Κλιματική Αλλαγή   

Συμπεράσματα από τη λειτουργία του συστήματος εμπορίας ρύπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα το 2008

Σεβαστιανός Μοιρασγεντής

Κύριος Ερευνητής ΕΑΑ

seba@meteo.noa.gr

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείωμά μας, το σύστημα εμπορίας ρύπων είναι ένας από τους τρεις ευέλικτους μηχανισμούς του Πρωτοκόλλου του Κιότο, μέσω της λειτουργίας του οποίου επιδιώκεται η συμμόρφωση με τους στόχους του Κιότο με το χαμηλότερο δυνατόν κόστος. Στο σύστημα εμπορίας ρύπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕν) συμμετέχουν εγκαταστάσεις από συγκεκριμένους βιομηχανικούς κλάδους (π.χ. παραγωγή ηλεκτρισμού, τσιμεντοβιομηχανία, κλπ.) που υπερβαίνουν κάποια προκαθορισμένα όρια δυναμικότητας. Στις αρχές κάθε έτους οι εγκαταστάσεις αυτές λαμβάνουν βάση προκαθορισμένων κανόνων κάποια δικαιώματα εκπομπών (θεωρητικά λιγότερα από αυτά που χρειάζονται) και στο τέλος του έτους υποχρεούνται να καταθέσουν προς τις αρμόδιες αρχές δικαιώματα ίσα με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που εξέπεμψαν κατά τη διάρκεια του έτους. Η δημιουργούμενη στενότητα δικαιωμάτων αποτελεί κίνητρο είτε οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις να υλοποιήσουν μέτρα μείωσης των εκπομπών εσωτερικά, είτε να αγοράσουν δικαιώματα εκπομπών από το λεγόμενο χρηματιστήριο ρύπων, χρηματοδοτώντας έτσι δραστηριότητες μείωσης των εκπομπών σε αναπτυσσόμενες χώρες.

Συνολικά στην ΕΕν συμμετέχουν στη 2η περίοδο εμπορίας (2008-2012) περίπου 11.000 βιομηχανικές εγκαταστάσεις εκ των οποίων οι 150 στην Ελλάδα. Τον περασμένο Απρίλιο δημοσιοποιήθηκαν τα αποτελέσματα της λειτουργίας του συστήματος εμπορίας ρύπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2008, οπότε μπορούν να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τη λειτουργία και την αποδοτικότητα του μηχανισμού αυτού.

Συνολικά, στην ΕΕν το 2008 οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις που εμπίπτουν στο σύστημα εμπορίας εξέπεμψαν 2.050 εκατ. τόνους CO2, ενώ τους είχαν κατανεμηθεί 1.888 εκατ. δικαιωμάτων CO2. Δημιουργήθηκε επομένως ένα έλλειμα 163 εκατ. τόνων CO2, το οποίο καλύφθηκε μέσω αγορών δικαιωμάτων εκπομπών από την υλοποίηση έργων στις ανατυσσόμενες χώρες. Θα μπορούσε λοιπόν να ειπωθεί ότι η λειτουργία του συστήματος εμπορίας στην ΕΕν συνέβαλε στη μείωση των εκπομπών τουλάχιστον κατά 163 εκατ. τόνους CO2 (και πιθανά ακόμη περισσότερο αν κανείς συνυπολογίσει τυχόν μειώσεις εκπομπών που έγιναν από την υλοποίηση μέτρων εντός των βιομηχανικών εγκαταστάσεων), που αντιστοιχεί στο 3,8% των συνολικών εκπομπών CO2 στην ΕΕν ή στο 6,5% των εκπομπών CO2 από τις βιομηχανικές δραστηριότητες στην ΕΕν.

Έλλειμα δικαιωμάτων εκπομπών δημιουργήθηκε σε 14 συνολικά χώρες της ΕΕν (μεταξύ των οποίων και στους μεγαλύτερους ρυπαντές Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ισπανία), δημιουργώντας την ανάγκη αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών και επομένως την έμμεση χρηματοδότηση έργων καθαρών τεχνολογιών στις χώρες του τρίτου κόσμου (Σχήμα 1). Αντίθετα, σε 9 χώρες της ΕΕν (συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και αρκετών νέων μελών της ΕΕν) τα δικαιώματα που είχαν κατανεμηθεί στις βιομηχανικές εγκαταστάσεις ήταν υπεραρκετά να καλύψουν τις εκπομπές των βιομηχανιών τους, γενονός που υποδηλώνει είτε ότι οι χώρες αυτές προσανατολίστηκαν κατά βάση στην υλοποίηση μέτρων μείωσης των εκπομπών εντός των βιομηχανικών εγκαταστάσεων είτε ότι η κατανομή δικαιωμάτων εκπομών ήταν γενναιόδωρη και δεν αποτέλεσε επί της ουσίας κίνητρο μείωσης των εκπομπών (ισχύει σε πολύ μεγάλο βαθμό για τις νέες χώρες της ΕΕν). Για 4 χώρες της ΕΕν δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί τα σχετικά στοιχεία.

Ειδικότερα στην Ελλάδα, το 2008 είχαν κατανεμηθεί δωρεάν στις βιομηχανικές επιχειρήσεις που εμπίπτουν στο σύστημα εμπορίας 63,7 εκατ. τόνοι CO2, και τελικά εκπέμφθηκαν από τις εγκαταστάσεις αυτές 69,8 εκατ. τόνοι CO2, δημιουργώντας ένα έλλειμα 6,1 εκατ. τόνων CO2 το οποίο καλύφθηκε μέσω της αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών. Στον Πίνακα 1 φαίνεται το έλλειμα δικαιωμάτων που δημιουργήθηκε σε κάθε βιομηχανικό κλάδο. Είναι φανερό ότι ουσιαστικά πίεση για μείωση των εκπομπών μέσω του συστήματος εμπορίας ασκήθηκε πρωτίστως στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, όπου το έλλειμα υπερέβη τους 8 εκατ. τόνους CO2 εξαναγκάζοντας τις επιχειρήσεις του κλάδου και κυρίως τη ΔΕΗ (οι εγκαταστάσεις της οποίας αποτελούν την κύρια πηγή εκπομπών CO2 στην Ελλάδα) σε δαπάνες της τάξης των 80 εκατ. € (θεωρώντας μια μέση τιμή κτήσης δικαιώματος 10 €/τόνο CO2) για αγορές δικαιωμάτων εκπομπών. Πίεση για μείωση των εκπομπών μέσω του συστήματος εμπορίας αντιμετώπισε και ο τομέας των διυλιστηρίων. Αντίθετα, σε όλους τους άλλους βιομηχανικούς κλάδους τα δωρεάν διανεμηθέντα δικαιώματα ήταν αρκετά για να καλύψουν συνολικά τις εκπομπές των επιχειρήσεων των κλάδων (σημειώνεται ότι ο σχολιασμός αυτός αφορά στο σύνολο κάθε κλάδου και όχι σε μεμονωμένες επιχειρήσεις, κάποιες εκ των οποίων μπορεί να αντιμετώπισαν έλλειμα διακιωμάτων εκπομπών). Αν και θεωρητικά η περίσσεια δικαιωμάτων στους βιομηχανικούς κλάδους θα μπορούσε να αποδωθεί στην υλοποίηση μέτρων μείωσης των εκπομπών, η γνώση της Ελληνικής πραγματικότητας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κατανομή δικαιωμάτων εκπομπών στην Ελληνική βιομηχανία (πλην ηλεκτροπαραγωγής και διυλιστηρίων) ήταν γεναιόδωρη και ουσιαστικά δεν δημιουργεί κίνητρα μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.    

Σχήμα 1. Έλλειμμα (ή περίσσεια) δικαιωμάτων εκπομπών που δημιουργήθηκε στις χώρες της ΕΕν από τη λειτουργία του συστήματος εμπορίας ρύπων το 2008 (σε χιλ. τόνους CO2).

Πίνακας 1. Έλλειμμα ή περίσσεια δικαιωμάτων εκπομπών στους βιομηχανικούς κλάδους στην Ελλάδα από τη λειτουργία του συστήματος εμπορίας ρύπων το 2008 (σε χιλ. τόνους CO2).

Βιομηχανικός κλάδος            Κατανεμηθέντα δικαιώματα για το 2008 (kt CO2)            Πραγματικές εκπομπές για το 2008 (kt CO2)            Έλλειμμα / Περίσσεια δικαιωμάτων (kt CO2)

 ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ    44951            52988            -8037

 ΚΑΥΣΕΙΣ            499            253            245

 ΔΙΥΛΗΣΤΗΡΙΑ            4097            4168            -71

 ΦΡΥΞΗ            810            760            49

 ΧΑΛΥΒΑΣ            566            379            187

 ΤΣΙΜΕΝΤΟ            10773            9878            895

 ΑΣΒΕΣΤΗΣ            830            587            243

 ΓΥΑΛΙ  57            51            6

ΚΕΡΑΜΙΚΑ            916            589            326

ΧΑΡΤΙ   187            172            16

ΣΥΝΟΛΟ             63685            69826            -6141

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 94, 6/09