Μια παγκόσμια διάκριση

 Το Bioversity International, έχει επιλέξει τον Παναγιώτη Σαϊνατούδη, ιδρυτή του ΠΕΛΙΤΙ (www.peliti.gr), ως Φύλακα της βιοποικιλότητας της Μεσογείου. Είναι μια αναγνώριση της σημαντικής δουλειάς που έχει κάνει για τη διασφάλιση τη διατήρηση και χρήση της γεωργικής βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Αυτή είναι μια τιμή που απονέμεται σε ένα επιλεγμένο αριθμό γεωργών, επιστημόνων και ακτιβιστών της βιοποικιλότητας από το Bioversity International και το Commune di Roma.

  Ο Δαίμων της Οικολογίας δημοσιεύει την ομιλία του Παναγιώτη,  κατά την απονομή του βραβείου

στις 22 Μαίου στη Ρώμη.

Ιστορίες που μου άλλαξαν τη ζωή

Είμαι ένας κόκκος σταριού

κράτα με στη χούφτα σου

κλείσε τα μάτια σου

και άφησε με να σου διηγηθώ

την ιστορία της ζωής μου…

Tον Ιανουάριο του 1991 ο φίλος μου Γιάννης Διαμαντόπουλος με ρώτησε αν θα ήθελα να αγοράσω ένα πακέτο με σπόρους που είχε φέρει από το εξωτερικό. Εκείνη την εποχή δεν είχα καθόλου χρήματα και οι πέντε χιλιάδες δραχμές (15ευρώ) που μου ζητούσε ήταν παρά πολλές για μένα. Παρόλα αυτά κάτι με οδήγησε να βρω τα χρήματα και να αγοράσω αυτούς τους σπόρους. Ο Γιάννης μου είπε ότι τους είχε αγοράσει από μια τράπεζα σπόρων από τις Η.Π.Α. Το πακέτο περιείχε μια σειρά από σπόρους και ρίζες από διάφορα φυτά από όλο τον κόσμο. Το εντυπωσιακό για μένα ήταν τα καλαμπόκια που ήταν χρωματιστά και ήταν από φυλές ινδιάνων που είχαν εξαφανιστεί!!!

Το Σεπτέμβριο του 1992 μοίραζα τα προσκλητήρια γάμου του αδερφού μου, στη γενέτειρα μου Βαμβακούσα του νομού Σερρών. Στην αυλή ενός σπιτιού είδα ένα κοντόροκο μαύρο καλαμπόκι. Ρώτησα την ηλικιωμένη κυρία τι ήταν το καλαμπόκι που κρατούσε και μου είπε ότι με αυτό κάνει ποπ κορν στα εγγόνια της. Ζήτησα λίγους σπόρους και μου έδωσε ευχαρίστως. Μετά μου ήρθε η ιδέα, σε κάθε σπίτι που θα πηγαίνω προσκλητήριο, να ζητάω να μου δώσουν σπόρους από δικές τους ποικιλίες. Έτσι και έγινε, στο τέλος μοίρασα τα προσκλητήρια γάμου και γέμισα μια αγκαλιά από καλαμπόκια, κολοκύθες, φασόλια κ.λπ. Αυτό ήταν το καλαμπόκι, που στάθηκε αφορμή να κάνω την πρώτη μου εξερευνητική αποστολή και μου άλλαξε τη ζωή. Από τότε πάντα είχα στο νου μου, όπου πήγαινα ρωτούσα τι σπόρους καλλιεργούν, στην πορεία άρχισα να ρωτάω και άλλα πράγματα όπως, πως τους μαγειρεύουν και πως τους συντηρούν.Το 1993, σε μια προσπάθεια να ζήσω κοντά στη φύση και πιο κοντά σε αυτά που πίστευα, εγκαταστάθηκα στο χωριό Δασωτό Κάτω Νευροκοπίου του Νομού Δράμας. Στο Δασωτό ζούσα σε ένα σπίτι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και χωρίς χρήματα.Την άνοιξη του 1995 σε μια στιγμή προσωπικής κατάρρευσης, συνειδητοποίησα ότι το θέμα των ντόπιων ποικιλιών είναι το πρώτο θέμα για μένα, έτσι ξεκίνησα το Πελίτι. Στο Δασωτό υπάρχει μια μεγάλη βελανιδιά, μια βελανιδιά σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του χωριού. Από αυτή τη βελανιδιά εμπνεύστηκα το όνομα «Πελίτι» Πήρα ένα κομμάτι χαρτί και έστειλα ένα γράμμα στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού, όπου έγραφα ότι δημιουργήθηκε το Πελίτι. Το Πελίτι ξεκίνησε ως προσωπική μου ανάγκη ως που σιγά, σιγά έγινε το σημείο αναφοράς και μέσο έκφρασης πολλών ανθρώπων.Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να αναζητήσω τους καλλιεργητές ντόπιων ποικιλιών. Τα ταξίδια γίγονταν χωρίς χρήματα, με τα πόδια, με οτοστόπ ή με τη βοήθεια φίλων. Χρησιμοποιώντας το σπίτι στο Δασωτό ως βάση για τις δραστηριότητες μου, πραγματοποίησα εκατοντάδες ταξίδια στην αρχή στη Β. Ελλάδα μια που ήταν και πιο εύκολο και αργότερα σε όλη την Ελλάδα. Στην αρχή ξεκίνησα να ερευνώ τα χωριά της περιοχής του Κάτω Νευροκοπίου. Τα αποτελέσματα μου ήταν εντυπωσιακά, καθώς αν και τα χωριά βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους είχαν πολλές διαφορετικές ποικιλίες. Έφευγα το πρωί από το σπίτι πήγαινα στα χωριά που είχα πληροφορίες ότι κρατάνε δικούς τους σπόρους και το βράδυ επέστρεφα. Κάθε μέρα διένυα διακόσια τριακόσια ή και περισσότερα χιλιόμετρα με οτοστόπ. Ταξίδευα με απόλυτη ασφάλεια και με τεράστια επιτυχία.Μέσα από αυτά τα ταξίδια έμαθα πολλά: έμαθα ότι τα πράγματα που συναντάμε μπροστά μας τα έχουμε μέσα στο κεφάλι μας., ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Έμαθα ότι όταν αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να τα καταφέρουμε. Έμαθα ότι δεν έχουμε να φοβηθούμε κανέναν εκτός από τον ίδιο μας τον εαυτό. Έμαθα ότι είμαστε σημαντικοί και σπουδαίοι άσχετα από την οικονομική μας θέση. Το 1997 ήταν η χρονιά που πραγματοποίησα τα περισσότερα ταξίδια. Τα ταξίδια ξεκίνησαν στις αρχές του Μάρτη και σταμάτησαν στις αρχές Οκτωβρίου. Ξεκίνησα από τη βόρεια Ελλάδα και έφτασα ως την Κεντρική. Ήταν μια συναρπαστική εμπειρία. Κάπου στα μέσα του Μάρτη πήγα στα Πομάκικα χωριά του Ν. Ξάνθης. Οι Πομάκοι είναι μια πληθυσμιακή ομάδα που ζει από την αρχαιότητα στην οροσειρά της Ροδόπης, (σε Ελλάδα και Βουλγαρία). Πολιτικοί, θρησκευτικοί, γλωσσικοί και άλλοι λόγοι τους οδήγησαν σε απομόνωση. Στην αρχή που πήγα μόνος μου, όλοι μου λέγανε ότι δεν έχουν πλέον σπόρους, μετά όταν ξαναπήγα με τους δασκάλους και τους γιατρούς της περιοχής βρήκα κάποια λίγα πράγματα. Τον Αύγουστο του 1997 επισκέφτηκα τους φίλους Πομάκους, ενός φίλου μου. Τότε έγινε η αποκάλυψη. Βρήκαμε φυτά, σπόρους και αυτόχθονα αγροτικά ζώα. Εκεί ήταν που βρήκα ανοιξιάτικη σίκαλη. Από τότε κρατάω τη σχέση με αυτούς τους ανθρώπους που είναι μια πηγή σπόρων γνώσεων και όχι μόνο. Το φθινόπωρο του 1997 έκανα την πρώτη μεγάλη εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσω τις εξερευνητικές αποστολές και τους σπόρους που βρήκα. Κυκλοφορήσαν και τα πρώτα έντυπα του Πελίτι. Ως τότε όλα τα κείμενα του Πελίτι ήταν σε φωτοτυπίες.Το 1998 εργάστηκα στο Ινστιτούτο Σιτηρών στη Θεσσαλονίκη, στο πρόγραμμα αξιοποίησης των ντόπιων πληθυσμών καλαμποκιού. Ήταν μια μεγάλη εμπειρία, είδα όλους τους πληθυσμούς που κρατάει το Ινστιτούτο, είδα πως διατηρούν στον αγρό και στα ψυγεία τους σπόρους, κ.λ.π.Την άνοιξη του 1998 συμμετείχα σε ένα σεμινάριο τριών εβδομάδων για τη βιοποικιλότητα στα Χανιά της Κρήτης. Αυτό το σεμινάριο στάθηκε αφορμή για να πραγματοποιήσω τα πρώτα μου ταξίδια στην Κρήτη. Τα πράγματα που συνάντησα και είδα με γέμισαν απελπισία. Σήμερα η κατάσταση στην Κρήτη θεωρώ ότι έχει αλλάξει προς το καλύτερο. Το 1999 ζώντας στο χωριό Κάρπη του Νομού Κιλκίς είδα τους σπόρους που μάζεψα με πολύ κόπο, να καταστρέφονται. Μετά από κάθε ταξίδι ένα μέρος των σπόρων το μοίραζα σε καλλιεργητές στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού και ένα μέρος κρατούσα εγώ. Είχα συγκεντρώσει περίπου 1200 ποικιλίες. Στην προσπάθεια να κρατηθούν οι σπόροι πρότεινα να γίνει μια συνάντηση για να μοιράσω τις ποικιλίες. Τότε πραγματοποίησα δύο συναντήσεις που στη συνέχεια μετεξελίχθηκαν στην Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών στην οποίαν χιλιάδες άνθρωποι έρχονται για να πάρουν σπόρους. Δεν λύθηκε όμως το πρόβλημα με τους σπόρους που είχα στα χέρια μου. Υπήρχαν πολλά θέματα που έμενε να λυθούν.Το φθινόπωρο του 1999, αναζητώντας παραδοσιακές ποικιλίες πατάτας στα Πομακοχώρια του νομού Ροδόπης, περάσαμε από μια περιοχή όπου με κάλεσαν να εγκατασταθώ. Ενώ είχα ήδη επισκεφτεί απομονωμένους οικισμούς σε άλλες περιοχές της χώρας, αυτό που είδα δεν το πίστευα. Όλος ο οικισμός, περίπου δέκα σπίτια διάσπαρτα μέσα στο βουνό, ήταν χωρίς ρεύμα, τηλέφωνο, τηλεόραση κ.λ.π. Μέσα από μια σειρά συμπτώσεων κατάφερα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να νοικιάσω σπίτι και να μετακομίσω στο Σουμάκ. Εκεί ακολούθησα τον κύκλο των εργασιών τους. Καλλιεργούσαν και κρατούσαν τους δικούς τους σπόρους από παράδοση αλλά και από τις συνθήκες απομόνωσης. Δεν υπήρχαν κοντά μαγαζιά για να καλύψουν τις ανάγκες τους, αλλά ούτε και τα χρήματα για να αγοράσουν από τα μαγαζιά. Είχαν μεγάλο βαθμό αυτάρκειας. Εκεί κάθε σπίτι είχε τις δικές του ποικιλίες, υπήρχαν σπίτια που διέθεταν ως και 17 ποικιλίες λαχανικών. Παρατηρούσα τις γυναίκες με πόση μεγάλη επιμέλεια κρατούσαν τους σπόρους τους, γιατί αυτές είναι οι φύλακες των σπόρων. Εκείνη την περίοδο πραγματοποιήσαμε με φίλους ένα ταξίδι στη νότια Βουλγαρία για να δούμε τι σπόρους καλλιεργούν οι συγγενείς τους από την άλλη μεριά των συνόρων. Ο βαθμός αυτάρκειας από τη μεριά της Βουλγαρίας ήταν ακόμη πιο μεγάλος, μια που η οικονομική θέση των ανθρώπων ήταν ακόμη πιο δύσκολη. Μέσα από μια σειρά γεγονότων, σε εκείνο το ταξίδι συνειδητοποίησα ότι το σημαντικό δεν είναι να κρατάμε τους δικούς μας σπόρους αλλά να είμαστε καλοί άνθρωποι. Συνειδητοποίησα ότι για να σωθούν οι σπόροι θα πρέπει να κάνουμε εσωτερικές αλλαγές. Δεν αρκεί να τους μαζεύουμε και να τους καλλιεργούμε, αλλά χρειάζεται  να κάνουμε μια γενικότερη αλλαγή.Το 2000 πρότεινα τη δημιουργία ενός δικτύου καλλιεργητών ντόπιων ποικιλιών όπου θα δημοσιεύουμε τα ονόματα τους, τις ποικιλίες και όποιος θέλει θα μπορεί να απευθύνεται κατευθείαν στους καλλιεργητές για να αποκτήσει σπόρους. Έτσι ξεκίνησε το δίκτυο «Κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών και των αυτόχθονων αγροτικών ζώων». Σήμερα στο δίκτυο συμμετέχουν 142 αγρότες και 18 κτηνοτρόφοι. Κάθε Σεπτέμβριο εκδίδεται το ομώνυμο περιοδικό όπου ανανεώνονται τα ονόματα των καλλιεργητών και των κτηνοτρόφων. Το 2002 είπα στον δάσκαλο Νίκο Δομπάζη να κάνουμε μια εκδήλωση με τους μαθητές του στην κεντρική πλατεία της Κομοτηνής και πρότεινα την 7η Απριλίου ως την ημέρα για τις ντόπιες ποικιλίες στην Ελλάδα. Χρειαζόμασταν μια αφορμή για να βγούμε στους δρόμους και να συντονίσουμε και άλλους ανθρώπους στο στόχο μας. Την ίδια χρονιά γνώρισα τη γυναίκα μου Σοφία Γίδα. Ήταν εθελόντρια για το Πελίτι, συσκεύαζε σπόρους καλαμποκιού. Χάρη στη βοήθεια της Σοφίας, το Πελίτι προχώρησε πολύ ψηλά.Τον Αύγουστο του 2003 πραγματοποιήθηκε μια ιστορική αποστολή στα Πομακοχώρια του Ν. Ξάνθης. Μαζί με τον φίλο φωτογράφο Άρη Παύλο ξεκινήσαμε να πάμε στο Καλότυχο, έναν οικισμό στα Πομακοχώρια. Στον οικισμό δεν έφτανε αυτοκίνητο, έπρεπε να περπατήσουμε δύο ώρες με τα πόδια. Εμείς περπατούσαμε μια μέρα γιατί χαθήκαμε πολλές φορές στο δρόμο, στο τέλος φτάσαμε στον οικισμό έχοντας οδηγό ένα γαϊδούρι. Από αυτήν την αποστολή μαζέψαμε σπόρους από διάφορα λαχανικά αλλά εκείνο που έμεινε είναι οι φωτογραφίες του Άρη που έγιναν σύμβολο και κάνουν το γύρο του κόσμου. Μετά από μας πήγε ένα τηλεοπτικό συνεργείο και μέσα σε ελάχιστο χρόνο άνοιξε ο δρόμος για το Καλότυχο.  Από το 2003 ζούμε μαζί με τη Σοφία και το γιο μας στο Μεσοχώρι του Δήμου Παρανεστίου. Από δω συντονίζουμε όλες τις δράσεις του Πελίτι. Τώρα εργαζόμαστε περισσότερο με ομιλίες, εκδηλώσεις, παρουσιάσεις σε σχολεία, μοιράζουμε περίπου 8000 φακελάκια με σπόρους κάθε χρόνο και πάνω από 6.000 χιλιάδες φυτά. Τους σπόρους που μας έρχονται από συνεργαζόμενους καλλιεργητές απ’ όλη τη χώρα, τους συσκευάζουμε και τους στέλνουμε σε όποιους μας τους ζητήσουν, τα φυτά καλλιεργούνται σε συνεργασία με φυτώρια και με μαθητές.Οι σπόροι και τα φυτά είναι δωρεάν, το Πελίτι ζει οικονομικά κατά βάση από τις εκδόσεις των εντύπων, από τους οικονομικούς του υποστηρικτές.Στις 27 Ιανουαρίου 2009 αναρτήσαμε ένα κείμενο στην ιστοσελίδα του Πελίτι με το οποίο ανακοινώσαμε ότι θα κτίσουμε το πρώτο κτήριο του Πελίτι. Αυτό είναι το επόμενο βήμα που θέλουμε να κάνουμε. Νοιώθουμε ότι πρέπει το Πελίτι να αποκτήσει δικά του κτήρια, γη και εξοπλισμό για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις ανάγκες που υπάρχουν. Το θέμα των σπόρων είναι το κύριο ζήτημα του Πελίτι και γύρω από αυτό θέλουμε να δημιουργηθεί μια κοινότητα ανθρώπων. Το Πελίτι αποτελεί μια κοινότητα ανθρώπων διάσπαρτων στην Ελλάδα. Θέλουμε να μαζευτούμε σ’ έναν τόπο γιατί έτσι αντιμετωπίζονται πιο εύκολα τα ζητήματα που έχουμε στην καθημερινότητα μας, κοινωνικά, οικονομικά, κ.ά

Σαν πρώτο βήμα αγοράσαμε ένα κομμάτι γης. Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα διπλό cd με τίτλο «Τραγουδώντας για το Πελίτι», στο οποίο συμμετέχουν 130 μουσικοί, καλλιτέχνες κ.ά όλοι σε εθελοντική βάση. Τα έσοδα από το cd θα δοθούν για το πρώτο κτήριο του Πελίτι.

Ότι δημιούργησε ο άνθρωπος πέρασε πρώτα από τη φαντασία του: τα ρούχα που φοράει, ο υπολογιστής που έχει μπροστά του, το σπίτι όπου ζει, το αυτοκίνητο που οδηγεί. Όλα στην αρχή φάνταζαν άπιαστα όνειρα, αλλά με επιμονή και υπομονή έγιναν πραγματικότητα. Έτσι και η δική μας κοινότητα με υπομονή και επιμονή μεγαλώνει και είναι μια πραγματικότητα. Από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά για να μη χάσουμε αύριο αυτά που έχουμε σήμερα.

Με εκτίμηση Παναγιώτης Σαϊνατούδης

Συντονιστής της Εναλλακτικής Κοινότητας Πελίτι

www.peliti.gr

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 94, 6/09