Διεθνείς δράσεις αλληλεγγύης Βορρά – Νότου για το νερό

Γιολάντα Ζιάκα

Στην Ευρώπη, Δήμοι, δημοτικές επιχειρήσεις και απλοί πολίτες συγκεντρώνουν κεφάλαια που διαθέτουν στη συνέχεια για να χρηματοδοτήσουν έργα για τη διαχείριση του νερού στη Λατινική Αμερική, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή.

Η έλλειψη νερού αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις για τον 21ο αιώνα. Η αδυναμία πρόσβασης σε πόσιμο νερό και σε υπηρεσίες υγιεινής πλήττει το ένα τρίτο της ανθρωπότητας: πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό και 2,6 δισεκατομμύρια ζουν χωρίς στοιχειώδεις υπηρεσίες υγιεινής. Η κρίση του νερού επηρεάζει διάφορους τομείς της ανθρώπινης ανάπτυξης. Οι επιπτώσεις της είναι πιο σημαντικές για τις φτωχές κοινωνικές ομάδες που πληρώνουν το νερό όλο και πιο ακριβά με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται η φτώχεια τους. Επηρεάζει την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων εξ αιτίας των διάφορων χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με το μολυσμένο νερό. Είναι η άμεση αιτία του θανάτου 10,6 εκατομμυρίων παιδιών κάτω των 5 ετών κάθε χρόνο. Η κρίση επεκτείνεται στην εκπαίδευση, με επιπτώσεις στις γνωστικές ικανότητες και στην αποχή από το σχολείο λόγω ασθενειών, που επηρεάζουν την ανάπτυξη του παιδιού σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Οδηγεί επίσης σε επιδείνωση της ανισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα, γιατί στις γυναίκες πέφτει συνήθως το βάρος της συλλογής του νερού. Έτσι, πολλές κοπέλες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σχολείο για να αφιερωθούν στη συλλογή νερού και δεν μπορούν να αναπτύξουν άλλες δραστηριότητες που θα τους απέφεραν κάποιο εισόδημα.  Η κατάσταση αυτή ενισχύει την τεράστια ανισότητα ανάμεσα σε φτωχά και πλούσια έθνη, καθώς και ανάμεσα στους κατοίκους μιας χώρας.

Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεκινήσει διάφορες πρωτοβουλίες με στόχο να ευαισθητοποιήσουν και να κινητοποιήσουν τον παγκόσμιο πληθυσμό γύρω από το νερό και την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Το 2003 ανακηρύχθηκε «διεθνές έτος του γλυκού νερού», η δεκαετία 2005-2014 ανακηρύχθηκε διεθνής δεκαετία για το «νερό – πηγή ζωής», η ετήσια έκθεση του 2006 του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (PNUD) αφορούσε την κρίση του νερού, το 2008 ανακηρύχθηκε «διεθνές έτος των υποδομών υγιεινής», ενώ το 2008 πραγματοποιήθηκε η πρώτη «Διεθνής έκθεση για το νερό και τη βιώσιμη ανάπτυξη» στη Σαραγόσα της Ισπανίας. Οι πρωτοβουλίες αυτές επέτρεψαν να δοθεί προσοχή στην αναγκαιότητα για άμεση δράση.

Κατά τη διάρκεια της «Διεθνούς έκθεσης για το νερό» στη Σαραγόσα το 2008, οι οργανώσεις Alianza por el Agua και pS-Eau συγκέντρωσαν τους φορείς που δραστηριοποιούνται στη διεθνή συνεργασία για το νερό για να παρουσιάσουν τις δράσεις τους. Έγινε εμφανές ότι διάφορες δράσεις αλληλεγγύης και συνεργασίας ανάμεσα σε φορείς από την Ευρώπη και χώρες του Νότου βρίσκονται σε εξέλιξη, εμπλέκοντας τοπικές κοινωνίες, κυβερνητικούς φορείς, μη κυβερνητικούς οργανισμούς και επιχειρήσεις. Βασίζονται στην πεποίθηση ότι έχουμε όλοι το καθήκον και την ευθύνη να συνεισφέρουμε στην ισότιμη πρόσβαση των ανθρώπων και των εθνών στο νερό. Στόχο έχουν να συνεισφέρουν εκεί όπου οι πολιτικές των εθνικών κυβερνήσεων έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν τις βασικές ανάγκες των πληθυσμών τους, από έλλειψη οικονομικών πόρων ή τεχνικών μέσων. Όμως οι πρωτοβουλίες αυτές παραμένουν σχετικά άγνωστες.

Ένα από τα παραδείγματα για τη συνεργασία σε κρατικό επίπεδο, είναι η «συμμαχία για το νερό» («Alianza por el Agua») ανάμεσα στην Ισπανία και τη Λατινική Αμερική που ξεκίνησε το 2006 με στόχο να παράσχει τις βασικές υποδομές υγιεινής σε τουλάχιστον 5 εκατομμύρια κατοίκους της Κεντρικής Αμερικής μέχρι το 2015. Οργανώθηκε από τα Υπουργεία Περιβάλλοντος και Εξωτερικών της Ισπανίας, με την υποστήριξη του ΟΗΕ και του φορέα οργάνωσης της Διεθνούς Έκθεσης της Σαραγόσας. Στη «Συμμαχία» συμμετέχουν περίπου 40 φορείς από την Ισπανία (ιδρύματα, τοπικές αυτοδιοικήσεις, εταιρείες ύδρευσης, ερευνητικά κέντρα, μη κυβερνητικοί οργανισμοί) και πάνω από 100 φορείς από την Κεντρική Αμερική (κρατικοί φορείς, πανεπιστήμια και μη κυβερνητικοί οργανισμοί). Ξεκίνησε τη δράση της με την επιμόρφωση εξειδικευμένων στελεχών υπηρεσιών υγιεινής. Συνέχισε με την οικονομική και τεχνική στήριξη έργων υποδομής μικρής κλίμακας σε αγροτικές περιοχές της Κεντρικής Αμερικής, με ωφελούμενους άμεσα 60.000 κατοίκους.

Παράδειγμα πρωτοβουλίας ενός οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί ο Δήμος Vitoria-Gasteiz στην Ισπανία, ο οποίος είναι ένας από τους πρώτους που έβαλε σε εφαρμογή προγράμματα διεθνούς αλληλεγγύης για το νερό. Ήδη από το 1991, το Δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να διαθέσει το 0,7% του ετήσιου προϋπολογισμού της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης στα προγράμματα αυτά. Έτσι το 2007, η Δημοτική Επιχείρηση αφιέρωσε 132.000 € για δράσεις για το νερό στην Αιθιοπία, στην περιοχή Afar, κατασκευάζοντας πηγάδια για πόσιμο νερό,  ποτίστρες για τα ζώα, οργανώνοντας δράσεις προστασίας περιβάλλοντος, εκπαίδευσης σε θέματα υγιεινής και επιμόρφωσης τεχνικών για τη συντήρηση των υποδομών νερού.

Στη Γαλλία, οι Δήμοι της ευρύτερης περιοχής της Lyon, διαθέτουν από το 2004 και μετά ένα σημαντικό τμήμα των εσόδων των δημοτικών επιχειρήσεων ύδρευσης σε δράσεις διεθνούς αλληλεγγύης για το νερό, ποσά που ανέρχονται σε περίπου 900.000 ως 1.000.000 € το χρόνο. Με τον τρόπο αυτό χρηματοδοτούν αυτό τον καιρό έργα υποδομής και προγράμματα επιμόρφωσης στο Λίβανο και τη Μαδαγασκάρη.

Στην Ιταλία η δράση για το νερό οργανώνεται από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης σε περιφερειακό επίπεδο. Η Ιταλία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση μεταλλικού νερού σε μπουκάλια στον κόσμο και η Περιφέρεια της Τοσκάνης ελπίζει ότι θα περιορίσει αυτή την πρακτική μέσα από την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την ανάγκη εξοικονόμησης νερού και μέσα από δράσεις διεθνούς αλληλεγγύης για το νερό. Το ίδρυμα Water Right Foundation (WRF) δημιουργήθηκε το 2005 από τους Δήμους της Περιφέρειας της Τοσκάνης, με στόχο την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, της έρευνας και της επιμόρφωσης σε θέματα πρόσβασης στο νερό και βιώσιμης διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Το WRF οργανώνει δράσεις ευαισθητοποίησης σε θέματα περιβάλλοντος, διαχείρισης του νερού και διεθνούς αλληλεγγύης για τα σχολεία και το πλατύ κοινό και διαχειρίζεται τα κεφάλαια των προγραμμάτων συνεργασίας.

Στην Τοσκάνη, η συμμετοχή του κοινού υλοποιείται με την απόδοση 1 εκατοστού του € για κάθε κυβικό μέτρο νερού κατανάλωσης στα προγράμματα αλληλεγγύης. Από το 2003 ως το 2007 το WRF συγκέντρωσε έτσι 1.450.000 € από τους κατοίκους της Τοσκάνης (περίπου ενάμιση εκατομμύριο κάτοικοι), από τραπεζικά ιδρύματα και άλλους φορείς της Περιφέρειας. Με τα κεφάλαια που συλλέγονται με τον τρόπο αυτό χρηματοδοτούνται σήμερα 22 προγράμματα υποδομών και επιμόρφωσης στην κεντρική Αφρική, στο Μαρόκο και στην Παλαιστίνη. Η δράση για την προώθηση του 0,01 € για προγράμματα αλληλεγγύης υποστηρίζεται από το PNUD και από τη «Διεθνή Συμμαχία των πόλεων ενάντια στη φτώχια».

Παρόμοιες πρωτοβουλίες υλοποιούνται και σε άλλες Περιφέρειες της Ιταλίας. Ένα ειδικό Ταμείο με την ονομασία «Νερό κοινό αγαθό» (Acqua bene comune) δημιουργήθηκε το 2004 από τις επαρχίες της Βενετίας και του Τρεβίζο, με την απόδοση 0,01 € ανά κυβικό μέτρο νερού που καταναλώνουν οι 630.000 κάτοικοι της περιοχής. Τα ποσά που συλλέγονται χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτηθούν δράσεις για το νερό στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Ένα ανάλογο Ταμείο ιδρύθηκε το 2004 από την επαρχία του Τορίνο, όπου συλλέγεται ένα 0,001 € ανά κυβικό μέτρο νερό κατανάλωσης και αποδίδεται σε προγράμματα διεθνούς αλληλεγγύης για το νερό.

Στη Μεγάλη Βρετανία, η δράση για το νερό βασίζεται στην εθελοντική συνεισφορά των πολιτών. Εδώ και η 30 χρόνια, η οργάνωση WaterAid οργανώνει προγράμματα δράσης για το νερό σε χώρες του Νότου, με τη βοήθεια των κεφαλαίων που συγκεντρώνει στη χώρα. Από τη δεκαετία του ’80, τοπικές επιτροπές συλλογής κεφαλαίων δημιουργήθηκαν σε όλη τη χώρα, με την υποστήριξη επιχειρήσεων παροχής νερού και τοπικών αρχών. Κάθε χρόνο η WaterAid οργανώνει δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού, με τη βοήθεια επιχειρήσεων που καλύπτουν οι ίδιες το κόστος της αφίσας και της διανομής της. Χιλιάδες τοπικές πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, μαραθώνιοι και χοροί αλληλεγγύης οργανώνονται σε τακτική βάση, κατά τη διάρκεια των οποίων το κοινό συνεισφέρει εθελοντικά στη συγκέντρωση χρημάτων. Κατά την περίοδο 2007-2008 συγκεντρώθηκαν 45,5 εκατομμύρια €, από περίπου 160.000 τακτικούς δωρητές. Τα κεφάλαια χρησιμοποιήθηκαν για προγράμματα υποδομών και επιμόρφωσης για το νερό σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Από τα προγράμματα δημιουργήθηκαν υποδομές υγιεινής για 3 εκατομμύρια άτομα και συστήματα παροχή πόσιμου νερού για ένα εκατομμύριο άτομα.

Ανάλογες δράσεις υλοποιούνται στην Ολλανδία (με την ενεργό συμμετοχή των επιχειρήσεων διανομής νερού στη βάση της εθελοντικής συνεισφοράς), στο Βέλγιο (όπου εξετάζεται η πιθανότητα επιβολής υποχρεωτικής χρέωσης στους λογαριασμούς του νερού, αλλά και στη βάση εθελοντικής συνεισφοράς ιδρυμάτων και άλλων φορέων), στην Ελβετία (με την εμπλοκή των επιχειρήσεων διανομής νερού και των πολιτών).

Οι διαφοροποιήσεις στους τρόπους δράσης αλληλεγγύης για το νερό στην Ευρώπη έχουν τη βάση τους σε πολιτιστικούς, ιστορικούς, νομοθετικούς και οικονομικούς παράγοντες. Μπορεί να αποτελούν έκφραση της πολιτικής βούλησης (όπως στη Γαλλία, την Ελβετία ή την Ισπανία), να βασίζονται αποκλειστικά στην κινητοποίηση των πολιτών (όπως στη Μεγάλη Βρετανία με την οργάνωση WaterAid), ή των επιχειρήσεων παροχής νερού (όπως στην Ελβετία και την Ολλανδία). Σε κάποιες περιπτώσεις οι κρατικές αρχές οργανώνουν συστήματα συλλογής κεφαλαίων (φόρος πάνω στην κατανάλωση νερού στη χώρα των Βάσκων στην Ισπανία), σε άλλες υιοθετούν νέα νομοθετικά κείμενα (όπως ο Νόμος Oudin-Santini για την αποκεντρωμένη συνεργασία στη Γαλλία), ή προωθούν νέες πρωτοβουλίες (στο Βέλγιο και την Ελβετία).  Οι ίδιοι οι πολίτες, όλο και περισσότερο ευαισθητοποιημένοι για την κρίση του νερού, παίρνουν πρωτοβουλίες, συνεισφέρουν οικονομικά, οργανώνουν δράσεις αλληλεγγύης. Ο ιδιωτικός τομέας εμπλέκεται όλο και περισσότερο με πρωτοβουλίες που εντάσσονται στο πλαίσιο δράσεων «εταιρικής κοινωνικής ευθύνης» που υιοθετούν πλέον πολλές επιχειρήσεις. Κάποιες πρωτοβουλίες χρησιμοποιούν τα κεφάλαια που συλλέγουν για να στηρίξουν διεθνείς οργανώσεις όπως τον ΟΗΕ και τα προγράμματα του PNUD, ενώ άλλες προτιμούν την άμεση βοήθεια σε τοπικά προγράμματα σε χώρες του Νότου, προσφέροντας οικονομική και τεχνική στήριξη σε τοπικές πρωτοβουλίες.

Σε κάθε περίπτωση, σημασία έχει οι δράσεις αλληλεγγύης να οδηγούν σε απτά αποτελέσματα απαντώντας σε συγκεκριμένες ανάγκες, σε τοπικό επίπεδο, να προωθούν την απόκτηση τεχνογνωσίας από τους ίδιους τους ωφελούμενους, να εντάσσονται σε μια γενικότερη στρατηγική πολιτικής για το νερό στη χώρα παρέμβασης, να σχεδιάζονται στη βάση μιας μακροπρόθεσμης προσέγγισης, να λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων και να τους εμπλέκουν εκ των προτέρων στην επιλογή των δράσεων.

Πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι οι δράσεις αλληλεγγύης δεν αποτελούν πράξεις ελεημοσύνης. Οι πρώτες συνέπειες των κλιματικών αλλαγών στις χώρες του Νότου αλλά και στις χώρες της Ευρώπης (παρατεταμένες ξηρασίες, αλλά και πλημμύρες, απώλειες ανθρώπινης ζωής και καταστροφές υποδομών) οδηγούν στη συνειδητοποίηση ότι η κρίση του νερού μας αφορά όλους και απαιτεί διεθνή συνεργασία και αλληλεγγύη για την αντιμετώπιση της.

Πηγή:

Alianza por el Agua & pS-Eau, «Solidarité internationale pour l’eau et l’assainissement. Des élus et des citoyens européens agissent», 2009

(έκθεση που δημοσιεύτηκε με βάση τις παρουσιάσεις των συμμετεχόντων στη «Διεθνή έκθεση για το νερό και τη βιώσιμη ανάπτυξη» στη Σαραγόσα της Ισπανίας to 2008 – διαθέσιμη στο site της οργάνωσης pS-eau: http://www.pseau.org/outils/lettre/)

Πείτε μας τη γνώμη σας!

Στείλτε μας τις δικές σας ιδέες για τη στήλη «καινοτόμες δράσεις»!

Τι σκέφτεστε για πρωτοβουλίες σαν αυτή; Γνωρίζετε άλλες «καινοτόμες πρωτοβουλίες για το περιβάλλον»; Μπορείτε να μας στείλετε μια περιγραφή και να μας ενημερώστε για τις πηγές σας (άτομα, άρθρα, βιβλιογραφία);

Περιμένουμε τις απαντήσεις σας στη διεύθυνση draseis.politon@yahoo.com, υπόψη της Γιολάντας Ζιάκα

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 97, 10/09