Οι ξυπόλητοι μηχανικοί ηλιακής ενέργειας φέρνουν το φως στην ύπαιθρο

Γιολάντα Ζιάκα

 Πώς αγράμματες γυναίκες στην Ινδία και σε άλλες χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, παράγουν, εγκαθιστούν και συντηρούν αγροτικά συστήματα ηλιακής ενέργειας, αλλάζοντας τη ζωή της οικογένειας και της κοινότητας τους.

 Μια αληθινή ιστορία για απλούς καθημερινούς ήρωες

Η Gulab Devi, 45 χρονών, από το χωριό Harmara του Rajasthan στην Ινδία, μοιάζει με μια τυπική παραδοσιακή αγρότισσα, ντυμένη με την παραδοσιακή φορεσιά. Όμως η ζωή της είναι ιδιαίτερη. Είναι η μόνη από την οικογένεια που κερδίζει τα προς το ζην για να συντηρήσει τα τέσσερα παιδιά της και τον άρρωστο άντρα της που δεν έχει δουλέψει ποτέ στα 24 χρόνια του γάμου τους Η Gulab είναι αγράμματη και όμως η δουλειά της είναι να φτιάχνει ηλεκτρικά κυκλώματα και φορτιστές για ηλιακά συστήματα. Συγχρόνως εγκαθιστά και συντηρεί αντλίες νερού, υδατοδεξαμενές και σωλήνες. Όχι μόνο το σπιτικό της ζει άνετα από το μισθό που κερδίζει, είναι συγχρόνως ένα από τα πιο σεβαστά πρόσωπα στην κοινότητα της. 

Η Gulab είναι μια από τους πολλούς «Ξυπόλητους Μηχανικούς Ηλιακής Ενέργειας» που δουλεύουν σε εννέα Ινδικά κρατίδια για την εγκατάσταση ηλιακών ενεργειακών συστημάτων, σε περιοχές της χώρας χωρίς παροχή ηλεκτρισμού. Οι περισσότεροι από τους Μηχανικούς αυτούς είναι γυναίκες, αγράμματες ή και άλλες που διαθέτουν ελάχιστες γραμματικές γνώσεις.

Το Υπουργείο «Εναλλακτικών Πηγών Ενέργειας», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNDP) υποστηρίζουν το Πρόγραμμα των Ξυπόλητων Μηχανικών, που έχει δημιουργηθεί από το «Πανεπιστήμιο των Ξυπόλητων», μια μη κυβερνητική οργάνωση που εδρεύει στο μικρό χωριό Tilonia, στο αγροτικό κρατίδιο του Rajasthan.  

Το «Πανεπιστήμιο των Ξυπόλητων» στην Ινδία

Το Πανεπιστήμιο των Ξυπόλητων («Barefoot College») ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1972, με την πεποίθηση ότι οι λύσεις στα προβλήματα του αγροτικού χώρου μπορούν να βρεθούν μέσα στην ίδια την κοινότητα, μέσα από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των μελών της. Το Πανεπιστήμιο αυτό εργάζεται για τη βελτίωση της ζωής των αγροτών, με την ενασχόληση του με τις βασικές ανάγκες για νερό, ηλεκτρισμό, κατοικία, υγεία, εκπαίδευση και εισόδημα.

Η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιήθηκε αρχικά από το Πανεπιστήμιο των Ξυπόλητων σε μεγάλη κλίμακα, για την πλήρη ηλεκτροδότηση του campus, έκτασης 7.200 τετραγωνικά μέτρα στην Τilonia το 1986. Ο χώρος του Πανεπιστημίου είναι εντελώς αυτάρκης, με μια μονάδα παραγωγής ενέργειας 40 KW που καλύπτει όλες τις ενεργειακές του ανάγκες.

Μέσα από μια εκπαιδευτική προσέγγιση που βασίζεται στην πρακτική, το Πανεπιστήμιο αυτό παρέχει σε αγρότες και τεχνίτες τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε αυτοί να είναι σε θέση να δημιουργήσουν τα δικά τους ηλιακά συστήματα σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες. 

Οι απομονωμένες κοινότητες της Ινδίας, που δεν έχουν πρόσβαση στο δίκτυο ηλεκτρισμού, δεν διαθέτουν άλλη πηγή ενέργειας για το μαγείρεμα, τον φωτισμό ή τη θέρμανση, πέρα από την ξυλεία ή από την πανάκριβη κηροζίνη ή το ντίζελ. Με τη βοήθεια των «Ξυπόλητων Μηχανικών Ηλιακής Ενέργειας», αυτές οι κοινότητες αποκτούν πρόσβαση σε φτηνό ηλεκτρισμό από ηλιακά ενεργειακά συστήματα, τα οποία συντηρούν και υποστηρίζουν οι ίδιες οι κοινότητες. Όλοι οι ηλιακοί συλλέκτες εγκαθίστανται, συντηρούνται και επιδιορθώνονται από τους «Ξυπόλητους Μηχανικούς», χωρίς βοήθεια από κανέναν διπλωματούχο μηχανικό.

Κάθε νοικοκυριό στην κοινότητα πληρώνει μια μηνιαία συνδρομή η οποία παρέχει κάποιο εισόδημα στους μηχανικούς. Οι γυναίκες που δουλεύουν για το χωριό τους ως «Ξυπόλητες Μηχανικοί Ηλιακής Ενέργειας» συνεισφέρουν σε μεγάλο βαθμό στην ευημερία της κοινότητας τους και της ίδιας τους της οικογένειας.

Πολλές άλλες αληθινές ιστορίες

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία της εικοσιεξάχρονης Ritma Bharti, από το Bihar. Το χωριό της, Bahurva, δεν είχε πρόσβαση στον ηλεκτρισμό. Η δύση του ήλιου σήμαινε το τέλος κάθε οικονομικής δραστηριότητας για το χωριό, καθώς και για το μαγαζί του συζύγου της. Όταν άκουσε για το σεμινάριο εκπαίδευσης στην ηλιακή ενέργεια στην Tilonia, είπε στον άντρα της ότι ήθελε να το παρακολουθήσει. Τα πεθερικά της ξέσπασαν σε έκρηξη θυμού, αλλά ο άντρας της συμφώνησε και η Ritma έφυγε για το εξάμηνο σεμινάριο της, παίρνοντας μαζί της το δίχρονο γιο της.

Στο τέλος του σεμιναρίου είχε κατασκευάσει 80 ηλιακά φανάρια και τα έφερε στο σπίτι. Τα εγκατέστησε σε 40 σχολεία της περιοχής και ασχολήθηκε και με τη συντήρηση τους. Η Ritma σταδιακά εκπαίδευσε πολλούς συγχωριανούς της στη λειτουργία και επιδιόρθωση των φαναριών αυτών. Σήμερα περισσότερα από 750 φανάρια χρησιμοποιούνται στα σχολεία της περιοχής, σε υποδομές υδροδότησης, σε μαγαζιά και ιατρικά κέντρα αργά το βράδυ. 

Η Ritma είναι πιο πολύ χαρούμενη για το ότι ομάδες αλληλοϋποστήριξης των γυναικών μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα φανάρια για να συναντηθούν μετά τη δύση του ήλιου, μια και η μέρα τους είναι πάντα γεμάτη από δουλειές στο σπίτι. Κάθε γυναίκα αποθηκεύει μια χούφτα σπόρους κάθε μέρα.  Στο τέλος του μήνα, πουλάνε τους σπόρους που έχουν μαζέψει και τα χρήματα που κερδίζουν τα βάζουν στην άκρη και τα χρησιμοποιούν για να δανείζουν όποιο μέλος της κοινότητας τυχαίνει να έχει ανάγκη. Αυτό το τραπεζικό σύστημα έχει καταστεί δυνατό μόνο χάρη στις νυχτερινές συγκεντρώσεις της ομάδας. «Όταν κοιτάζω πίσω, στην παιδική μου ηλικία, θυμάμαι ότι πάντα ονειρευόμουν να κάνω κάτι σημαντικό για την κοινότητα μου», λέει η Ritma. «Η μητέρα μου γελούσε μαζί μου. Σήμερα, η οικογένεια μου, οι γείτονες, ακόμη και οι γεροντότεροι του χωριού με σέβονται και πιστεύουν ότι η συνεισφορά μου είναι σημαντική. Αυτό με κάνει να νοιώθω υπέροχα».

Πολλές παρόμοιες ιστορίες εκτυλίσσονται στις Βορειοανατολικές περιοχές της χώρας. Όμορφη, χαρούμενη και ενθουσιώδης, η Devi από το Sikkim, δουλεύει ως μηχανικός ηλιακής ενέργειας από τα 15 της. Βοήθησε να εγκατασταθούν ηλιακά συστήματα σε 4 περιοχές του Sikkim, που καλύπτουν ακόμη και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές. Οι άνθρωποι τώρα πια χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για θέρμανση, υδροδότηση, όπως και για να χρησιμοποιούν το φαξ. Η Devi θυμάται το παρελθόν και γελάει «Όταν μίλησα για πρώτη φορά για εκπαίδευση στην ηλιακή ενέργεια, τα αγόρια στη γειτονιά με κορόιδεψαν και είπαν ότι θα έμοιαζα γελοία σκαρφαλώνοντας σε στύλους για να τοποθετήσω ηλεκτρικούς πίνακες. Εκείνη την εποχή ήμουνα πολύ ντροπαλή για να τους απαντήσω. Τώρα η δουλειά μου μιλάει από μόνη της και ακόμη και τα αγόρια έρχονται σε μένα για να τους συμβουλέψω για διάφορα θέματα. Έχω αρχίσει ακόμη και να παίρνω μέρος σε αγώνες ποδοσφαίρου μαζί τους».

Ηλιακή ενέργεια για τα νυχτερινά σχολεία

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεισφορά των Ξυπόλητων Μηχανικών στην εκπαίδευση. Στις αγροτικές περιοχές της Ινδίας, περισσότερα από 6.000 παιδιά που δουλεύουν ως κτηνοτρόφοι κατά τη διάρκεια της μέρας, παρακολουθούν σήμερα τα νυχτερινά σχολεία που έχει δημιουργήσει το Πανεπιστήμιο των Ξυπόλητων. Πάνω από 250 νυχτερινά σχολεία έχουν δημιουργηθεί σε ολόκληρη την Ινδία. Όλα τα σχολεία ηλεκτροδοτούνται με ηλιακά φανάρια που έχουν κατασκευαστεί και συντηρούνται από τους ξυπόλητους Μηχανικούς Ηλιακής Ενέργειας.

Το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείται στα σχολεία αυτά δημιουργείται από υλικά ανακύκλωσης. Το περιεχόμενο των μαθημάτων επικεντρώνεται στην πρακτική γνώση και την εμπειρία. Εκτός από ανάγνωση και μαθηματικά τα παιδιά μαθαίνουν βασικά στοιχεία αγροτικής οικονομίας, καθώς τα περισσότερα από αυτά φροντίζουν οικόσιτα ζώα. Τους παρέχονται επίσης σχολικά βιβλία που παίρνουν μαζί τους την μέρα στα βοσκοτόπια. Στα σχολεία αυτά τα παιδιά παρακολουθούν μαθήματα για πέντε χρόνια.

Ξυπόλητοι Μηχανικοί στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική

Η δράση των Ξυπόλητων Μηχανικών Ηλιακής Ενέργειας είναι πλέον ένα διεθνές πρόγραμμα. Περισσότεροι από 340 άνεργοι και αγράμματοι αγρότες και αγρότισσες από 16 κρατίδια της Ινδίας και από 9 χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής έχουν παρακολουθήσει και το εξάμηνο εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο της Tilonia, από το 1986 μέχρι σήμερα. Το έργο τους ως Μηχανικοί Ηλιακής Ενέργειας έχει άμεσες θεαματικές επιπτώσεις στη ζωή των κοινοτήτων απ’ όπου προέρχονται, αλλά και στο περιβάλλον.

Οι μηχανικοί αυτοί κατασκευάζουν ηλιακά φανάρια και έχουν εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά συστήματα που παρέχουν φωτισμό σε 16 ινδικά κρατίδια. Περίπου 200 KW ηλιακής ενέργειας παράγονται σήμερα στην Ινδία από τα συστήματα αυτά. Οι πρακτικές συνέπειες της συγκεκριμένης δράσης είναι σημαντικές: ηλιακή ηλεκτροδότηση για 300 κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων και 870 σχολεία σε όλη τη χώρα, 3.530 ηλιακά φανάρια έχουν παραχθεί στο Πανεπιστήμιο, 28 απομακρυσμένα και απομονωμένα χωριά στο Λαντάκ διαθέτουν σήμερα ηλιακούς συλλέκτες, ισχύος 40 KWs, που παράγουν τρεις ώρες φως ημερησίως το χειμώνα, σε 1530 οικογένειες, ενώ 350 χωριά και οικισμοί όπου ζουν 12.000 οικογένειες καλύφθηκαν από ηλιακή ηλεκτροδότηση. Οι επιπτώσεις για το περιβάλλον γίνονται αντιληπτές αν αναλογιστεί κανείς τη σημαντική εξοικονόμηση καυσίμων που επιτυγχάνεται αντικαθιστώντας λάμπες και γεννήτριες πετρελαίου από ηλιακούς συλλέκτες και τη συνεπακόλουθη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Συνολικά, στην Ινδία και σε άλλες 8 χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, πάνω από 126.000 άνθρωποι διαθέτουν σήμερα ηλεκτρικό ρεύμα που προέρχεται από φωτοβολταϊκά συστήματα σε 575 αγροτικές κοινότητες. Έχει υπολογιστεί ότι η συνολική παραγόμενη ισχύς των συστημάτων αυτών σε όλες τις χώρες όπου έχουν εγκατασταθεί είναι 646 KW.  Εκτιμάται ότι η ετήσια μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ως αποτέλεσμα της ηλιακής ηλεκτροδότησης αυτών των αγροτικών κοινοτήτων είναι περίπου 1,67 εκατομμύρια τόνοι.

Για τον Maurice Dewulf, βουλευτή και εκπρόσωπο του UNDP, το πρόγραμμα των Ξυπόλητων Μηχανικών ενδυναμώνει τις γυναίκες σε όλα τα επίπεδα. Αγράμματες γυναίκες και άλλες με ελάχιστες γνώσεις είναι σε θέση να εγκαθιστούν και να επιδιορθώνουν ενεργειακά συστήματα. Δεν είναι πια υποχρεωμένες να ξοδεύουν χρόνο για να αναζητήσουν καύσιμη ξυλεία, ενώ μειώνονται οι κίνδυνοι για την υγεία από την καύση των ξύλων. «Το πρόγραμμα απέδειξε πώς η ηλιακή ενέργεια παρέχει λύσεις όχι μόνο για το μαγείρεμα και για το φωτισμό, αλλά επίσης για την εκπαίδευση, τη γεωργία, την υγεία και την εξασφάλιση εισοδήματος».

Τα θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον είναι προφανή, ίσως όμως το πιο σημαντικό αποτέλεσμα του προγράμματος να βρίσκεται στις ιστορίες της Gulab, της Ritma, της Devi και πολλών άλλων γυναικών. Το πρόγραμμα αυτό όμως αποδεικνύει ακόμα πως η ηλιακή ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μια καλύτερη ζωή σε όλα τα επίπεδα και μια βιώσιμη διαβίωση. 

Πηγές:

·          Άρθρο του Shruti Gupta στην ηλεκτρονική εφημερίδα «Indiatogether» (http://www.indiatogether.org/2003/jan/wom-solarengr.htm), Ιανουάριος 2003

·          Ιστοσελίδα του «Πανεπιστημίου των Ξυπόλητων»: http://www.barefootcollege.org/

·          αΙστοσελίδα του διεθνούς δικτύου δημοσιογράφων, «Worldchanging» για αναζήτηση καινοτόμων λύσεων σε θέματα περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής: http://www.worldchanging.com/

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 94, 6/09