«Ο ματωμένος γάμος της τρομοκρατίας και της καταστολής»

Σάκης Κουρουζίδης

Πες μου πώς ψάχνεις,

για να σου πω τι ψάχνεις

(Βιττγκενστάιν -Στοχασμοί)

Ο Αλμπέρ Καμύ, είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στην Αλγερία το 1913, από Γάλλο πατέρα και μητέρα ισπανικής καταγωγής. Βραβεύτηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας το 1957 και σκοτώθηκε το 1960 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Έγραψε κείμενα λογοτεχνικά, θεατρικά, πολιτικά και άλλα. Έζησε με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο την επανάσταση στην Αλγερία. Γάλλος, αριστερός, γεννημένος στην Αλγερία. Όλα αυτά έπρεπε να ισορροπήσουν σε μια πολιτική στάση και συμπεριφορά στη διάρκεια της αλγερινής επανάστασης. Όχι πολιτικάντικα, αλλά ουσιαστικά.

Τα κείμενά του αυτής της περιόδου έχουν μια απίστευτη διαύγεια, διορατικότητα και καθαρότητα, πετυχαίνοντας το δύσκολο: Να είναι με το «δίκαιο», να μείνει ...Γάλλος και αριστερός. Κείμενα της περιόδου αυτής, αλλά και προγενέστερα (1943-1958), με γενικό άξονα αναφοράς την τρομοκρατία, συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο πρόσφατα (2002) και μεταφράστηκαν και στα ελληνικά: Αλμπέρ Καμύ, Σκέψεις για την τρομοκρατία, εκδ. Καστανιώτη, 2003, 204 σελίδες.

Μικρός οδηγός προς όσους προτίθενται να κατέβουν σε διαδηλώσεις, με ή χωρίς κουκούλα.

Σάκης Κουρουζίδης

Μικρό απάνθισμα από τις “Σκέψεις για την τρομοκρατία”:

Είχαμε πολλά να δαμάσουμε, και πρώτα απ’ όλα το συνεχή πειρασμό να σας μοιάζουμε. Γιατί πάντα υπάρχει μέσα μας κάτι που παρασύρεται από το ένστικτο, περιφρονεί το πνεύμα, θαυμάζει την αποτελεσματικότητα.

Μαρξ: «Το να είσαι ριζοσπάστης σημαίνει να φτάσεις στη ρίζα των πραγμάτων, όμως για τον άνθρωπο η ρίζα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος». Καμύ: «Το σημαντικό δεν είναι ακόμα να φτάσουμε ως τη ρίζα των πραγμάτων, αλλά –εφόσον ο κόσμος είναι όπως είναι- να ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε ζώντας σ’ αυτόν».

Ασφυκτιούμε ανάμεσα σε ανθρώπους που πιστεύουν ότι έχουν απόλυτο δίκαιο, είτε πρόκειται για τη μηχανή τους είτε για τις ιδέες τους. Και, για όλους εκείνους που ζουν μόνο με το διάλογο και τη φιλία των ανθρώπων, τούτη η σιωπή είναι το τέλος του κόσμου.

Ο 17ος αιώνας ήταν ο αιώνας των μαθηματικών, ο 18ος των φυσικών επιστημών και ο 19ος της βιολογίας. Ο 20ός αιώνας μας είναι ο αιώνας του φόβου.

Ο ηρωισμός δεν είναι σπουδαίο πράγμα, η ευτυχία είναι σπουδαιότερο.

...πολεμάμε ακριβώς για διαφορές, αλλά για διαφορές σημαντικές όσο και ο άνθρωπος. Αγωνιζόμαστε για τη λεπτή διαφορά ανάμεσα στη θυσία και το μυστικισμό, στη δράση και τη βία, στη δύναμη και την ωμότητα, για εκείνη την ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο ψεύτικο και το αληθινό, στον άνθρωπο που προσδοκούμε και τους δειλούς θεούς που λατρεύετε.

Το ζήτημα είναι, τελικά, να προσδιορίσουμε τις προϋποθέσεις για μια σεμνή πολιτική σκέψη, απελευθερωμένη δηλαδή από κάθε μεσσιανισμό και απαλλαγμένη από τη νοσταλγία του επίγειου παραδείσου.

Η βία είναι ταυτόχρονα αναπόφευκτη και αδικαιολόγητη... Απεχθάνομαι τη βολική βία. Απεχθάνομαι εκείνους που πάνε πιο μακριά με τα λόγια απ’ ότι με τις πράξεις τους.

Ακόμα και στη συμφορά υπάρχει μια τάξη, υπάρχουν όρια.

Δεν θα πάω να επιβαρύνω την παρούσα αδικία για χάρη μιας νεκρής δικαιοσύν ης.

Η εξέγερση ενάντια στο κακό παραμένει, πρώτα απ’ όλα, μια διεκδίκηση ενότητας.

Υψηλόφρων δεν είναι η ίδια η επανάσταση, αλλά αυτό το οποίο επιδιώκει, έστω κι αν αυτό που τελικά πετυχαίνει παραμένει ακόμα ποταπό.

Υπάρχουν, κατά τα φαινόμενα, οι επαναστατημένοι αυτοί που θέλουν να πεθάνουν κι οι άλλοι που θέλουν να σκοτώσουν. 

Ο μηδενισμός, στενά συνδεδεμένος με το κίνημα μιας διαψευσμένης θρησκείας, καταλήγει έτσι σε τρομοκρατία.

Χάνει όμως τη μνήμη της προέλευσής του (σσ. ο επαναστατημένος) και, διεπόμενος από το νόμο ενός πνευματικού ιμπεριαλισμού, να τος που πορεύεται προς την κυριαρχία του κόσμου μέσα από αναρίθμητα εγκλήματα.  

Υποχρεώνοντας το δίκαιο να σωπάσει μέχρις ότου αποκατασταθεί η δικαιοσύνη, είναι σαν να καταδικάζουμε για πάντα στη σιωπή, αφού δεν θα χρειάζεται πια να μιλά, αν η δικαιοσύνη βασιλεύει για πάντα... Ακόμα κι όταν η δικαιοσύνη δεν υλοποιείται, η ελευθερία διαφυλάσσει τη δύναμη της διαμαρτυρίας και σώζει την επικοινωνία... Η επανάσταση του 20ού αιώνα χώρισε αυθαίρετα, για ακραίους κατακτητικούς σκοπούς, δύο αχώριστες έννοιες. Η απόλυτη ελευθερία χλευάζει τη δικαιοσύνη. Η απόλυτη δικαιοσύνη αρνείται την ελευθερία. Για να γίνουν γόνιμες, οι δύο αυτές έννοιες πρέπει να βρουν, η μία μέσα από την άλλη, τα όριά τους. Κανείς δεν θεωρείται ελεύθερος αν δεν είναι συγχρόνως και δίκαιος, ούτε δίκαιος αν δεν είναι ελεύθερος. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, δεν μπορούμε να συλλάβουμε την έννοια της ελευθερίας χωρίς τη δυνατότητα να λέμε καθαρά τι είναι δίκαιο και τι άδικο...

Η αυθεντική επαναστατική δράση θα πάρει τα όπλα μόνο για τους θεσμούς που περιορίζουν τη βία, όχι για κείνους που την κωδικοποιούν.       

Όταν ο σκοπός είναι απόλυτος, δηλαδή με την ιστορική έννοια, όταν το θεωρούμε βέβαιο, μπορούμε να φθάσουμε μέχρι και τη θυσία των άλλων. Όταν δεν είναι, θυσιάζουμε μόνον τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτό τον αγώνα όπου διακυβεύεται η κοινή αξιοπρέπεια. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Πολύ πιθανό. Ποιος όμως θα αγιάσει το σκοπό; Σε τούτη την ερώτηση, που η ιστορική σκέψη την αφήνει μετέωρη, η εξέγερση απαντά: τα μέσα.

Υπάρχουν δύο είδη αποτελεσματικότητας, η μία του τυφώνα και η άλλη του σφρίγους.

...η επανάσταση, στερημένη από τον ασταμάτητο έλεγχο του πνεύματος της εξέγερσης, κατρακυλά σ’ ένα μηδενισμό της αποτελεσματικότητας και καταλήγει στην τρομοκρατία.

...οι αστυνομικοί επώασαν τους τρομοκράτες, οι οποίοι γέννησαν με τη σειρά τους μια ακόμη ισχυρότερη αστυνομία.

Όταν ο καταπιεσμένος παίρνει τα όπλα στο όνομα της δικαιοσύνης, κάνει το πρώτο βήμα πάνω στη γη της αδικίας.   

Ο καθένας παίρνει ως πρόσχημα το έγκλημα του άλλου για να πάει ακόμα πιο μακριά.

Κι εύχομαι στους Άραβες αγωνιστές, αν θέλουν να διατηρήσουν το δίκαιο του σκοπού τους, να καταδικάσουν κι εκείνοι τις σφαγές των πολιτών (στην Αλγερία)

«Να ζήσουμε σαν ελεύθεροι άνθρωποι, δηλαδή σαν άνθρωποι που αρνούνται συνάμα να εξασκούν και να υφίστανται την τρομοκρατία»

...κανένας σκοπός δεν δικαιολογεί το θάνατο ενός αθώου.

...κι ο καθένας να ρίχνει το λάθος στον άλλο και να δικαιολογεί τις βιαιοπραγίες του μ’ εκείνες του αντιπάλου. Η αιώνια διαμάχη για τον πρώτο ένοχο χάνει επομένως το νόημά της.

...για να κερδηθούν οι πόλεμοι, είναι προτιμότερο να υποστούν οι άνθρωποι κάποιες αδικίες παρά να τις πράξουν.

Τελικά, ο Γκάντι απέδειξε ότι μπορεί κάποιος ν’ αγωνίζεται για το λαό του και να νικά, χωρίς να παύει έστω και μια μέρα να χαίρει μεγάλης εκτίμησης.

Ο καθένας, για να δικαιολογηθεί, στηρίζεται έτσι στο έγκλημα του άλλου... Όταν η βία απαντά στη βία μέσα σ’ ένα παραλήρημα που οξύνεται και καθιστά αδύνατη στην απλή γλώσσα της λογικής, ο ρόλος των διανοουμένων δεν μπορεί καθόλου, [...] να δικαιολογεί τη μια βία και να καταδικάζει την άλλη, πράγμα που έχει σαν διπλό αποτέλεσμα να εξορκίζει στο έπακρο τον βίαιο το οποίον καταδικάζει και να παροτρύνει σε ακόμα περισσότερη βία τον βίαιο τον οποίο αθωώνει.

Μια έξυπνη Αριστερά, χωρίς ν’ αλλάξει τίποτα από τις αρχές της, θα είχε προσπαθήσει να πείσει το αραβικό επαναστατικό κίνημα πως κάποιες μέθοδοι ήταν εντελώς ελεεινές... Στην Αριστερά, πολύ συχνά και εν ονόματι της δικαιοσύνης, δικαιολόγησαν αυτό που ήταν ύβρις σε κάθε πραγματική δικαιοσύνη. Η Δεξιά άφησε έτσι την αποκλειστικότητα της ηθικής εντιμότητας στην Αριστερά, η οποία της παραχώρησε την αποκλειστικότητα της πατριωτικής ετοιμότητας.     

Η Αλγερία χρειάζεται εφευρετικό πνεύμα, όχι παρωχημένα συνθήματα. Πεθαίνει, δηλητηριασμένη από το μίσος και την αδικία. Θα γλιτώσει μόνο εξουδετερώνοντας το μίσος της με μια υπεραφθονία δημιουργικής ενέργειας.

Όσο ο κατήγορος δεν δίνει το παράδειγμα, όλες οι κατηγορίες είναι μάταιες.

...δεν πρέπει να μιλάμε για ομαδική ευθύνη, ούτε και για ομαδική ανευθυνότητα όπως εκείνη που παρέχει πολύ εύκολα η Οργάνωση. Η ευθύνη είναι μόνο προσωπική.

Αυτό που ένας συγγραφέας οφείλει οπωσδήποτε να κάνει, εφόσον δεν πολεμάει, είναι να μην επιβαρύνει περισσότερο, υποκύπτοντας στις ευκολίες της γλώσσας, το βάρος του αίματος.

[Προς το παρόν οφείλουμε τουλάχιστον] να αρνηθούμε να δικαιολογήσουμε [αυτές] τις μεθόδους, ακόμα κι αν είναι αποτελεσματικές. []...να μην συμφωνήσουμε ποτέ με τη δικαιολογία της αποτελεσματικότητας.

«Πρέπει να διαλέξεις την παράταξή σου», φωνάζουν οι κορεσμένοι από το μίσος. Ε, λοιπόν όχι, ακριβώς, όχι. Η λογική του επαναστατημένου θέλει να υπηρετήσει τη δικαιοσύνη για να μην προσθέσει αδικίες στην αδικία της ανθρώπινης υπόστασης, προσπαθεί να μιλά καθαρά και κατανοητά για να μην επιβαρύνει το παγκόσμιο ψέμα και, μπροστά στον πόνο των ανθρώπων, να στοιχηματίζει υπέρ της ευτυχίας ...η βία δεν σημαίνει εδώ βαρβαρότητα κι εκεί δίκαιη εξέγερση ενάντια στην καταπίεση. Δεν μπορεί να υπάρχει διγλωσσία απέναντι στη βία, διαφορετικά επιβαρύνουμε τη γενικευμένη σύγχυση.

Δεν υπάρχει δικαιοσύνη σε μια κοινωνία, χωρίς φυσικό ή αστικό δίκαιο που να τη θεμελιώνει. Δεν υπάρχει δίκαιο, αν αυτό το δίκαιο δεν εκφράζεται.  

Η τρομοκρατική πράξη δεν συνίσταται απλώς στην ιδεολογία που ισχυρίζεται πως εξυπηρετεί, ούτε στα μέσα που χρησιμοποιεί. Υπάρχουν λεπτές διαφορές που πρέπει να ξεχωρίζεις ανάμεσα στην απερίφραστη καταδίκη των μεθόδων και την τυφλή επιδοκιμασία του Σκοπού.

Το μοναδικό αντίδοτο στη βία είναι η ενεργός ουδετερότητα που βάζει φρένο στις εχθροπραξίες και εκπολιτίζει τις συγκρούσεις μας (Ντενί Σαλάς, στον ίδιο τόμο) 

Πρόοδος σημαίνει, στην ουσία, να έχεις το θάρρος

να ξεφορτωθείς τα στηρίγματα του παρελθόντος

(Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ)

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 91, 3/09