Η πνευματική εξάρτυση ενός 20χρονου

Γιώργος Ζεβελάκης

            Σχεδόν κάθε φορά που συναντούσα τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη θυμόμουν τι στάθηκε αφορμή να τον γνωρίσω, να τον προσέξω, να εκτιμήσω τις πνευματικές του ικανότητες και γνώσεις. Πρώιμη προσωπικότητα διέθετε αξιόλογη εξάρτυση από το ξεκίνημά του. Αρχές της δεκαετίας του ’60 ήμουν φοιτητής της Γεωπονικής Σχολής στο Βοτανικό. Σ’ ένα διάλειμμα των μαθημάτων έπεσε στα χέρια μου το φύλλο της Πανσπουδαστικής Αρ. 33 της 15ης Δεκεμβρίου 1961. Ήταν ένα αφιέρωμα στα 80 χρόνια του Πικάσσο. Περιείχε δισέλιδο άρθρο του μαρξιστή κριτικού Conrad Farner με τα διάφορα στάδια της καλλιτεχνικής πορείας του μεγάλου ζωγράφου. Τη μετάφραση είχε κάνει ο εικοσαετής τότε Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Η αρτιότητα του κειμένου έδειχνε την άνεση του, από τόσο νεαρή ηλικία, στη γαλλική γλώσσα αλλά και την ευρηματικότητά του στη μεταφορά δυσνόητων εικαστικών όρων στην ελληνική. Συγκράτησα το όνομα του άγνωστού μου μεταφραστή και λόγω της κρητικής κατάληξης του επιθέτου του. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν μου δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία να διαβάσω κριτικές σκέψεις του για μεταφρασμένα έργα. Σαν παράδειγμα φέρνω την απορριπτική κριτική του, με αδιάσειστα επιχειρήματα, του «Σοβιετικού Λεξικού Πολιτικής Οικονομίας» Gutenberg, 1983. (Δεκαπενθήμερος Πολίτης Αρ. 10/1984 σ. 46-47). Εγκαλούσε τους «επιμελητές» της έκδοσης για σωρεία «παραποιήσεων και κακοποιήσεων». 1

            Αλλά ας επιστρέψουμε στο κείμενο της Πανσπουδαστικής. Ο Γάλλος κριτικός εφαρμόζοντας τα δογματικά στερεότυπα καταδίκαζε τις τεχνοτροπίες που άνοιξαν νέους ορίζοντες στην τέχνη του εικοστού αιώνα ως ακαδημαϊκές, ιδεαλιστικές, αστικές. Κι ενώ απέρριπτε τον εμπρεσιονισμό (διαδικασία αποσύνθεσης), τον συμβολισμό (υποπροϊόν απανθρωποποίησης), τον φοβισμό (αστική θεώρηση του κόσμου) και τον κυβισμό (μυστικισμός μέχρι παραλογισμού) διέσωζε και διαχώριζε τον Πικάσσο που τις χρησιμοποίησε: «…γίνεται ο ρεαλιστής του χάους, ο πιο τολμηρός ρεαλιστής που υπάρχει. Άφησε πίσω του τους τέσσερις «ισμούς» που συνάντησε στο δρόμο του, κινήσεις τυπικές και χαρακτηριστικές της αποσύνθεσης και της παρακμής». Η μεροληπτική στάση του κριτικού ασφαλώς συνδεόταν με την πολιτική τοποθέτηση του ζωγράφου. Την αντίφαση εκείνη είχα συζητήσει με τον Μιχάλη στο περιθώριο μιας ημερίδας για την Πανσπουδαστική πριν από τρία χρόνια. «Έτσι ήταν τα πράγματα τότε, σχολίασε, χαμογελώντας…».

            _______________________________________________________________

1          «Το Λεξικό το πατρονάρει η «Οικονομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας» που απευθύνεται σε φοιτητές από τον Τρίτο Κόσμο. Αυτό ίσως εξηγεί πολλά…

            Και ένα πρόσθετο ερώτημα: σε πόσες άλλες χώρες της Ευρώπης ή και άλλων ηπείρων μεταφράστηκε το εν λόγω Λεξικό; Όσο για την Αυγή (26.2.84) που αναπαράγει τον πρόλογο του Λεξικού άνευ άλλου, αφήνοντας να εννοηθεί ότι όπως τα λέει έτσι και έχουν τα πράγματα, ας διαβάζει ο βιβλιοπαρουσιαστής της τα βιβλία που προβάλλει, τουλάχιστον σε τέτοιους ευαίσθητους τομείς. Ρηγάδες προσοχή! Και σεις, ακόμη, Κνίτες ή Πασοκτζήδες. Μην ξεφουρνίζετε σε εξετάσεις τίποτε από το περιεχόμενο του Λεξικού, αν σας λάχει να το διαβάσετε, ούτε σε καθηγητή που να είναι αποδεδειγμένα ΚΚΕ. Σίγουρα θα σας «κόψει»!»

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 95, 7-8/09