Δικαιοσύνη και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

του GARY GARDNER

Πολλοί επιστήμονες αναμένουν ότι οι φτωχές χώρες, που φέρουν μικρή ευθύνη για τη σημερινή κλιματική αστάθεια, θα πληγούν χειρότερα από την κλιματική αλλαγή. Αυτή η ασυμμετρία της κατάστασης θέτει ένα πιεστικό ζήτημα: μπορούν οι συμφωνίες για το κλίμα να οικοδομηθούν πάνω σε ισχυρές αρχές δικαιοσύνης;

Είναι αλήθεια ότι το δίκαιο ήδη παίζει ένα ρόλο, μολονότι περιορισμένο, στις συμφωνίες για το κλίμα. Το Πρωτόκολλο του Κιότο, για παράδειγμα, βασίζεται πάνω στην αρχή των «κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών», οι οποίες αναγνωρίζουν διαφορετικές υποχρεώσεις για τα συμβαλλόμενα μέρη που βρίσκονται σε διαφορετική οικονομική θέση και έχουν διαφορετικά επίπεδα εκπομπών. Και οι διαπραγματευτικές θέσεις πολλών χωρών στο Κιότο – από τη Γαλλία και το Ιράν έως τη Βραζιλία και την Εσθονία – ενσωμάτωναν συγκεκριμένες διαστάσεις του δικαίου.

Όμως η περί δικαίου μέριμνα είναι πιθανό να αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για το κλίμα, καθώς οι απαιτήσεις κλιματικής σταθεροποίησης θα γίνονται ολοένα και πιο πιεστικές. Δύο επιμέρους ζητήματα που προκαλούν συνεχή γκρίνια έχουν στον πυρήνα τους τη δικαιοσύνη: πώς θα έπρεπε να κατανεμηθούν τα δικαιώματα εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου; Και ποιος θα πρέπει να καταβάλει το κόστος για τις μειώσεις των εκπομπών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή;

Ένα ευρύ φάσμα απαντήσεων δίνεται σε αυτά τα ερωτήματα – που η καθεμιά βασίζεται σε μία ή περισσότερες αρχές της κλιματικής δικαιοσύνης. Αναφορικά με τα δικαιώματα εκπομπών, για παράδειγμα, οι συνήγοροι των σχεδίων κατανομής επικαλούνται δύο πολύ διαφορετικές αρχές:

Η «Αρχή της Ισότητας» (Egalitarian Principle) πρεσβεύει ότι κάθε άτομο στον κόσμο θα πρέπει να έχει το ίδιο δικαίωμα εκπομπών. Η αρχή αυτή δίνει στις χώρες με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς τα περισσότερα δικαιώματα εκπομπών. Στην Ινδία, για παράδειγμα, με πληθυσμό 3,8 φορές περισσότερο από αυτόν των ΗΠΑ, θα πρέπει να παρέχεται δικαίωμα 3,8 φορών περισσότερων εκπομπών από όσες θα επιτρέπεται για τις ΗΠΑ.

Η «Αρχή της Κυριαρχίας» (Sovereignty Principle) επιχειρηματολογεί ότι όλα τα έθνη θα πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους κατά το ίδιο ποσοστό. Οι μεγάλοι ρυπαντές θα προχωρήσουν σε μεγάλες μειώσεις των αερίων του θερμοκηπίου σε απόλυτους αριθμούς, ενώ όσες χώρες εκπέμπουν μικρές ποσότητες αερίων θα πρέπει να κάνουν μικρότερες μειώσεις. Έτσι, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά, ας πούμε, 10%, οι ΗΠΑ θα πρέπει να περικόψουν τις εκπομπές τους κατά 579 εκατομμύρια τόνους CO2, ενώ η Ινδία θα πρέπει να μειώσει τις εκπομπές της κατά 141 εκατομμύρια τόνους CO2.

Δύο άλλες αρχές επιστρατεύονται συχνά για να καθορίσουν την οικονομική επιβάρυνση διαφορετικών χωρών για τη χαλιναγώγηση της κλιματικής αλλαγής:

Η Αρχή «Ο Ρυπαίνων Πληρώνει» (Polluter Pays Principle) υποστηρίζει ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις που σχετίζονται με το κλίμα θα πρέπει να επιβαρύνουν τις χώρες ανάλογα με το μερίδιο αερίων του θερμοκηπίου για το οποίο ευθύνονται σε βάθος χρόνου. Από το 1950 οι ΗΠΑ έχουν εκλύσει περίπου δεκαπλάσιο διοξείδιο του άνθρακα από την Ινδία. Η χρήση αυτής της ιστορικής βάσης σημαίνει ότι ο λογαριασμός των ΗΠΑ σε σχέση με τα κλιματικά κόστη θα πρέπει να είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της Ινδίας. (Η διαφορά θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη αν ως έτος αναφοράς έμπαινε στο 1750, δηλαδή σχεδόν στο ξεκίνημα της Βιομηχανικής Επανάστασης.)

Η Αρχή «Περί της Δυνατότητας Πληρωμής» (Ability to Pay Principle) επιχειρηματολογεί ότι το βάρος πρέπει να φέρουν οι χώρες ανάλογα με το επίπεδο της ευμάρειάς τους. Αν χρησιμοποιηθούν τα στοιχεία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) για να καθοριστεί πόσο θα πληρώσει η κάθε χώρα, τότε η ευθύνη των ΗΠΑ θα ήταν σχεδόν 12 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Ινδίας.

Μια μελέτη του 2006 ανάμεσα στους διαπραγματευτές για το κλίμα από πολλές χώρες αποκάλυψε ότι η μεγάλη πλειονότητα πιστεύει πως οι περί δικαίου θεωρήσεις θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα. Η μελέτη διαπίστωσε έναν σχετικά υψηλό βαθμό υποστήριξης για τις αρχές «Ο Ρυπαίνων Πληρώνει» και «Περί της Δυνατότητας Πληρωμής», και ένα σχετικά χαμηλό βαθμό υποστήριξης για την «Αρχή της Κυριαρχίας», ανάλογη με τη γενικευμένη στη διεθνή κοινότητα αίσθηση ότι οι πλούσιοι ιστορικά ρυπαντές θα πρέπει να πληρώσουν περισσότερο και οι φτωχές χώρες θα πρέπει να πληρώσουν λιγότερο.

Τελικά, μια συμφωνία για τα δικαιώματα εκπομπών μπορεί να απαιτήσει ένα μείγμα διαφορετικών αρχών. Κάποιοι αναλυτές, για παράδειγμα, βλέπουν την ισότητα ως επιθυμητό μακροπρόθεσμο στόχο δικαίου, με άλλες αρχές να χρησιμοποιούνται για τα μεταβατικά στάδια που θα καταλήξουν στην ισότητα.

Αυτές οι τέσσερις αρχές ισονομίας αφορούν μόνο την κατανεμημένη διάσταση των υποθέσεων της κλιματικής δικαιοσύνης. Άλλες αρχές χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της ισότητας των αποτελεσμάτων (πόσο δίκαιο είναι το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για το κλίμα;) και της διαδικασίας (πόσο δίκαιη είναι η διαδικασία διαπραγμάτευσης των συμφωνιών;). Το αποτέλεσμα είναι ένα κουβάρι αρχών, συχνά αντικρουόμενων, που θα διεκδικήσουν την προσοχή των ιθυνόντων καθώς θα εξελίσσονται τα επόμενα χρόνια οι κλιματικές διαπραγματεύσεις.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 98, 11/09