ΝΟΜΠΕΛ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2009: Η Δύναμη της Ομάδας

Βάσω Κανελλοπούλου

Πολλοί κοινόχρηστοι φυσικοί πόροι όπως αλιευτικά πεδία, βοσκότοποι, δάση, λίμνες και υπόγεια νερά, υποβαθμίζονται συνεχώς. Εδώ και πολλά χρόνια οι σπουδαίες περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως πχ. η Εταιρία Προστασίας της Πρέσπας, η Γκρήνπης, το WWF, η Άνιμα κλπ επιμένουν στη στενή συνεργασία με τους άμεσους χρήστες των φυσικών πόρων και σε όλες τους τις διαβουλεύσεις πράξεις και προτάσεις τους, συμπεριλαμβάνουν τους χρήστες και την τοπική κοινωνία ως άμεσα ενδιαφερόμενους για μια αξιοποίηση που δεν συνεπάγεται την απώλεια ή την υποβάθμιση του φυσικού πόρου (δηλ. βιώσιμη ή διαρκή ή αειφόρο -όπως θέλετε ονομάστε την).

Έρχεται τώρα η επιβράβευση της Έλινορ Όστρομ με το (εξ ημισείας) Νόμπελ Οικονομικών επιστημών 2009 για να επιβεβαιώσει την αξία αυτών των πρακτικών με άλλα λόγια να επιβεβαιώσει την αξία της κοινωνικής παράδοσης και της κουλτούρας στην επιβίωσή μας καθώς και την απαξία του αλόγιστου «εκσυγχρονισμού». Η Όστρομ είναι πολιτική επιστήμων και κατέκτησε το Νόμπελ Οικονομίας για τις εκτεταμένες λεπτομερείς και πολύχρονες μελέτες της σε θέματα μηχανισμών συγκριτικής διακυβέρνησης-διαχείρισης φυσικών πόρων. Εξετάζοντας επιτυχημένες και αποτυχημένες περιπτώσεις, παραδοσιακές και σύγχρονες, από έρευνα πεδίου σε πολλά μέρη του πλανήτη, η Όστρομ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να είναι επιτυχημένη η διακυβέρνηση του πόρου είναι απαραίτητη η ενεργή συμμετοχή των χρηστών.

Επομένως η παρακολούθηση και η επιβολή των κανόνων πρέπει συνήθως να γίνεται μέσα από την ομάδα χωρίς βέβαια αυτό να αποτελεί ακλόνητο κανόνα ή πανάκεια. Τα εργαστηριακά της πειράματα με ομάδες χρηστών συμπληρώνουν την έρευνα πεδίου και επιβεβαιώνουν ότι και εκείνοι είναι έτοιμοι να αναλάβουν αυτόν τον κοινωνικό ρόλο παρακολούθησης και επιβολής κανόνων σχετικών με τη βιωσιμότητα του πόρου, ακόμα και σε εκείνες τις περιπτώσεις που οι σχετικές οικονομικές απολαβές τους είναι μικρές.

Σε αρκετές από τις επιτυχημένες περιπτώσεις που η Όστρομ μελέτησε (στην Καλιφόρνια για τα υπόγεια νερά, στην κεντρική Ασία για τους βοσκότοπους, στο Νεπάλ για την άρδευση κλπ.), διαπίστωσε ότι οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν κανόνες που εμποδίζουν την υπερεκμετάλλευση του πόρου. Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα είναι αυτό του Νεπάλ όπου λειτουργούσε ένα παραδοσιακό σύστημα διαχείρισης του νερού με πρωτόγονα μικρά φράγματα από πέτρες λάσπη και ξύλα που έφτιαχναν και συντηρούσαν συλλογικά οι χρήστες του άνω και κάτω ρου του νερού. Ήλθε αργότερα η κεντρική κυβέρνηση με έξωθεν οικονομική αρωγή για να φέρει τον εκσυγχρονισμό. Δημιουργήθηκαν μεγάλα φράγματα από μπετόν και χάλυβα- άψογα από μηχανική άποψη.

Όμως οι χρήστες σταμάτησαν να συνεργάζονται μεταξύ τους, εκείνοι του άνω ρου υπέκυψαν στην υπερεκμετάλλευση με αποτέλεσμα να μειωθεί η συνολική σοδειά σε σύγκριση με την περίοδο των πρωτόγονων μικρών φραγμάτων. Εδώ η εφαρμογή της τεχνολογίας έσπασε τον κοινωνικό ιστό και την παράδοση συνοχής απέναντι στους κανόνες ισοκατανομής του φυσικού πόρου. Στους παραδοσιακούς βοσκότοπους της κεντρικής Ασίας συνέβη κάτι διαφορετικό. Οι επεμβάσεις κυβερνήσεων Κίνας και Ρωσίας, πρώτα για κρατικοποίηση και αργότερα για ιδιωτικοποίηση υποβάθμισαν σημαντικά την απόδοση της γης ως βοσκότοπο και στις δύο περιπτώσεις. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν οι δορυφορικές καταγραφές, ενώ σε γειτονικές περιοχές της Μογγολίας όπου διατηρήθηκε η μετακινούμενη σε ομάδες κτηνοτροφία χωρίς παρεμβάσεις εκτός ομάδας χρηστών, ο βοσκότοπος παρέμεινε σε πολύ καλή κατάσταση… .

Βλέπε

-http://nobelprize.org

-Ostrom, E. (1990) Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action,

Cambridge University Press, 298 p.

-Ostrom, E. et al. (1999) Revisiting the Commons: Local Lessons, Global Challenges, Science 284: 278–282.

-ELINOR OSTROM, Indiana University

Workshop in Political Theory and Policy Analysis

513 North Park Avenue

Bloomington, IN 47408-3895

USA

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 98, 11/09