθησης της διαφήμισης που προάγει  τον υπερκαταναλωτισμό και την ψευδαίσθηση της ευημερίας και της προόδου.  Το οικολογικό αντικαπιταλιστικό κίνημα  μπορεί να απαιτήσει άμεσα να εφαρμοστούν οι νομοθετικές διατάξεις για την υπαίθρια διαφήμιση η οποία, εκτός των άλλων:

ό            Συμβάλλει σημαντικά στην οπτική ρύπανση των πόλεων.

ό          Αποσπά την προσοχή των οδηγών και προξενεί αυτοκινητικά ατυχήματα.

Σε αυτήν την προσπάθεια  θα πρέπει  να απευθυνθούμε στους Δήμους και στο ΥΠΕΧΩΔΕ, οι οποίοι ουσιαστικά δίνουν τις άδειες για τις διαφημίσεις εισπράττοντας τεράστια ποσά. Στο Σαν Πάολο της Βραζιλίας, που είναι η πέμπτη σε πληθυσμό  πόλη στον κόσμο, έχει απαγορευτεί η υπαίθρια διαφήμιση, ενώ στη Σουηδία έχουν απαγορευτεί οι τηλεοπτικές διαφημίσεις για παιδιά μικρότερα των 12 ετών.

Η εκτίμηση είναι ότι στη χώρα μας μπορεί να αναπτυχθεί  ένα κίνημα (αυτόνομο ή ιδεολογικό/πολιτικό που να επηρεάζει την κοινωνία) το οποίο α) Θα αμφισβητεί το ΑΕΠ  ως μέθοδο μέτρησης της προόδου και θα διεκδικεί έναν νέο Πραγματικό Δείκτη Ευημερίας β) Θα αμφισβητεί την οικονομία της αγοράς και τα πρότυπά  της, θα αξιοποιεί την υπάρχουσα εθνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη διαφήμιση, ενώ παράλληλα θα επιδιώκει τη θεσμοθέτηση νέων ρυθμίσεων που θα προστατεύει τον καταναλωτή τόσο για την ποιότητα αλλά και για το κόστος των προϊόντων ή των υπηρεσιών.

Υ.Γ.: Αναφερόμενοι στον υπερκανατωλισμό δεν μας διαφεύγει ότι περίπου το 40% της ανθρωπότητας ζει σε συνθήκες αφόρητης φτώχειας (έλλειψη πόσιμου νερού- αποχέτευσης- ιατρικής και κοινωνικής φροντίδας, εμπόλεμες καταστάσεις και εμφύλιες διενέξεις κ.λπ) ούτε το γεγονός ότι στις θεωρούμενες αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες υπάρχουν «βραχονησίδες φτώχειας», οι οποίες τείνουν να εξελιχθούν σε πραγματικές νησίδες, αν όχι σε μεγαλονήσους.

Σημειώσεις:

1.                  John Talberth, «Για μια νέα προσέγγιση της έννοιας της προόδου», άρθρο που περιέχεται στο βιβλίου του Ινστιτούτου WORLDWATCH «2008 η Κατάσταση του Κόσμου – Καινοτομίες για μια Πράσινη Οικονομία», εκδ. ΕΥΩΝΥΜΟΣ, 2008.

2.                  Ορισμένοι από τους Δείκτες Ευημερίας:  α) «Ο Δείκτης του Ευτυχισμένου Πλανήτη» που συντάχθηκε από το «Ίδρυμα Νέων Οικονομικών» και τους «Φίλους της Γης» β) «Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία» έννοια που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση του Μπουτάν από το 1973 γ) Η μέθοδος που χρησιμοποιεί το Αμερικανικό Ινστιτούτο «Επαναπροσδιορίζοντας την Πρόοδο» (Redefining Progress). Σύμφωνα με τη μέθοδο του Ινστιτούτου «για το 2004 ο Δείκτης Πραγματικής Προόδου (ΔΠΠ) ανέρχεται στα 4,4 τρισεκατομμύρια δολάρια, τη στιγμή που το ΑΕΠ ανέρχεται στα 10,8 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι παραπάνω από το ήμισυ της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ ήταν μη  βιώσιμο και δεν συνέβαλε στην πραγματική πρόοδο» (ό.π.)

Ο Κώστας Φωτεινάκης είναι Πρόεδρος του Οικολογικού Πολιτιστικού Συλλόγου Χαϊδαρίου ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ.

www.xpolis.blogspot.com 

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 90, 2/09