Η οικονομική κρίση και το πράσινο κίνημα

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΙΝΗΜΑ

Γιάννης Παρασκευόπουλος*

    Η οικονομική κρίση είναι εύλογο να βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της συζήτησης. Η κατανόησή της θα ήταν όμως απλουστευτική και ατελέσφορη, αν έχανε από το οπτικό της πεδίο την παράλληλη κρίση στο περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, καθώς και την άμεση απειλή της κλιματικής αλλαγής όπου έχουμε λιγότερο από 100 μήνες περιθώριο για να αλλάξουμε πολιτική.

   Η κρίση αποτελεί κάτι περισσότερο από απλή απόδειξη χρεοκοπίας του νεοφιλελευθερισμού. Στην εξέλιξή της δεν έπαιξε κρίσιμο ρόλο μόνο η ασυδοσία των αγορών, αλλά και η εξάρτηση της οικονομίας από ένα μη ανανεώσιμο καύσιμο: το πετρέλαιο. Η ανεξέλεγκτη αύξηση της τιμής του, λόγω εκρηκτικής αύξησης στην παγκόσμια ζήτηση, αποστράγγισε από χιλιάδες αμερικανικά νοικοκυριά εισοδήματα απαραίτητα για την εξυπηρέτηση των στεγαστικών τους δανείων και επέσπευσε την έκρηξη των «τοξικών» χρηματοοικονομικών προϊόντων.

   Εκτεθειμένες βρίσκονται λοιπόν οι αντιλήψεις για αυτονομία της οικονομίας από περιβαλλοντικούς παράγοντες, αλλά και κάποια από τα στερεότυπα της ίδιας της αριστεράς: ποιος καλός αριστερός θα είχε αντίρρηση να μοιράζουν οι τράπεζες στεγαστικά δάνεια και σε μη ευκατάστατους πολίτες, που ίσως  αύριο να μην είναι σε θέση να τα επιστρέψουν;

Τι σημαίνει ένα Πράσινο New Deal στην Ελλάδα;

   Τη δεκαετία του 1930, οι πολιτικές του New Deal κινητοποιούσαν εκτεταμένες δημόσιες επενδύσεις για θέσεις εργασίας και εισοδήμάτα που θα τόνωναν την οικονομία. Στις σημερινές συνθήκες, το αντίστοιχο θα ήταν μια σειρά δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων για πράσινη στροφή της οικονομίας και δημιουργία των απαραίτητων «υποδομών βιωσιμότητας». Η απλή αυτή πρόταση, γνωστή πια διεθνώς ως Green New Deal, εστιάζει στην αναζήτηση ταυτόχρονης διεξόδου από την  οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση.

   Μπορεί μια τέτοια πρόταση να είναι έγκυρη και για τη δική μας χώρα; Από τις ελληνικές ιδιαιτερότητες, αποτρεπτικό ρόλο για ένα ευρύ πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων παίζουν κυρίως το υψηλό δημόσιο χρέος και η εκτεταμένη διαφθορά.  Αρκετά ακόμη δεδομένα χρειάζεται να ληφθούν σοβαρά υπόψη, όπως απουσία βαριάς βιομηχανίας, υπερεξάρτηση από το πετρέλαιο, κεντρικός ρόλος ενός υπερκαταναλωτικού μοντέλου στηριγμένου σε δανεικά ή σε «εύκολο» χρήμα, στήριξη σε τομείς ιδιαίτερα ευάλωτους στην κρίση όπως οικοδομή, τουρισμός, ναυτιλία.

  Στο πλαίσιο αυτό, συζητώντας την πρόταση των Οικολόγων Πράσινων για την ελληνική οικονομία και την έξοδο από την κρίση, διαμορφώσαμε μια σειρά άξονες που επιχειρούν να απαντήσουν στις ιδιαιτερότητες της χώρας μας:

·            Συγκρατημένες απαιτήσεις για δημόσιες δαπάνες:  χρηματοδότηση με «εκτροπή» πόρων από το Πακέτο Αλογοσκούφη, παράλληλη αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων και ιδιωτικών επενδύσεων.

·            Κάνουμε κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από τα εισοδήματά του, δυνητικό πράσινο επενδυτή επεκτείνοντας σε όλους τα κίνητρα που έχουν θεσπιστεί για τις εταιρίες.

·           Δίνουμε έμφαση στη δημιουργία δομών μιας μη κερδοσκοπικής Κοινωνικής Οικονομίας.

·            Εστιάζουμε στους τομείς όπου λείπουν οι «υποδομές βιωσιμότητας».

·           Με τις προτάσεις μας αφήνουμε ανοικτούς δρόμους και για ριζικότερες αλλαγές στη συνέχεια.

   Κεντρική θέση στις προτάσεις για πράσινες επενδύσεις (ολόκληρες στο www.ecogreens.gr με τίτλο ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ), έχει η ιδέα μιας «διπλής εκτροπής»:

·           Του Πακέτου Αλογοσκούφη, ή έστω μεγάλου μέρους του, προς τη χρηματοδότηση προγραμμάτων για ηλιακές στέγες, μονώσεις κτιρίων και συνεταιρισμούς μικροεπενδυτών για παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, με όρους που να επιτρέπουν την πρόσβαση σε κάθε πολίτη.

·           Του τομέα της οικοδομής, με παρεμβάσεις θερμικής κυρίως μόνωσης στα υπάρχοντα κτίρια, αντί για νέες κατασκευές.

   Μια τέτοια κατεύθυνση δεν τονώνει την οικονομία μόνο δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας (ή διασώζοντας άλλες, που απειλούνται από την κρίση), αλλά και προσφέροντας  επιπλέον εισοδήματα σε ευρύτατα κοινωνικά στρώματα. Παράλληλα βάζει τις βάσεις για μια Κοινωνική Οικονομία των Πολιτών, που μπορεί να περιλαμβάνει επίσης δομές όπως συνεταιρισμούς παραγωγών-καταναλωτών, δίκτυα εξωχρηματικών ανταλλαγών-L.E.T.S. και θεσμούς ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

   Συνολικά κατατίθενται δεκάδες προτάσεις για στοχευμένες μικρές και μεγάλες επενδύσεις, που αναφέρονται στην εξοικονόμηση ενέργειας και τις ανανεώσιμες πηγές, το σιδηρόδρομο και τις μεταφορές, την ποιότητα ζωής στους οικισμούς και τη βιώσιμη μετακίνηση, τον τουρισμό, τα δάση, το νερό και τις προστατευόμενες περιοχές.

Αναπτύσσοντας μια συνολικότερη προβληματική

   Στο σημείο αυτό τίθενται μια σειρά ενδιαφέροντα ερωτήματα:

·           Σε μια συγκυρία όπου οι περισσότερες κυβερνήσεις και πολιτικές οικογένειες διακηρύσσουν την πίστη τους στην «πράσινη ανάπτυξη», μήπως αυτό σηματοδοτεί την αδυναμία των Πράσινων να προτείνουν κάτι πραγματικά διαφορετικό;

·           Η απλή τόνωση της οικονομίας, έστω και με πράσινες επενδύσεις, δεν οδηγεί τελικά σε μια επάνοδο στο πριν από την κρίση status quo, με το τεράστιο έλλειμμα βιωσιμότητας;

·           Πώς συνδέεται η προσπάθεια να ξεπεράσουμε την κρίση, με την οικολογική κριτική στα πρότυπα κατανάλωσης;

   Σε όλα αυτά, χρειάζεται προσεκτική μελέτη των δεδομένων, αλλά και περαιτέρω εμβάθυνση της οικολογικής σκέψης. Κάποια πρώτα στοιχεία (1) δείχνουν ότι οι διακηρύξεις για πράσινη ανάπτυξη στην πράξη έχουν εξαιρετικά περιορισμένο αντίκρισμα. Από τα κεφάλαια που θα ξοδέψουν οι κυβερνήσεις για την έξοδο από την κρίση, σε πράσινες επενδύσεις με πολύ ελαστική έννοια αφιερώνεται μόλις 12% στις Η.Π.Α., 15% στη Γερμανία και 7% στη Βρετανία, πολύ πίσω από το 34% της Κίνας ή το 81% της Νότιας Κορέας. Αυστηρότεροι υπολογισμοί (2) κατεβάζουν το ποσοστό αυτό για τη Βρετανία μέχρι και στο 0,6%.

   Πρόκειται στην κυριολεξία για κερασάκι στην τούρτα, καθώς στην ανανεώσιμη ενέργεια επενδύεται μόνο ό,τι περισσεύει από τις απαιτήσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας ή των τραπεζών. Στο περιβάλλον αυτό, η διεκδίκηση του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος για 500 δις ευρώ πράσινων επενδύσεων μέχρι το 2014 απέχει πολύ από το να είναι αφομοιώσιμη. Συμβολική είναι και η διαφορά στη φρασεολογία, καθώς το ελληνικό πράσινο κίνημα χρησιμοποιεί τον όρο Πράσινη Στροφή χωρίς αναφορά στην ανάπτυξη.

   Η κρίση μειώνει πρόσκαιρα την κατανάλωση και τις οικολογικές επιπτώσεις της οικονομίας, κάνει όμως τους ανθρώπους συντηρητικότερους και περισσότερο απρόθυμους για αλλαγές στις ζωή τους. Για το λόγο αυτό είναι άμεσα απαραίτητη η βραχυπρόθεσμη τόνωση της οικονομίας με πράσινες επενδύσεις. Παράλληλα όμως η πράσινη πρόταση προωθεί και μεσοπρόθεσμες θεσμίσεις όπως η κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, η δημιουργία θεσμών κοινωνικής οικονομίας η ανατιμολόγηση της ενέργειας, η ανακατανομή του οδικού χώρου στις πόλεις υπέρ των πεζών, του ποδηλάτου και της συγκοινωνίας.

   Όλα αυτά δημιουργούν προϋποθέσεις και για συνολικότερες αλλαγές στον προσανατολισμό της οικονομίας, την έμφαση στην τοπική και περιφερειακή κλίμακα, τη δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν ισότιμα στις βασικές οικονομικές αποφάσεις. Βασικότερο, όμως, είναι να δημιουργήσουμε πρότυπα ευημερίας που θα στηρίζονται  περισσότερο στην ποιότητα ζωής για όλους και λιγότερο στην κατανάλωση οικονομικών αγαθών, και θα μπορούν να επεκταθούν σε όλο τον παγκόσμιο πληθυσμό χωρίς να απαιτούν περισσότερους φυσικούς πόρους από όσους μπορεί να μας δώσει ο πλανήτης.

   Οι αλλαγές αυτές, πάντως, είναι υπόθεση περισσότερο κοινωνικής δυναμικής και λιγότερο θεσμικών ρυθμίσεων από κυβερνήσεις ή κόμματα.

____ 

*Στέλεχος των Οικολόγων Πράσινων, μέλος της ομάδας για την Οικονομία

(1) Έκθεση της HSBC στις 31.3.2009

(2) Έκθεση της βρετανικής Greenpeace σε συνεργασία με το New Economics Foundation.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 94, 6/09