ΚΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΡΟΥΖΙΔΗΣ

Η ιστορία της άλκης της Ιρλανδίας (ενός είδους ελαφιού) είναι σχετικά γνωστή. Το μεγάλο αυτό ελάφι που ζούσε στην εποχή των παγετώνων είχε «προικιστεί» με τεράστια κέρατα ανοίγματος τριάμισι μέτρων(!), προκαλώντας το δέος στους αντιπάλους του με την επιβλητική του εμφάνιση. Κατά ένα μέρος τα μεγάλα κέρατα αναπλήρωναν τη μικρή, σχετικά, σωματική διάπλαση και δύναμη και βοηθούσαν στην επιβίωσή του. Όμως, καθώς τα κέρατα μεγάλωναν από γενιά σε γενιά άρχισαν να μπλέκουν στα κλαδιά των δέντρων και από «χάρισμα» να μετατρέπονται σιγά σιγά στην αχίλλειο πτέρνα του, ώσπου τελικά το οδήγησαν στην εξαφάνιση.

Ο Τζούλιαν Χάξλεϋ έδωσε την παρκάτω εξήγηση στο «συμβάν». Το σώμα του ελαφιού αυξάνοταν λιγότερο γρήγορα από τα κερατά του. Αυτή η σωματική αύξηση, επειδή αποδείχθηκε κατ’ αρχήν ωφέλιμη στο είδος, επιβραβεύτηκε από τη φυσική επιλογή, αλλά, παράλληλα, πλήρωνε και μια «ποινική ρήτρα» γι’ αυτό: την πολύ πιο μεγάλη αύξηση του «δενδροειδούς μετώπου» του. Προέκυψε έτσι ένας φαύλος κύκλος. Το πλεονέκτημα διεύρυνε το μειονέκτημα και όταν το ισοζύγιο έγινε αρνητικό ήταν πλέον πολύ αργά για την άλκη. Αποσύρθηκε από το προσκήνιο της ιστορίας των ζώντων, μπλεγμένο κάπου στα δάση της Ιρλανδίας και μας χάρισε εντυπωσιακά απολιθώματα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «ορθογένεση».

Ο άνθρωπος προέκυψε στη σκηνή της ιστορίας όταν η άλκη της Ιρλανδίας είχε πια εξαφανιστεί. Σε αντίθεση δε με αυτήν, δεν έβγαλε κέρατα για να αναπληρώσει τα σωματικά του μειονεκτήματα: ανέπτυξε τον... εγκέφαλο του. Μέσα σε 1 εκατομμύριο χρόνια, ο εγκέφαλός του «αυξήθηκε» κατά μισό κιλό σε όφελος των γνωστικών του λειτοργιών. Αυτό αποδείχθηκετο το μεγάλο του πλεονέκτημα που όχι μόνο βοήθησε στην επιβίωσή του, αλλά δημιούργησε και μια εντελώς πρωτόγνωρη κατάσταση στον πλανήτη μας. Είναι δύσκολο να πει κανείς αν τα περιθώρια για την αύξηση του εγκεφάλου έχουν εξαντληθεί ή αν το ισοζύγιο εγκεφάλου - σώματος είναι θετικό ή αρνητικό. Είναι, όμως απόλυτα θεμιτό να αναρωτηθούμε για τις πιθανές αντιστοιχίες άλκης- ανθρώπου, κεράτων- εγκεφάλου και κυρίως, σε ποια φάση της «ορθογένεσής» του βρίσκεται ο άνθρωπος.

Οι πρόσφατες πλημμύρες ανέδειξαν μια από τις εκδηλώσεις της «καταστροφικής μας ορθογένεσης». Ένας εφοπλιστής, μέσα στο πολυτελές του αυτοκίνητο, σε διαρκή επικοινωνία μέσω του κινητού τηλεφώνου του με τους οικείους του, κινούμενος σε έναν δρόμο κατασκευασμένο από τη σύγχρονη τεχνική, σε βάρος του ζωτικού χώρου ενός φυσικού στοιχείου της Αττικής, τον Κηφισού, βρίσκεται, μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας, παρασυρόμενος από τα ορμητικά νερά στα ανοιχτά του Σαρωνικού. Μέσα στην ανθρώπινη τραγικότητά του το ατύχημα αυτό συμπυκνώνει όλο το δράμα και την αντιφατικότητα της σύγχρονης εποχής. Με τον ίδιο- εντυπωσιακά ίδιο- τρόπο οι πλημμύρες έπληξαν την Βόρεια -αναπτυγμένη- Ιταλία και την -επίσης αναπτυγμένη- Γαλλία.

Τα επιτεύγματα του υπερτροφικού γνωστικού τμήματος του εγκεφάλου παρήγαγαν γιγαντιαία τεχνητά τέρατα που εγκλώβισαν τη φύση και τις λειτουργίες της σε αγωγούς και υπονόμους. Τα τεχνητά υποκαταστήματα της φύσης, αντί της φύσης. Όταν η φύση βγήκε έξω από τους αγωγούς, φάνηκαν οι αδυναμίες του άλλου μισού καταστροφικού τμήματος του εγκεφάλου της σύγχρονης «ανεπτυγμένης» κοινωνίας, αυτού των συναισθημάτων. Οι ίδιες κραυγές παντού. Τεχνικές ελλείψεις και παραλείψεις και το κράτρος απόν. Οι αγωγοί αντί των ρεμάτων και τα «έργα» αντί της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης.

«Να ένας αιώνας», έλεγε, ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Τζ. Λεοπάρντι, «που στις τέχνες και τις επιστήμες ισχυρίζεται ότι τα ξαναφτιάχνει όλα, επειδή δεν ξέρει να φτιάχνει τίποτα». Κι όμως, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται...

 «Η ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ»

Απρίλιος 1995