Αφιέρωμα Δαρβίνος

Ο Δαρβίνος και ο «εξελικτικός αναλφαβητισμός» των Ελλήνων

Λ. Πρίνου, Λ. Χαλκιά,  Κ. Σκορδούλης

Ο Κάρολος Δαρβίνος  δεν επινόησε την ιδέα της εξέλιξης, υπήρξε όμως ο ιθύνων νους για την ευρεία αποδοχή της. Θεωρείται από τον Mayr  (2000) ότι είναι ο διανοητής που επηρέασε εντονότερα τη σκέψη του 20ου αιώνα, ο διανοητής στον οποίο πρέπει να αποδοθούν οι πιο τολμηρές τροποποιήσεις της αντίληψης του μέσου ανθρώπου για τον κόσμο.

Το 2009 – έτος Δαρβίνου- συμπληρώνονται 150 χρόνια  από την δημοσίευση της «Καταγωγής των ειδών», 200 χρόνια από την γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου, αλλά και 200 χρόνια από την πρώτη δημοσίευση του έργου «Φιλοσοφική Ζωολογία» στο οποίο ο Λαμάρκ διατύπωσε τη θεωρία του για την εξέλιξη. Τριπλά λοιπόν τα γενέθλια «της Εξελικτικής» όπως προτιμά να την αποκαλεί ο κ. Κριμπάς (2008, σ.7  ) αντί του Θεωρία της Εξέλιξης «αφού όπως ακριβώς με την Ατομική Φυσική που αντικατέστησε την Ατομική Θεωρία και στις δύο περιπτώσεις τα δεδομένα καθιστούν αυτούς τους επιστημονικούς κλάδους τόσο λίγο θεωρίες όσο είναι και οι άλλοι κλάδοι των θετικών επιστημών».

Οι Έλληνες για την εξέλιξη

Με αφορμή το έτος Δαρβίνου ξεκίνησε μια συζήτηση και στην Ελλάδα γύρω από το τι γνωρίζουν οι Έλληνες πολίτες για την εξέλιξη. Ήρθαν ξανά στο προσκήνιο τα αποτελέσματα παλαιότερης έρευνας και θυμηθήκαμε ότι μόνο ένα ποσοστό των συμπολιτών μας – το 54%- θεώρησε «σωστή» την πρόταση «Τα ανθρώπινα όντα,  όπως τα γνωρίζουμε, εξελίχθηκαν από προγενέστερα είδη ζώων». Στην ίδια έρευνα (των Miller κ.ά που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό Science το 2005) είχαν απαντήσει πολίτες από 34 χώρες και η Ελλάδα είχε καταλάβει την 28η θέση (τα αποτελέσματα διακρίνονται στο Γράφημα ). Δεν πρέπει να θεωρούνται απροσδόκητα αυτά τα αποτελέσματα αλλά αντιθέτως πολύ αναμενόμενα. Ένα μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων πολιτών δεν είναι εξοικειωμένο με την βιολογική εξέλιξη, επικρατεί σύγχυση και άγνοια – - γενικότερο «εξελικτικό αναλφαβητισμό» και όχι μόνο των Ελλήνων διαπιστώνει  η δημοσιογράφος Ι. Σουφλέρη  - που κατά τη γνώμη μας οφείλονται κυρίως στην  ανεπάρκεια εκπαίδευσης.

Αναγνωρίζοντας μάλιστα την αναγκαιότητα εκπαίδευσης στην εξέλιξη, 67 Ακαδημίες, ανάμεσά τους και η Ακαδημία Αθηνών, μέλη της Inter Academy Panel (IAP), η οποία αντιπροσωπεύει τις Εθνικές Ακαδημίες όλου του κόσμου,  τον Ιούνιο του  2006 υπέγραψαν μια κοινή διακήρυξη που παροτρύνει γονείς και εκπαιδευτικούς να παρέχουν στα παιδιά τις απαραίτητες πληροφορίες για την εξέλιξη  της ζωής στη Γη (IAP 2006). Συγκεκριμένα στη Διακήρυξη υπογραμμιζόταν : «Κάνουμε έκκληση σε όσους επηρεάζουν την κοινή γνώμη, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, να διδάσκονται όλα τα παιδιά τις μεθόδους και τις ανακαλύψεις των επιστημών και να ενθαρρύνονται στην κατανόηση της επιστήμης της φύσης. Η γνώση του φυσικού κόσμου στον οποίο ζουν παρέχει στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα να ικανοποιεί τις ανάγκες της και να προστατεύει τον πλανήτη».

Είναι «αρκετή» η διδασκαλία της εξέλιξης και της βιολογίας;

Σε άλλη έρευνά μας στα Αναλυτικά Προγράμματα και εγχειρίδια του ελληνικού σχολείου διαπιστώσαμε μεταξύ άλλων  συγκεκριμένα  π.χ. για την εξέλιξη του ανθρώπου  ότι αυτή συμπεριλήφθηκε  για πρώτη φορά : α) στο Γυμνάσιο, σε ένα κεφάλαιο στο τέλος του σχολικού βιβλίου Βιολογίας της Γ΄ Γυμνασίου μετά το 1999.   Και β) στο Λύκειο μετά το 1983 μόνο στη Βιολογία της τότε Β΄ Δέσμης (υποψήφιοι Ιατρικών σχολών κλπ.). Όλοι οι υπόλοιποι μαθητές που δεν φοιτούσαν στη Β΄ Δέσμη δεν διδάχθηκαν ποτέ την  θεωρία της εξέλιξης του ανθρώπου.

Αλλά και μετά το 2000 (που άλλαξαν τα Προγράμματα) έως σήμερα, κανένας μαθητής του Λυκείου δεν διδάσκεται όχι μόνο την εξέλιξη του ανθρώπου, αλλά γενικά την εξελικτική θεωρία αφού το σχετικό κεφάλαιο, αφαιρείται κάθε χρόνο από την ύλη στο Λύκειο.

Είναι αρκετή η μόνη ευκαιρία που έχουν οι μαθητές να μάθουν την θεωρία της εξέλιξης στο Γυμνάσιο και ειδικότερα στη Γ΄ Γυμνασίου, αν και όποτε αυτή αξιοποιείται, για να αντιμετωπισθεί ο «εξελικτικός» μας «αναλφαβητισμός» ;

Όπως υποστηρίζει πάντως η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων σε απόφασή της (2009) «αν η διδασκαλία της Εξέλιξης στο σχολείο είναι είτε αποσπασματική (όπως και αυτή της Βιολογίας), είτε εξαιρείται (όπως συμβαίνει στην Γ΄Λυκείου) τότε λειψή είναι και στρεβλή ΚΑΙ η Βιολογία ΚΑΙ ο πολιτισμικός της ρόλος. (Είναι σαν να λείπουν οι νόμοι του Νεύτωνα από τη Φυσική ή το περιοδικό σύστημα από την Χημεία...)».

Οι Έλληνες μαθητές για την εξέλιξη

Σε έρευνά μας στις αντιλήψεις των μαθητών του ελληνικού σχολείου για έννοιες της εξελικτικής θεωρίας, μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας της Εξέλιξης ( έχει ήδη δημοσιευτεί : Πρίνου, Χαλκιά, Σκορδούλης 2007) είχαμε διαπιστώσει συνοπτικά τα εξής :

Αρχίζουμε με τα καλά νέα :  Μεγάλα ποσοστά μαθητών έδειξαν να δέχονται γενικά την εξέλιξη των οργανισμών.  Επίσης το 59% δεχόταν την εξέλιξη του ανθρώπου, ποσοστό λίγο μεγαλύτερο από τις απόψεις των μεγαλύτερων σε ηλικία πολιτών στην προαναφερθείσα έρευνα . Αντίθετα, το 22% των μαθητών δεν την δεχόταν, ενώ το 19% δήλωσε ότι «δεν γνωρίζει».

·           Την κοινή καταγωγή των οργανισμών δεχόταν το 53% των μαθητών, γεγονός που δεν συνέβαινε με το 31 % των μαθητών. Το 16% δήλωνε ότι «δεν γνωρίζει».

·           Το 35% θεωρούσε ότι οι άνθρωποι συνυπήρχαν με τους δεινοσαύρους  ενώ το 19% δήλωνε ότι «δεν γνωρίζει». (Το 46% των μαθητών του Λυκείου γνώριζε ευτυχώς ότι οι άνθρωποι δεν συνυπήρχαν με τους δεινοσαύρους).

Συνεχίζουμε όμως με τα κακά νέα : Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνο ένα πολύ περιορισμένο ποσοστό μαθητών του δείγματος (27%) είχε αντιληφθεί ότι η βιολογική εξέλιξη αναφέρεται σε αθροιστικές αλλαγές που συμβαίνουν σε ένα πληθυσμό, με το πέρασμα του χρόνου.  Το 47% διαφωνούσε με την επιστημονική άποψη και το 26% δήλωσε ότι «δεν γνωρίζει».

·            Αποκαλύφθηκε, επίσης, ότι η πλειονότητα των μαθητών (63%) θεωρούσε  ότι στον αγώνα για την επιβίωση η φυσική επιλογή ευνοεί τα δυνατότερα άτομα ενώ μόνο το 24% έδειξε να γνωρίζει την επιστημονική άποψη και οι υπόλοιποι δήλωσαν ότι «Δεν γνωρίζουν».

·           Και το κυριότερο : Από την έρευνα επίσης διαπιστώθηκε ότι 150 χρόνια  από την δημοσίευση της «Καταγωγής των ειδών» οι μαθητές συνολικά δεν είχαν αντιληφθεί και δεν ήταν σε θέση να χρησιμοποιούν την φυσική επιλογή - δηλαδή τον μηχανισμό που πρότειναν ο Δαρβίνος και ο Ουάλλας - στις εξηγήσεις τους σε απλές ερωτήσεις.  Οι μαθητές ισχυρίζονταν ότι υπάρχει μία διαδικασία με την οποία τα χαρακτηριστικά των οργανισμών αλλάζουν βαθμιαία. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών (59%)  θεωρούσε ότι τα νέα γνωρίσματα των οργανισμών εμφανίζονται, επειδή οι οργανισμοί τα χρειάζονται για να επιβιώσουν. Μόνο το 17%  υιοθέτησε την επιστημονική άποψη ενώ το 24% δήλωνε  ότι «δεν γνωρίζει». Οι μαθητές χρησιμοποιούν στις εξηγήσεις τους εναλλακτικά σχήματα σαν και αυτά που επικρατούσαν, πριν αντικατασταθούν από την δαρβινική θεωρία. Και φαίνεται ότι συνέχισαν να διατηρούν αυτές τις αντιλήψεις, ακόμη και αν είχαν διδαχθεί την σχετική ενότητα στο Γυμνάσιο.

Φέτος το 2009, 150 χρόνια  από την δημοσίευση της «Καταγωγής των ειδών» όταν πια όχι μόνο δεν αμφισβητείται αλλά αντίθετα επαληθεύεται η ρήση του Θ. Ντομπζάνσκι ότι «Τίποτα στη Βιολογία δεν έχει νόημα αν δεν μελετηθεί υπό το φως της εξέλιξης», στον τελευταίο διαγωνισμό για εκπαιδευτικούς (ΑΣΕΠ), οι βιολόγοι - υποψήφιοι εκπαιδευτικοί της Δευτεροβάθμιας εξετάστηκαν σε πληθώρα ύλης βιολογίας, στην  οποία όμως δεν περιλαμβανόταν η Εξέλιξη. Πώς να εξηγείται άραγε αυτό;

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 93, 5/09