Μιχάλης Παπαγιαννάκης: Κομμάτια μνήμης – Ένα άλλο κοίταγμα

Μαργαρίτα Καραβασίλη

Το 1975-77 ήμουν ακόμη φοιτήτρια όταν συνάντησα στο δρόμο μου τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Αρχικά μέσα από τα βιβλία και τις απόψεις του και μετά από διαλέξεις του, όταν ήταν καθηγητής και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού 2, στο Ινστιτούτο Διοίκησης Επιχειρήσεων του Ορσαί και στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο του Μονπελιέ. Δίδασκε για μιαν άλλη οικονομία, που βασιζόταν στην προστασία του περιβάλλοντος για να φέρει νέες θέσεις εργασίας και στην ενσωμάτωση μειονοτήτων, μεταναστών και μη προνομιούχων στην κοινωνία. Ποιος μπορούσε τότε να φανταστεί ότι αυτές οι αρχές, που με πάθος υποστήριζε ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης θα γινόταν βασικές αρχές της Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, πολλά χρόνια αργότερα!

Δίδασκε με λόγο απλό, γοητευτικό και ερεθιστικό κάνοντας την οικονομία προσιτή σε όλους και «όχι κλεισμένη μέσα σε ένα σύγγραμμα», επιμένοντας στη σημασία των φόρων «γιατί αυτοί δίνουν την πολιτική αντίληψη των πραγμάτων» και κυρίως των «πράσινων φόρων» -όπως έλεγε- υποστηρίζοντας ότι η αρχή για κάθε μεγάλη κοινωνική και οικονομική πολιτική πρέπει να ξεκινά από την παιδεία. 

Τον Μάη του ΄68 ο Μιχάλης βρέθηκε στο Παρίσι, πρόεδρος της κατάληψης της Νομικής Σχολής να συμμετέχει στις διαδηλώσεις μπροστά στο Χρηματιστήριο με σύνθημα «Να καεί, να καεί το μπορντέλο» (όχι η Βουλή, αλλά το Χρηματιστήριο) και να συνδέεται στενά με τα κοινωνικά κινήματα της εποχής. Διασταυρώθηκε με ιδέες και ιδεολογίες, προσπάθησε να βρει απαντήσεις στις θεωρίες.

Τον Μιχάλη τον γνώρισα από κοντά το 1989, όταν συνεργαζόταν με τη νεοσύστατη Επιτροπής Οικολογίας του ΣΥΝ. Μοναδική εμπειρία! Τον βρήκαμε συμπαραστάτη και αρωγό στις προσπάθειές μας να ενσωματώσουμε τη διάσταση του περιβάλλοντος και της οικολογίας σε όλους τους τομείς πολιτικής του κόμματος, ώστε να διαποτισθεί από την πολιτική οικολογία. Γνώρισα τότε και τις αδιέξοδες συγκρούσεις, που και ο ίδιος αντιμετώπιζε από την αρχή, εντός του ΣΥΝ. Παράλληλα άρχισε να δίνει μεγαλύτερες μάχες, ως Ευρωβουλευτής, για σειρά σημαντικών οικονομικών, κοινωνικών και κυρίως περιβαλλοντικών θεμάτων.

Το 1999 στο Στρασβούργο (Ολομέλεια Ε. Κοινοβουλίου) υποστήριξε την έκδοση πρότασης για τη θεσμοθέτηση ενός συστήματος Επιθεωρήσεων σε κοινοτικό επίπεδο των προσβολών απέναντι στο περιβάλλον, ακόμη και από τη χρήση γης, το αστικό περιβάλλον και προσβολές του περιβάλλοντος μέσα στον αστικό χώρο, προκειμένου να εφαρμόζεται η νομοθεσία με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό σε όλες τις χώρες, κάτι που ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί.

Αργότερα (από το 2001) είχα την τύχη να συνεργαστώ στενότερα μαζί του κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες, από τη θέση της Ακολούθου Περιβάλλοντος στο Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ και παρακολούθησα την έντονη δράση του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαπίστωσα τον σεβασμό και την εκτίμηση που του είχαν όλοι οι συνάδελφοί του, αλλά και την αποτελεσματικότητά του σε όλα τα θέματα που καταπιάστηκε (και ήταν πολλά). Ήταν χαρισματικός, γοητευτικός, φιλικός, ανθρώπινος και παθιασμένος με τη ζωή και τον άνθρωπο και την πολτική!

Όταν το 2002 ο Μιχάλης άσκησε κριτική για τις άτολμες αποφάσεις του Γιοχάνεσμπουργκ για τις ΑΠΕ, την έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στον πόλο ανάπτυξη-εμπόριο και τον πόλο προστασία του περιβάλλοντος, την ΜΗ ενσωμάτωση του κόστους της προστασίας του περιβάλλοντος στην παραγωγή και την κατανάλωση (που δεν νοείται χωρίς φορολογίες, απαγορεύσεις και ριζικές πολιτικές ρυθμίσεις, όπως έλεγε), την λανθασμένη προσέγγιση της αρχής της προφύλαξης προς όφελος των Ηνωμένων Πολιτειών και τον παραμερισμό της συζήτησης για έναν ισχυρότερο συντονισμό, πολιτικού χαρακτήρα, των Διεθνών και άλλων Οργανισμών, ως προς την πολιτική και διεθνή διάσταση της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης, η στάση του χαιρετίστηκε θερμά από όλους τους πολιτικούς χώρους και κυρίως από τις Ευρωπαϊκές ΜΚΟ. Χαρακτηριστική έμεινε η φράση του «Τότε πώς θα προχωρήσουμε σε μία λογική που λέει βάζουμε στόχους, φέρνουμε μέσα, κάνουμε παρακολούθηση και έλεγχο και τελικά κυρώσεις; Που αυτό είναι η ουσία της governance. Governance δεν σημαίνει τίποτε άλλο. Διότι αν σημαίνει απλώς ηθικολογικά μαθήματα στις χώρες του τρίτου κόσμου, χρήσιμα μεν, είναι όμως λίγα και από τη μεριά μας ιδιαίτερα υποκριτικά».

Ανάλογη ήταν η αντίδραση και στη συζήτηση για την ασφάλεια τροφίμων για την ανθρώπινη και τη ζωική διατροφή, όπου ο Μιχάλης έγινε σύμβολο καθώς αγωνίστηκε για το δικαίωμα των καταναλωτών να γνωρίζουν και να επιλέγουν ανάμεσα στα προϊόντα που τους προσφέρονται, μέσα από μια ταυτότητα και για να μην περάσουν τροπολογίες που απέβλεπαν στον περιορισμό της ανίχνευσης των ΓΤΟ μόνο στην τελική μορφή του προϊόντος, στηρίζοντας ένα σύστημα που θα δίνει περισσότερες πληροφορίες σε όλα τα στάδια της παραγωγής για μια ακριβέστερη, πιο σύνθετη εικόνα της προέλευσης του τελικού προϊόντος επιμένοντας στο μικρότερο δυνατό όριο τυχαίας επιμόλυνσης!

Φωτεινές στιγμές υπήρξαν ακόμη περισσότερες το 2003, όταν ο Μιχάλης επεσήμανε τα εμπόδια στην πορεία της ενοποίησης (σε Ολομέλεια του Ε. Κοινοβουλίου για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και την Διακυβερνητική Διάσκεψη), όπως το μη αναθεωρήσιμο καθεστώς της μισής Συνθήκης («έτσι καταλήγει οι πολιτικές να είναι καθεστώς» είπε) που είναι εναντίον κάθε πολιτικής εξέλιξης της Ευρώπης προς όποια κατεύθυνση, ο προϋπολογισμός που τέθηκε χωρίς να έχουν αποφασισθεί οι πολιτικές που θα εξυπηρετήσει, η ατολμία για τα θέματα ασφάλειας και άμυνας, ο θεσμός του Υπουργού Οικονομικών που θα εγγυάται τη συνοχή της Ευρωζώνης και τη συμμετρία ανάμεσα στην οικονομική και νομισματική πολιτική και τέλος, η αντίρρησή του για την αναφορά στις θρησκείες, όπου αντιπρότεινε αναφορά στα μεγάλα πρόσωπα της Ευρώπης «Αριστοτέλης,  Έρασμος, Μότσαρτ, Μαρξ και Φρόιντ».

Αλλά και κατά την Ελληνική Προεδρία ο Μιχάλης, ως εισηγητής της Επιτροπής Περιβάλλοντος στο Ε. Κοινοβούλιο της Οδηγίας για την Περιβαλλοντική ευθύνη έδωσε ακόμη πιο δύσκολες μάχες απέναντι σε ισχυρά οικονομικά λόμπυ, για την έγκρισή της σε ορθή βάση, έχοντας βρει πολλούς συμμάχους, μεταξύ αυτών και την Ελληνική Προεδρία λέγοντας: «η οδηγία για την οποία συζητάμε, που την περιμέναμε 20 χρόνια, είναι ίσως η οδηγία της πενταετίας. Γιατί δεν λέμε απλώς “ο ρυπαίνων πληρώνει”, και επομένως ο έχων να πληρώσει μπορεί να ρυπαίνει, αλλά ότι ο ρυπαίνων πρέπει να πληρώσει το κόστος αποκατάστασης της ζημιάς που προκάλεσε. Επομένως, η οδηγία μπορεί να ανταποκριθεί στις μεγάλες ελπίδες των πολιτών μας για δημόσια υγεία και περιβάλλον και δεν πρέπει να την αποδυναμώσουμε». Υποστήριξε ότι η υποχρεωτική ασφάλιση μπορεί να γίνει σταδιακά, ώστε να μην περνάει στον φορολογούμενο το κόστος της ζημιάς και τα κράτη να αναλαμβάνουν την υποχρέωση να αποκαθιστούν τη ζημιά όταν δεν μπορεί ο ρυπαίνων ή όταν δεν μπορεί να βρεθεί ο υπόλογος. Υποστήριξε ότι πρέπει να αντιμετωπισθούν και άλλα ζητήματα, όπως γεωργικές και δασοκομικές πρακτικές χωρίς να αθωώνεται η χρήση χημικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων, η απαλλαγή όσων διαθέτουν άδειες ρύπανσης ή όσων σέβονται την υπάρχουσα κατάσταση της τεχνολογίας γιατί έτσι η βιομηχανία δεν θα πειστεί ποτέ να απαγκιστρωθεί από τη ρυπαντική διαδικασία ή για τις ζημιές που μπορεί να προκαλέσει, η ελεύθερη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, καθώς και οι ζημιές που προκαλεί η άσκηση της ναυτιλίας ή η χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Επίσης, υποστήριξε την άμεση και όχι έμμεση πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη για να μην παραβιάζεται και η Συνθήκη του Aarhus.Κατά την προετοιμασία της εαρινής συνόδου κορυφής 2003 ο Μιχάλης, αναφερόμενος στη διαδικασία της στρατηγικής της Λισαβόνας, δεν συμμερίστηκε την άποψη ότι είναι η πλήρης αποτυχία, αλλά ότι απλά δεν έχει προχωρήσει στη λήψη μέτρων για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης μέσω της νομοθεσίας για τα χημικά, την περιβαλλοντική ευθύνη, τη γενικευμένη μείωση του χρόνου εργασίας για τη δημιουργία περισσότερης απασχόλησης, την ΜΗ χρηματοδότηση της ανάπτυξης του λεγόμενου τρίτου τομέα, την επικαιροποίηση των ιδεών για τα διευρωπαϊκά δίκτυα, την αλλαγή της φορολογίας (να τη στρέψουμε από την επιβάρυνση της απασχόλησης προς την επιβάρυνση της χρήσης των φυσικών πόρων κ.ά.). Τα λόγια με τα οποία έκλεισε την ομιλία του στο Στρασβούργο ο Μιχάλης είναι ακόμη επίκαιρα: «Κύριε Πρόεδρε και κύριοι συνάδελφοι, το οικοσύστημα και η ροή της ύλης και της ενέργειας έχουν προβλέψιμες, περιγράψιμες πορείες. Πρέπει η ανθρώπινη δραστηριότητα να προσαρμοστεί σε αυτές. Δεν προστατεύουμε τη φύση μόνο βάζοντας ένα φράκτη γύρω της. Για να προστατεύσουμε τη βιωσιμότητα της Ευρώπης χρειάζεται μια πράσινη στροφή της βιομηχανίας και όλης της οικονομίας. Δεν μπορούμε να λέμε ότι δεν είμαστε ούτε με το ένα ούτε με το άλλο».Καλώς ο Νίκος Κωνσταντόπουλος είπε: «Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ομόρφαινε τη ζωή γύρω του κι ας τον έβαζε στο σημάδι ο θάνατος. Λόγια αγάπης και συναισθήματα πίκρας, δεν χωράνε την ελεύθερη κι ωραία ύπαρξή του, το λαμπρό μυαλό του και την ακέραιη αγωνιστική του συνείδηση».

Αφιέρωμα

310 λ.

Δημιουργία κέντρου επεξεργασίας τοξικών αποβλήτων στον Ελαιώνα

Το ΥΠΕΧΩΔΕ από κοινού με τα υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας αποφάσισε τη δημιουργία δύο κέντρων επεξεργασίας «υγρών τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων και λασπών», το ένα στον Ελαιώνα Αττικής και το άλλο στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα δεν διαθέτει κανέναν ειδικό χώρο για την αποθήκευση, επεξεργασία ή καταστροφή τοξικών αποβλήτων παρά την ύπαρξη έντονου προβλήματος. Στις 10.11.1989 (έγγρ. Β3-754/89) με ψήφισμά μου είχα ζητήσει, μεταξύ άλλων, από την Επιτροπή «να λάβει τα κατάλληλα μέτρα ώστε να εξασφαλιστεί η δημιουργία της αναγκαίας υποδομής για την επεξεργασία και διάθεση των τοξικών αποβλήτων (ολοκλήρωση των αναγκαίων τεχνοοικονομικών μελετών, επιλογή των κατάλληλων χώρων και μεθόδων διάθεσης και επεξεργασίας, χρηματοδότηση κ.λπ.)».

Σήμερα το ΥΠΕΧΩΔΕ επέλεξε ως καταλληλότερο χώρο τον Ελαιώνα, ο οποίος αποτελεί τον βασικότερο φυσικό διάδρομο για τους ανέμους και τα ρεύματα του αέρα που παρασύρουν το νέφος προς τη θάλασσα. Επιπλέον τα 9.000 στρέμματα του Ελαιώνα αποτελούν για το λεκανοπέδιο της Αττικής τη μεγαλύτερη έκταση γης χωρίς παγιωμένη δόμηση (το 62% της γης είναι και σήμερα άκτιστο ενώ στο υπόλοιπο βρίσκονται μερικές από τις μεγαλύτερες και πλέον ρυπογόνες βιομηχανίες της χώρας χωρίς σχέδιο και πρόβλεψη για τις οικολογικές επιπτώσεις).

Συνεπώς, η ίδρυση ενός τέτοιου κέντρου στον Ελαιώνα θα επιφέρει δραματική αύξηση της κυκλοφορίας και του νέφους καθώς και ακύρωση της μοναδικής δυνατότητας να αναπνεύσουν οι ασφυκτικά πυκνοκτισμένες εργατικές περιοχές του δυτικού λεκανοπεδίου γύρω από τον Ελαιώνα. Επειδή είναι έντονες οι αντιδράσεις από την επιτροπή καθηγητών του Ε.Μ.Πολυτεχνείου που έχει αναλάβει την εκπόνηση μελέτης για τον Ελαιώνα, ύστερα από αίτημα των δήμων της περιοχής -εκκρεμεί προσφυγή στο Συμβούλιο Επικρατείας για την ανάπτυξη του Ελαιώνα ως πνεύμονα πρασίνου υπερτοπικής εμβέλειας- η Επιτροπή είχε ενδιαφερθεί σχετικά με αυτό το σχέδιο, πώς σκοπεύει να ενεργήσει και τι διαβήματα να αναλάβει στην ελληνική κυβέρνηση για την προώθηση και υλοποίηση της επένδυσης σε καταλληλότερο, όμως, χώρο;

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 95, 7-8/09