Από τον Τζόγο και την Πείνα, στην «Αυτοδυναμία Τροφίμων»

Γιάννη Τόλιου, Περιβάλλον και Αγροτική Πολιτική σε Συνθήκες Παγκοσμιοποίησης, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2009

Βάσω Κανελλοπούλου

Εκείνοι που μας έφεραν την σημερινή οικονομική κρίση παίζουν ανενόχλητοι και με την τροφή μας: To 2008, διπλασιάσθηκαν οι τιμές βασικών ειδών διατροφής, σιτηρά, καλαμπόκι, ρύζι. Ως αποτέλεσμα, αυξήθηκαν κατά τουλάχιστον 100 εκατομμύρια οι κάτοικοι του πλανήτη που ζουν μέσα στο φάσμα της πείνας. Την άνοδο τιμών, ακολούθησε η απότομη πτώση, με αποτέλεσμα πολλοί υπερχρεωμένοι μικρομεσαίοι παραγωγοί να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να χάσουν τις φάρμες τους και εμείς οι υπόλοιποι, να παραμείνουμε αιχμάλωτοι των μονοπωλίων της υπερεντατικής γεωργίας με όλη την περιβαλλοντική και ποιοτική υποβάθμιση που αυτό συνεπάγεται. Σημαντικό μέρος της ευθύνης φέρει η κερδοσκοπία στα χρηματιστήρια όπου οι μελλοντικές σοδειές παίζονται, σαν να ήταν μάρκες σε καζίνο.

Η απορρύθμιση των διατροφικών αγορών στις ΗΠΑ άρχισε τη δεκαετία του 1990 και κορυφώθηκε το 2000 με το «Commodity Futures Modernization Act», που επέτρεψε σε μεγα- επενδυτές να μπουν στη διατροφική αγορά για πρώτη φορά μετά τη μεγάλη ύφεση του 1929! Οι καταστροφική αστάθεια των αγροτικών τιμών, δεν οφείλεται μόνον στις μεταβολές προσφοράς και ζήτησης αλλά και κυρίως στο παιχνίδι που παίζεται στα διατροφικά χρηματιστήρια των ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα, ενώ μπαίνουν πατέντες σε σπόρους, ενώ εξαγοράζονται όλες οι μικρές εταιρίες σπόρων και δημιουργείται επικίνδυνο καρτέλ διατροφικής κυριαρχίας καθώς οι δυτικοί αγρότες δεν αναπαράγουν πια τους σπόρους τους, ενώ χώρες σαν την Κίνα και τη Λιβύη, αγοράζουν αγροτική γη σε μέρη όπου οι κάτοικοι πεινούν - μέσω κυβερνητικών συμφωνιών και ανταλλάσσοντας τη γη με βιομηχανική βοήθεια, ενώ η σημερινή διεθνής και εθνική αγροτική πολιτική οδηγεί σε πλήρες αδιέξοδο και εγκυμονεί επικίνδυνες εξελίξεις σε πολλά μέτωπα εκτός από το αμιγώς αγροτικό, εμείς κοιμόμαστε τον ύπνο του δικαίου.

Το βιβλίο

Για τους παραπάνω λόγους, είναι εξαιρετικά επίκαιρο το άριστα τεκμηριωμένο βιβλίο αναφοράς του Γιάννη Τόλιου , «Περιβάλλον και Αγροτική Πολιτική σε Συνθήκες Παγκοσμιοποίησης» εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2009.

Ο συγγραφέας φέρνει το «αγροτικό ζήτημα» στο επίκεντρο της πολιτικής σκηνής τεκμηριώνοντας μέσα από εκτενή ανάλυση της σημερινής κατάστασης σε όλα τα επίπεδα και σε όλα τα μέτωπα, ότι πρόκειται για κεντρικό ζήτημα κοινωνικής οικονομικής και πολιτιστικής πολιτικής. Το αγροτικό ζήτημα, μας λέει, δεν είναι απλώς υπόθεση των αγροτών αλλά ολόκληρης της κοινωνίας. Τα τρόφιμα πρέπει να γίνουν κεντρικό θέμα των συζητήσεων όχι μόνο από την πλευρά της ποσότητας αλλά κυρίως από πλευράς ποιότητας, σχέσεων καταναλωτών-παραγωγών και τέλος από πλευράς πολιτισμού και παράδοσης. Για να λειτουργήσουν σωστά σε κοινωνική και περιβαλλοντική βάση, οι αγορές αγροτικών προϊόντων χρειάζονται κρατική ρύθμιση.

Ο συγγραφέας βλέπει να απειλείται η οικογενειακή γεωργία στην Ευρώπη καθώς οι κυρίαρχοι κύκλοι, είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα αγροτικά προϊόντα των μικρομεσαίων παραγωγών προκειμένου να πετύχουν συμφωνίες για τα βιομηχανικά προϊόντα και τις υπηρεσίες. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρώπης- ΚΑΠ- προτείνει να θεμελιώνεται, στην αυτοδυναμία των λαών σε τρόφιμα, στην αποκέντρωση της παραγωγής και συμπληρωματικά, στις εξαγωγές.

Ο Γ. Τόλιος, υιοθετεί ως κεντρική πολιτική πρόταση, την «Αυτοδυναμία Τροφίμων -Food Sovereignty- η οποία «εκφράζει από πολιτική άποψη τα συμφέροντα των μικρομεσαίων αγροτών, προτάσσει την παραγωγή ποιοτικών τροφίμων σε προσιτές τιμές για τους καταναλωτές και διερευνά τις προϋποθέσεις ισότιμης συνεργασίας των λαών και αντιμετώπισης της πείνας...» Η σημερινή νεοφιλελεύθερη πολιτική, μας λέει, θέτει ως προτεραιότητα όχι την παραγωγή τροφίμων για τις ανάγκες των λαών, αλλά για το διεθνές εμπόριο τροφίμων, που δεν συμβάλλει στην αντιμετώπιση της πείνας. Αντίθετα η προτεινόμενη αρχή της εθνικής κυριαρχίας στα τρόφιμα που περιλαμβάνεται στην έννοια της Αυτοδυναμίας Τροφίμων, χωρίς να είναι αντίθετη με το διεθνές εμπόριο δεν δίνει προτεραιότητα στις εξαγωγές. Ο συγγραφέας προωθεί στροφή από την ποσότητα στην ποιότητα και ένταξη του διεθνούς εμπορίου αγροτικών προϊόντων στην εποπτεία του ΟΗΕ, προτεραιότητα στην τοπική και περιφερειακή παραγωγή αντί για εξαγωγές.

Επίλογος

Στη Μυτιλήνη φέτος πολλοί αγρότες δεν θα μαζέψουν τις ελιές γιατί δεν συμφέρει η χαμηλή τιμή. Στην Ευρώπη οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις φθίνουν γιατί δεν υποστηρίζονται. Η πείνα στον αναπτυσσόμενο κόσμο εξαπλώνεται και εμείς επικεντρώνουμε στο θέμα της ποσότητας και όχι στο είδος γεωργίας, θεωρώντας ότι έτσι δήθεν, θα λυθεί το πρόβλημα. Τα αγροτικά προϊόντα, τα ρυθμίζει το αόρατο χέρι της αγοράς μαζί με κάποιες επιδοτήσεις που οι περισσότερες, ωφελούν την εντατική γεωργία. Οι τιμές για τον παραγωγό μειώνονται, για τον καταναλωτή αυξάνονται ενώ με την εντατική γεωργία το περιβάλλον ρυπαίνεται αλόγιστα. Το σημερινό διεθνές και εθνικό αγροτικό σύστημα περιέχει εν δυνάμει πολύ επικίνδυνες κοινωνικές εξελίξεις.

Τεκμηριωμένες φωνές όπως του Γιάννη Τόλιου πρέπει να εισακουσθούν ώστε να δημιουργηθεί ένα δυνατό διεθνές και εθνικό διατροφικό κίνημα που θα αποτρέψει τις επερχόμενες εξελίξεις και θα ξαναφέρει το αγροτικό προϊόν στη σωστή κοινωνική οικολογική και πολιτιστική του θέση. Μην ξανακούσω το συνηθισμένο: «πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγή γιατί οι φτωχοί πεινούν», γιατί όπως αναλύεται και στο βιβλίο, ακριβώς αυτό το πλεόνασμα της εντατικής βιομηχανοποιημένης παραγωγής, καταστρέφει την επιβίωση των φτωχών πολύ-λειτουργικών αγροτών στον αναπτυσσόμενο κόσμο και ταυτόχρονα «κλείνει» τις μικρομεσαίες αγροτικές επιχειρήσεις στον αναπτυγμένο κόσμο, αφήνοντας όλους μας στο έλεος των καρτέλ…

_______     

 Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ οικονομικών επιστημών, συμμετέχει στην ομάδα Ευρωπαίων Οικονομολόγων για μια Εναλλακτική Οικονομική Πολιτική στην Ευρώπη, στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αυτοδυναμίας Τροφίμων κ.ά

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 93, 5/09