Υπουργείο Περιβάλλοντος;

Δήμος Τσαντίλης

Η έλλειψη δημοκρατικού πολιτισμού βλάπτει σοβαρά το περιβάλλον. Η έλλειψη ενός ανεξάρτητου Υπουργείου Περιβάλλοντος επίσης.  Ο λόγος είναι και στις δύο περιπτώσεις απλός: ζούμε σε έναν πολύπλοκο κόσμο. Η συγκεντρωτική κεντρική διοίκηση αγκομαχά, αλλά δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Ανήμπορη να αντιμετωπίσει τα εξαιρετικά σύνθετα κοινωνικά και  περιβαλλοντικά προβλήματα, τα συγκαλύπτει ή μεταθέτει την λύση τους στους αυτόματους πιλότους της αγοράς.

Η Ελλάδα δεν διέθετε ως τα τώρα ανεξάρτητο Υπουργείο Περιβάλλοντος. Περιβαλλοντική πολιτική στην χώρα μας ασκούσε το Υπουργείο Δημοσίων Έργων. Με άλλα λόγια, η φύλαξη των προβάτων είχε ανατεθεί στον αιμοσταγή λύκο των δημόσιων εργολαβιών, τον θεσμικά κύριο υπεύθυνο, για το ξεκοίλιασμα του περιβάλλοντος και του τοπίου στην χώρα μας. Το «αντίπαλο δέος», ο φόβος, δηλαδή, που φυλάει τα έρημα, είχε εδώ και δεκαετίες ξεδοντιαστεί. Το Περιβάλλον και η Χωροταξία δεν ήσαν παρά εξαρτήματα των Δημοσίων Έργων. Κύριο μέλημά του τρισυπόστατου τέρατος, ήταν να μεριμνά, ώστε να παραμερίζονται όσο το δυνατόν πιο αθόρυβα τα περιβαλλοντικά εμπόδια που καθυστερούσαν τις αναθέσεις και τις υλοποιήσεις των δημόσιων εργολαβιών.

Συμπέρασμα: η θεμελιώδης δημοκρατική αρχή του διαχωρισμού των εξουσιών, τα «checks & balances» των Αγγλοσαξόνων, είχαν χαθεί κάπου στην διαδικασία. Την θέση τους είχε πάρει η συσσώρευση των εξουσιών στο ΥΠΕΧΩΔΕ. Αυτή γαρ βόλευε τα δημόσια έργα.

Και το περιβάλλον; Το περιβάλλον ας περίμενε στον πάγκο. Καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν το περιέλαβε ποτέ στις προτεραιότητές της και η κοινωνική πίεση ουδέποτε ήταν επαρκής για την αποδοχή της αυτονομίας της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Το αποτέλεσμα; Ανοίχτε ένα τυχαίο παράθυρο. Αυτό που βλέπετε είναι δημιούργημα δεκαετιών αυθαιρεσίας. Κλείστε τώρα το παράθυρο , φέρτε στον νου σας την εικόνα και δοκιμάστε να αποδώσετε ευθύνες. Δεν τα καταφέρατε;

Δεν φταίτε εσείς, αλλά ο τόπος. Πατάμε και με τα δύο πόδια στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συμμετέχουμε στον σκληρό πυρήνα του ΕΥΡΩ Είμαστε, λοιπόν, (θεωρητικά) υποχρεωμένοι να μοιάσουμε με τους εταίρους και να κάνουμε ό,τι κάνουν και αυτοί, ιδίως όσον αφορά το περιβάλλον και την προστασία του.

Αλλά τι κάνουν οι εταίροι μας που δεν το κάνουμε εμείς; Ας αρχίσουμε από τα εύκολα: σε γενικές γραμμές εφαρμόζουν την περιβαλλοντική νομοθεσία (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αδιανόητο). Το δύσκολο είναι ότι έχουν μάθει να συζητούν οργανωμένα και ότι συζητώντας εντοπίζουν τα περιβαλλοντικά (και όχι μόνο) προβλήματα, τα κατονομάζουν και τα οριοθετούν και στην συνέχεια προτείνουν νομοθετικά ή οικονομικά μέτρα, θέτουν χρονοδιαγράμματα για την εφαρμογή τους, καταρτίζουν προγράμματα και ψηφίζουν κονδύλια για την χρηματοδότησή τους. Το ακόμη πιο δύσκολο είναι ότι εξακολουθούν να συζητούν και να αξιολογούν τα αποτελέσματα της πολιτικής και συχνά να την τροποποιούν (μαθαίνοντας από τα λάθη τους). Ο διάλογος δεν γίνεται στο κενό, αλλά σε θεσμοθετημένα όργανα, με συμμετοχή των περιβαλλοντικών οργανώσεων, των επιχειρήσεων, των ερευνητικών ιδρυμάτων, του ενδιαφερόμενου κοινού, των ΜΜΕ. Στις χώρες των εταίρων μας, η ύπαρξη ενός αυτοτελούς Υπουργείου Περιβάλλοντος βρίσκεται στο τέλος και όχι στην αρχή αυτής της επίπονης διεργασίας.

Αλλιώς σε εμάς όπου το περιβάλλον μας έρχεται σαν κεραμίδα στο κεφάλι. Η περιβαλλοντική πολιτική, τα περιβαλλοντικά προγράμματα, οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και η περιβαλλοντική νομοθεσία, η συμμετοχή του κοινού στην λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων και στην κατάρτιση περιβαλλοντικών σχεδίων μας είναι ακόμη ξένα.  Πρόκειται για μια ακατανόητη διαδικασία, που συχνά συνοδεύεται από μια υποβόσκουσα απειλή: αν δεν συμμορφωθείτε σας κόβουμε την χρηματοδότηση και σας ζητούμε να επιστρέψετε τα αχρεωστήτως καταβληθέντα.

Καλός ο φόβος, καλό και το φόβητρο, δεν λέω. Το περιβάλλον συχνά βγαίνει κερδισμένο. Ωστόσο, η υποκατάσταση της κυβερνητικής εξουσίας σε θέματα περιβάλλοντος από τα δικαστήρια αποτελεί μια μόνιμη στρέβλωση της δημοκρατικής διαδικασίας: οι νόμοι, και ιδιαίτερα αυτοί που μας έρχονται από τις Βρυξέλλες, δύσκολα γίνονται αποδεκτοί ως κανόνας γενικός και υποχρεωτικός για όλους. Η ανάμειξη εθιμικού δικαίου και παραδοσιακών σχέσεων με μικρο-ιδιωτικά συμφέροντα και πελατειακές εξαρτήσεις δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την εφαρμογή του νόμου σε τοπικό επίπεδο. Οι τοπικοί μας άρχοντες έχουν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και καταφεύγουν σε φαντασιώσεις παντοδυναμίας. Κάθε πράξη τους, ακόμη και παράνομη, είναι θεμιτή (και κάθε νόμιμη, ηθική) εφόσον υπηρετεί τοπικά ή συντεχνιακά συμφέροντα.

Δημοκρατικό έλλειμμα, έλλειμμα πολιτικού πολιτισμού, θα πείτε. Και πράγματι, οι οιωνοί δεν είναι άριστοι. Ένα χωριστό Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν ισοδυναμεί αναγκαστικά με ένα ανεξάρτητο Υπουργείο Περιβάλλοντος. Γιατί τότε αισθάνεται κανείς ικανοποίηση για την ίδρυσή του;

                        Πρώτον, γιατί δεν πέρασε του κ. Σουφλιά

Δεύτερον, γιατί η δημιουργία ενός ανεξάρτητου Υπουργείου Περιβάλλοντος μολονότι δεν είναι ικανή συνθήκη για να αποκτήσει η περιβαλλοντική πολιτική μια σταθερότερη βάση, είναι ωστόσο απολύτως αναγκαία.

Τρίτον, δεν θυμάμαι ποιο ήταν το τρίτον, αλλά προσπαθήστε να το βρείτε παρέα με τους φίλους σας. Ίσως αυτό να είναι και το σπουδαιότερο.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 97 10/09