ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μια μικρή σουηδική πόλη, το Växjö, μοντέλο οικολογίας

Γιολάντα Ζιάκα

Η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο την αύξηση του της αναλογίας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως προς τη συνολική κατανάλωση ενέργειας, από το 8,5% που ήταν το 2007, στο 20% έως το 2020. Όμως στη μικρή πόλη Växjö στο νότο της Σουηδίας, παραπάνω από τη μισή ενέργεια που καταναλώνεται προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Η πόλη αυτή μείωσε κατά 30% τις εκπομπές CO2 ανάμεσα στο 1993 και το 2006 και στόχο έχει να τις μειώσει κατά 70% έως το 2025. Μια προσπάθεια που χαιρετίστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που της απένειμε – το 2007 – το πρώτο βραβείο της «Καμπάνιας για τη Βιώσιμη Ενέργεια στην Ευρώπη».

Το περιβάλλον στο επίκεντρο του σχεδιασμού

Η πόλη του Växjö, στο Νότο της Σουηδίας, έχει 80.000 κατοίκους και στην ευρύτερη περιοχή ακτίνας 100 χλμ, ζουν περίπου 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι. Είναι εμπορικό κέντρο της περιοχής και περίπου 7.000 μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται εκεί.

Όλα άρχισαν από μια καταστροφή. Το χειμώνα του 1970, δεκάδες ψόφια ψάρια εμφανίστηκαν στην επιφάνεια των λιμνών που περιβάλουν την πόλη, αποτέλεσμα ρύπανσης που είχε συγκεντρωθεί από δεκαετίες. Από τη στιγμή αυτή και μετά, η πόλη ξεκίνησε ένα μεγάλο πρόγραμμα αποκατάστασης των λιμνών της. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν απέσπασαν διεθνή αναγνώριση και τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά. Η ζωή επανήλθε στις λίμνες και σήμερα μπορεί κανείς να ψαρέψει, αλλά και να κολυμπήσει εκεί.

Το 1980, η δημοτική επιχείρηση παραγωγής ηλεκτρισμού του Växjö ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τη βιομάζα ως πρώτη ύλη, μετατρέποντας το θερμοηλεκτρικό σταθμό της σε μονάδα συμπαραγωγής (1), παράγοντας ηλεκτρισμό και, ταυτόχρονα, θερμότητα από απορρίμματα της δασικής βιομηχανίας. Τα εμπόδια ήταν σημαντικά: τα έξοδα της αρχικής επένδυσης τεράστια και οι προμηθευτές βιομάζας σπάνιοι. Όμως η προσπάθεια συνεχίστηκε και το 80% των κατοικιών συνδέθηκε σταδιακά με το σύστημα. Η βιομάζα που χρησιμοποιείται σήμερα προέρχεται από τα γύρω δάση που καλύπτουν το 60% της επιφάνειας της κοινότητας. Το 1996 το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα την απεξάρτηση της πόλης από τα ορυκτά καύσιμα. Eιδικοί της Σουηδικής εταιρείας προστασίας της φύσης (SNF) προσκλήθηκαν, με στόχο να επιμορφώσουν τους δημοτικούς άρχοντες και τους δημοσίους υπαλλήλους. Εξασφαλίστηκαν μια σειρά από επιχορηγήσεις που επιτάχυναν την προσπάθεια. Εκτός από τη δημοτικές αρχές, στην προσπάθεια κλήθηκαν να συμμετάσχουν άτομα και φορείς σε διάφορα επίπεδα: εταιρείες παραγωγής ενέργειας, οικοδομικές επιχειρήσεις, εταιρείες μεταφορών, μη κυβερνητικοί οργανισμοί και το Πανεπιστήμιο της πόλης.

Το 2002, η πόλη υιοθέτησε τον πρώτο ετήσιο «οικολογικό προϋπολογισμό», ένα σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης όπου η παραδοσιακή λογιστική απεικόνιση των εσόδων – εξόδων συνοδεύεται από την αποτίμηση των φυσικών πόρων σε περιβαλλοντικούς όρους (2). Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει περιβαλλοντικούς στόχους για τον ίδιο το Δήμο αλλά και για όλα τα τμήματα των Δημοτικών επιχειρήσεων. Αποτίμηση του βαθμού επίτευξης των στόχων γίνεται δύο φορές το χρόνο, από το Δήμο και όλες τις Δημοτικές επιχειρήσεις, τα αποτελέσματα δημοσιεύονται και λαμβάνονται αποφάσεις για περαιτέρω δράσεις που απαιτούνται. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η περιβαλλοντική διάσταση παίζει σημαντικό ρόλο όταν συζητιέται ο ετήσιος προϋπολογισμός από το δημοτικό συμβούλιο, όταν ψηφίζεται και όταν αξιολογείται.

Το 2006, οι εκπομπές CO2 είχαν μειωθεί κατά 30% σε σύγκριση με το 1993. Το ποσοστό της ενέργειας που προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές ήταν 52%. Οι νέοι στόχοι που τέθηκαν από τις Δημοτικές αρχές ήταν η μείωση των εκπομπών CO2 κατά 70% έως το 2025, καθώς και η μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρισμού ανά κάτοικο κατά 20% μέχρι το 2015.

Ταυτόχρονα, οι δημοτικές αρχές αντιλήφθηκαν ότι η οικολογία μπορεί να αποτελέσει πηγή εσόδων: το 2006, ο θερμοηλεκτρικός σταθμός εισέπραξε 5 εκατομμύρια ευρώ πουλώντας «πράσινα πιστοποιητικά» στους Σουηδούς παραγωγούς ενέργειας, που ήθελαν έτσι να ανταποκριθούν στην υποχρέωση τους για κάλυψη ενός ποσοστού παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Σε άλλο επίπεδο, το Πανεπιστήμιο του Växjö διευθύνει ένα διεθνές πρόγραμμα έρευνας, που χρηματοδοτείται κατά μέρος από την ΕΕ, με στόχο την ανάπτυξη ενός νέου βιοκαυσίμου, του DME από τη βιομάζα. Από το 2004, ερευνητές που προέρχονται από 7 ευρωπαϊκές χώρες εργάζονται στο πρόγραμμα και η ελβετική αυτοκινητοβιομηχανία Volvo δεσμεύτηκε να παράγει περίπου τριάντα οχήματα για να ελέγχει την αποτελεσματικότητα του καυσίμου.

Για τις Δημοτικές αρχές του Växjö η διεθνής αναγνώριση δε χρησιμεύει μόνο για διαμόρφωση μιας καλής εικόνας στα διεθνή ΜΜΕ. Ελπίζουν ότι η πόλη μπορεί να αποτελέσει μοντέλο και να εμπνεύσει άλλες πόλεις.

Οι σημερινοί στόχοι του Δήμου περιλαμβάνουν την περαιτέρω προώθηση των βιολογικών καλλιεργειών, την αύξηση της ανακύκλωσης των οικιακών απορριμμάτων, τη μείωση της κατανάλωσης του Δήμου σε χαρτί, την επέκταση της επιφάνειας των προστατευόμενων φυσικών περιοχών, τον περιορισμό της περιεκτικότητας των νερών των λιμνών σε νιτρικά.

Όμως η μεγάλη πρόκληση αφορά τις μεταφορές. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν καλύπτουν πάνω από το 2-3% της κατανάλωσης καυσίμων από τα οχήματα. Και αυτό συμβαίνει παρόλες τις ενισχύσεις για την αγορά καθαρών οχημάτων, τα δωρεάν πάρκινγκ και άλλα μέτρα που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από το Δήμο. Το Växjö έβαλε λοιπόν ως στόχο την τοπική παραγωγή βιοκαυσίμων. Εδώ και μερικά χρόνια, ο σταθμός επεξεργασίας λυμάτων παράγει βιοαέριο από τις λάσπες του καθαρισμού. Το καύσιμο αυτό μπορεί να καλύψει ένα τμήμα των αναγκών του ίδιου του σταθμού σε ηλεκτρισμό. Από την 1η Μαϊου 2007, πωλείται στους ιδιώτες. Η παραγωγή είναι ακόμη περιορισμένη, αλλά οι υπεύθυνοι του σταθμού ελπίζουν ότι μπορεί να αυξηθεί με την αξιοποίηση των οικιακών απορριμμάτων των κατοίκων της πόλης.

Για μια κριτική προσέγγιση

Όλα φαντάζουν ειδυλλιακά στην πόλη του Växjö. Για τους ιθύνοντες, τα αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής δείχνουν ότι μπορεί να κάνει κανείς πολλά πράγματα για το περιβάλλον χωρίς να χρειαστεί να οδηγηθεί σε δραματικές αλλαγές στις καθημερινές του συνήθειες. Είναι όμως αλήθεια έτσι;

Θα πρέπει να θεωρήσουμε τη βιόσφαιρα στο σύνολο της για να αντιληφθούμε τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στο περιβάλλον το μοντέλο ανάπτυξης που εφαρμόζεται από μια συγκεκριμένη κοινωνία. Το «οικολογικό αποτύπωμα» είναι ένα εργαλείο μέτρησης που μπορεί να μας οδηγήσει σε χρήσιμες παρατηρήσεις. Μετράει την έκταση γης ή νερού που έχει ανάγκη ένας άνθρωπος ή μια ομάδα ανθρώπων (μια οικογένεια, μια πόλη) για να παράγει τους πόρους που καταναλώνει και για να απορροφήσει τα απορρίμματα που παράγει. Το οικολογικό αποτύπωμα της Σουηδίας –  το 2001 – ήταν 66,76 εκτάρια ανά κάτοικο, και το διαθέσιμο φυσικό απόθεμα της χώρας 26,38 εκτάρια ανά κάτοικο. Αυτό σημαίνει ότι η ευημερία της Σουηδίας στηρίζεται σε εισαγωγές και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων άλλων περιοχών του πλανήτη. Την ίδια στιγμή το μέσο παγκόσμιο οικολογικό αποτύπωμα ήταν 21 εκτάρια ανά κάτοικο της γης, ενώ το βιώσιμο αποτύπωμα 15 εκτάρια ανά κάτοικο. Οι μετρήσεις αυτές δείχνουν ότι η Σουηδία όχι μόνο σπαταλάει περισσότερους φυσικούς πόρους από όσους διαθέτει, αλλά και ότι σπαταλάει περίπου 4 φορές παραπάνω πόρους από το επίπεδο το οποίο εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα τους.

Από την οπτική της βιόσφαιρας, μια δραστική αλλαγή στον τρόπο ζωής μας – ειδικά στις χώρες του πλούσιου Βορρά – και στο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης είναι αναγκαία. Και η αλλαγή αυτή περνάει κατ’αρχήν από τη μείωση της κατανάλωσης και της σπατάλης ενέργειας. Από την άλλη, σε σχέση με την πόλη του Växjö, είναι πολύ ενθαρρυντικό ότι αρκετοί από τους φιλόδοξους στόχους που έχουν θέσει οι Δημοτικές αρχές κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς και η προσπάθεια μείωσης των επιπτώσεων σε άλλες περιοχές, μέσα από την τοπική παραγωγή βιοκαυσίμων που έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή.

Σημειώσεις:

1.         Η Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας (ΣΗΘ) βασίζεται στην ταυτόχρονη παραγωγή εκμεταλλεύσιμης ή αξιοποιήσιμης ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας, από την ίδια ενεργειακή πηγή. Περισσότερες πληροφορίες βρίσκει κανείς στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Συνδέσμου Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας: http://www.hachp.gr/

2.         Ο οικολογικός προϋπολογισμός της πόλης περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τομείς όπως: «εδάφη όπου εφαρμόζεται οικολογική γεωργία σε σχέση με το σύνολο της γεωργικής γης (ποσοστό)», «βιολογικός καθαρισμός των οργανικών λυμμάτων (τόννοι), «αγορές οργανικών τροφίμων σε σχέση με τις συνολικές αγορές τροφίμων (ποσοστό)», «εκπομπές CO2 ορυκτής προέλευσης ανά κάτοικο (kg/κάτοικο) «προστατευόμενη γη σε σχέση με το σύνολο της δημοτικής γης (ποσοστό)», «ετήσιος αριθμός μετακινήσεων των κατοίκων με μέσα μαζικής μεταφοράς (αριθμός)», «ημερήσιος αριθμός ποδηλατών σε συγκεκριμένα σημεία μέτρησης (αριθμός)», κλπ. (ιστοσελίδα του Δήμου: http://www.vaxjo.se και διεθνής ιστοσελίδα για προγράμματα βιωσιμότητας σε δήμους και κοινότητες: http://www.iclei-europe.org)

3.            Αξιόπιστα στοιχεία για το οικολογικό αποτύπωμα καθώς και περιλήψεις ερευνητικών εργασιών στο αντικείμενο αυτό βρίσκει κανείς στις ιστοσελίδες των οργανώσεων Redifining progress: http://www.footprintofnations.org/, Global Footprint Network: http://www.footprintnetwork.org/ και αλλού.

Πηγές:

- άρθρο της Anne-Françoise Hivert, που δημοσιεύτηκε τις 13 Μαΐου 2007 στη Γαλλική εφημερίδα Libération.

- επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου του Växjö: http://www.vaxjo.se

Δαίμων της  Οικολογίας,

τ. 90, 2/09