ΟΙΚΟΙΣΤΟΡΙΑ

Oι φαραώ του Νείλου

Δημήτρης Κωστόπουλος

Στην Αίγυπτο κυριαρχεί ένα μόνο φυσικό φαινόμενο που αντανακλά στην ζωή της χώρας, η ετήσια πλημμύρα του ποταμού Νείλου. Η υπερχείλιση του Νείλου σε τακτά χρονικά διαστήματα ανάμεσα στο θερινό ηλιοστάσιο και την φθινοπωρινή ισημερία, φέρνει τα πάντα, το νερό και την μαύρη εύφορη λάσπη αλλά ταυτόχρονα περιορίζεται από την ίδια την φύση στην κοιλάδα του ποταμού που οριοθετείται από τα βουνά της ερήμου. Τα λασπώδη αυτά εδάφη είναι εύκολο να καλλιεργηθούν, ενώ και η γονιμότητα τους ανανεώνεται αυτόματα κάθε χρόνο.  

Η διοικητική έκφραση αυτού του ενιαίου πολιτισμού θα υλοποιηθεί γύρω στο 3200 πχ, όταν ο ηγεμόνας της άνω Αιγύπτου Μήνης –Ναρμέρ θα συνενώσει το βασίλειο της Κόμπρας και της Μέλισσας (Κάτω Αίγυπτος) με αυτό του Κρίνου και του Γύπα (Άνω Αίγυπτος). Είναι ο πρώτος Φαραώ που θα φορέσει το διπλό στέμμα με τα χρώματα των δυο βασιλείων, κόκκινο άσπρο. Είναι ο ζωντανός θεός και όπως επισημαίνει ο Σ. Μόρεντζ, η βασιλική θεότητα είναι η πολιτική θεωρία της Αιγύπτου, αυτή η υπερφυσική βασιλεία που είναι ο εγγυητής της τάξης, έρχεται από ένα προδυναστικό και προϊστορικό παρελθόν με τους τρομερούς θεούς που διαχειρίζονται το πολύτιμο νερό. «Είμαι ο Ρα, άρχοντας του ουρανού και είμαι στη γη» αναφωνεί ο Ραμσής Β!

Η Αίγυπτος των Φαραώ είναι μια κοινωνία υποταγής. Ο Φαραώ και οι εξ’ αίματος πρίγκιπες στην κορυφή, με τους εξουσιοδοτημένους από το φαραώ σε όλη την χώρα, γραφείς μανδαρίνους να ακολουθούν. Τέλος την βάση αποτελούσε ένα πλήθος από καχεκτικούς χωρικούς με σύντομη ζωή που σύμφωνα με τον Μπρωντέλ, στοιχειοθετούσαν μια μορφή δουλείας, αν και η δουλεία αποκτά θεσμική υπόσταση μόνο με το Νέο Βασίλειο και με την τότε αύξηση των αιχμαλώτων πολέμου.

Κάθε χρόνο όταν η πλημμυρισμένη κοιλάδα θάβεται κάτω από τα νερά του Νείλου και οι αγρότες έχουν την ευκαιρία να ξεκουραστούν, επιστρατεύονται για τις λειτουργικές ανάγκες του βασιλικού- θεϊκού μεγαλείου όπως π.χ αυτή της κατασκευής των τεράστιων πυραμίδων. Μάλιστα  σύμφωνα με τον Κέυνς, στο Παλαιό Βασίλειο όλο το πλεόνασμα της αγροτικής και αστικής παραγωγής διοχετευόταν συστηματικά στην κατασκευή των τεράστιων και ουσιαστικά άχρηστων πυραμίδων καθώς η Αίγυπτος τότε ήταν ένα σύμπαν αυτοτελές.  

Η Αίγυπτος του Παλαιού Βασιλείου είναι εσωστρεφής και δεν βγαίνει προς τα έξω παρά μόνον όταν στέλνει αποστολές προς την Λιβύη, την Νουβία και το Σινά για να αναζητήσουν πολύτιμους λίθους, χρυσό, δούλους και μισθοφόρους. Δεν θα μπουν στην αφρισμένη θάλασσα της Μεσογείου, την Μεγάλη Πράσινη, και τα μικρά τους πλοία θα φτάνουν μέχρι την Βύβλο για να αγοράσουν λάδι ή ξυλεία. Τα παραγωγικά λασπώδη εδάφη της κοιλάδας του Νείλου δεν είναι κατάλληλα για την μαζική παραγωγή ξύλου, του πολύτιμου υλικού της εποχής. Αργότερα στην εποχή του Νέου Βασιλείου εκτός από τις συκομουριές και τις ακακίες που προϋπάρχουν θα φυτευτούν και νέα είδη όπως πεύκα, λεμονιές και οξιές, χωρίς ωστόσο να καλυφθούν οι ανάγκες.

Όλα όμως θα αλλάξουν μετά την 2η χιλιετία όταν το νέο αρχαϊκό γεωπολιτικό περιβάλλον της εποχής την αναγκάζει να υπερασπιστεί τον χώρο της. Οι παλιές φρουρές που ήταν ικανοποιητικές για να ρυθμίζουν την τάξη μιας έτσι και αλλιώς  υποταγμένης κοινωνίας δεν ήταν πια αρκετές. Η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου ισχυρού στρατού θα γίνει προτεραιότητα των φαραώ που αλλάζουν τον παραγωγικό προσανατολισμό του «πρωτοσχέδιου» αυτού πολιτισμού σύμφωνα με τον Βέμπερ. Όλο το αγροτικό πλεόνασμα του βασιλείου του ποταμού Νείλου που διοχετευόταν στην δημιουργία των πυραμίδων, τώρα πια το καταβροχθίζει η συντήρηση και οι λειτουργικές ανάγκες του στρατού. Ο Νείλος  μετά τις πυραμίδες είχε φτιάξει και μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη της περιοχής.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 95, 7-8/09