Οικοϊστορία

ΟΙ ΦΟΙΝΙΚΕΣ

Δημήτρης Κωστόπουλος

Ανάμεσα στα βουνά του Λιβάνου και την θάλασσα σχηματίζεται μια λωρίδα γης που σχηματίστηκε από τις προσχώσεις των βουνών, πλάτους από δώδεκα έως πενήντα χιλιόμετρα. Εκεί σε αυτήν την στενή λωρίδα και σε ένα πλήθος από μικρές νησίδες κατά μήκος της ακτής θα αναπτυχθούν μια σειρά από πόλεις, όπως η Σιδώνα, η Βύβλος και η Τύρος. Η τελευταία που σήμερα είναι ενωμένη με την ξηρά είχε κτιστεί πάνω σε ένα νησί με δυο λιμάνια. Το ένα φυσικό στον βορά που το συνέδεε με την Σιδώνα και ένα τεχνητό στο νότο αποκλειστικά για το εμπόριο με την Αίγυπτο.

Όλοι οι κάτοικοι αυτών των πόλεων, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους από την θάλασσα, ονομάστηκαν από τους Έλληνες Φοίνικες από τα περίφημα πορφυρά τους υφάσματα. Μια μικρή χώρα που αρκείται σε μια μικρή έκταση με κάποια χωράφια σταριού, φροντισμένους κήπους με δένδρα, και μερικά λιβάδια. Φυσιολογικά οι πυκνοκατοικημένες για την εποχή πόλεις αναζητούσαν διέξοδο και τροφοδοσία από την θάλασσα .Ταυτόχρονα αυτή η βασική ανισορροπία θα αντισταθμιστεί όπως επισημαίνει ο Μπρωντέλ από μια άλλη παραγωγική δραστηριότητα.

Αναγκαστικά οι φοινικικές πόλεις θα γίνουν και «βιομηχανικές». Κυριαρχεί η παραγωγή βαφών που εξάγουν από τα κοχύλια των ειδών murex trunsculus και murer brandaris, με τις αποχρώσεις των να κυμαίνονται από το ροζ και το πορφυρό έως το βιολετί. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εργαστήρια αυτής της δραστηριότητας βρίσκονταν έξω από τις πόλεις, καθώς η σταδιακή αποσύνθεση των μαλακίων μέσα σε στέρνες προκαλούσε μια τεράστια δυσοσμία. Αυτή η αποκλειστικότητα παραγωγής βαφών συνδυάστηκε με την ανάπτυξη της υφαντουργίας. Αλλά ένα νέο στοιχείο θα εμπλουτίσει την φοινικική παραγωγή, η υαλουργία, που μεταξύ άλλων παράγει και το διαφανές γυαλί.

Καθώς αρχίζει η κανονική εκμετάλλευση της θάλασσας, η φοινικική ναυσιπλοΐα εκτός από τις δεξιότητες των ανθρώπων της  θα στηριχθεί και στην πίσσα της Νεκράς Θάλασσας που στεγανοποιεί τα καράβια τους  και τους δίνει την αντοχή να ανοιχθούν στην αφρισμένη θάλασσα, στην τρικυμισμένη Μεσόγειο, στην Μεγάλη Πράσινη των Αιγυπτίων. Την ίδια εποχή οι τελευταίοι διστάζουν να ανοιχτούν στην περιπέτεια της Μεσογείου, περιορίζονται και εξειδικεύονται στον διάπλου του Νείλου, που από μόνος του αποτελεί μια τεράστια εμπορική οδό. Όπως σημειώνει ο Πιέρ Σεντάς «η καλή τύχη στην θάλασσα εξαρτήθηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από την χρησιμοποίηση της πίσσας στο καλαφάτισμα των πλοίων».

Τα φοινικικά λιμάνια είναι γεμάτα από πλοία που διασχίζουν όλη την Μεσόγειο, μεταφέροντας εκτός από τα εμπορεύματα της δικής τους παραγωγής και τα προϊόντα των Αιγυπτίων, των Κυπρίων και των Ελλήνων. Δεινοί πλοηγοί οι Φοίνικες έμαθαν να ταξιδεύουν ακόμα και τη νύχτα χωρίς να πολυπλησιάζουν τις ακτές, καθώς αναγνώριζαν σύμφωνα με τον Στράβωνα τον βορά χάρη στην Μικρή Άρκτο. Καρδιά της φοινικικής ευμάρειας ήταν η ναυσιπλοΐα μεγάλων διαδρομών.

Η απορύθμιση αυτού του παραγωγικού συστήματος θα αρχίσει τον 7ον αιώνα. Οι Φοίνικες δεν έχουν πια να αντιμετωπίσουν την άδεια Μεσόγειο, αλλά τον συναγωνισμό των Ελλήνων ή και ίσως των Ετρούσκων. Ταυτόχρονα οι πόλεις τους αν και κατάφεραν να αντισταθούν, έχουν αρχίσει να εγκλωβίζονται στις συμπληγάδες των Ασσυρίων που έχουν καταλάβει την Κύπρο και την Αίγυπτο. Αλλά και όταν το Ασσυριακό βασίλειο θα έχει νικηθεί και η παλιά τάξη επιστρέφει, το 574 ο Ναβουχονόσορ και η Βαβυλώνα υποτάσσουν την Τύρο. Έχει έρθει καιρός τα ηνία του φοινικικού κόσμου να τα πάρει η μεγαλύτερη από τις αποικίες τους η Καρχηδόνα, στην οποία κυριαρχεί η λατρεία του Μελκάρθ της Τύρου. Ο πάντα πρωτότυπος Μπρωντέλ, μιλάει για μια πολιτιστική αρχαιολογική επέκταση ανάλογη με αυτήν της Ευρώπης στην Αμερική.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 92, 4/09