Προσωπικός Απολογισμός Άνθρακα

Βασίλης Παπακριβόπουλος

Καθώς προχωράει η ανησυχία και ο προβληματισμός για την κλιματική αλλαγή, αρχίζει να συνειδητοποιείται ολοένα περισσότερο η σημασία των ατομικών συμπεριφορών για την αντιμετώπισή της, όσο κι αν ταυτόχρονα είναι αυτονόητο ότι αυτές από μόνες τους δεν επαρκούν.

Έτσι, πολλές επιχειρήσεις καταφεύγουν στον υπολογισμό του «αποτυπώματος άνθρακα» των προϊόντων τους, είτε για να επιτύχουν βελτιώσεις, είτε για να χρησιμοποιήσουν τα ευνοϊκά αποτελέσματα ως διαφημιστικό ατού για το προϊόν που παράγουν. Για τον υπολογισμό του, λαμβάνονται υπόψη όλα τα στάδια παραγωγής και διακίνησης του προϊόντος, ακόμα και η διαδικασία ανακύκλωσης της συσκευασίας του.

Μερικές φορές, τα αποτελέσματα κρύβουν εκπλήξεις. Για παράδειγμα, όταν η Pepsico αποφάσισε να αναλύσει το αποτύπωμα άνθρακα του «δίλιτρου» χυμού πορτοκαλιού (για την ακρίβεια 1,9 λίτρα –κι αυτό είναι μια άλλη ιστορία, καθώς τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την αύξηση των τιμών πολλές εταιρίες έχουν αρχίσει να ροκανίζουν στα μουλωχτά και το καθαρό βάρος του προϊόντος) κι ανέθεσε στον ανεξάρτητο οργανισμό Carbon Trust την έρευνα, αποδείχθηκε ότι αυτό το προϊόν συνεπάγεται την έκλυση 1,7 kg CO2 στην ατμόσφαιρα.

Ενώ όλοι περίμεναν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της ρύπανσης θα προερχόταν από τις μεταφορές, την βιομηχανική μεταποίηση και τη συσκευασία, αυτές οι δραστηριότητες ευθύνονταν αντίστοιχα για το 22,8%, το 22% και το 15%. Στην πραγματικότητα, την μεγαλύτερη συμβολή την είχε η βιομηχανικού τύπου εντατική γεωργία, με τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα να ευθύνονται για το 34,8% των εκπομπών CO2 που δημιουργούνται από την παραγωγή του χυμού.1

Από αυτή την άποψη, αρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και μερικά άλλα προϊόντα. Έτσι, η παραγωγή μιας συσκευασίας 6 κουτιών μπύρας ευθύνεται για την έκλυση 3,5 kg CO2, η παραγωγή ενός ζευγαριού υποδημάτων Timberland 10 έως 100 kg ανάλογα με το μοντέλο, μια δόση κλασικού απορρυπαντικού 800 g, ένα πακέτο τσιπς των 35 g ευθύνεται για την έκλυση 75 g CO21, ενώ μια απλή αναζήτηση στο Google από 2-7 g.

Στο ζήτημα της συνειδητοποίησης της συμβολής καθενός μας στην επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής, η Γαλλία έχει αποδειχθεί πρωτοπόρος, με τη δημιουργία το 2007 του «Προσωπικού Απολογισμού Άνθρακα», ενός ολοκληρωμένου και ιδιαίτερα σύνθετου υπολογιστικού εργαλείου: πρόκειται για μια ιδέα του Jean-Marc Jancovici που υλοποιήθηκε από τον κρατικό φορέα Ademe (Οργανισμός για το Περιβάλλον και την Εξοικονόμηση Ενέργειας) σε συνεργασία με περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η Avenir climatique και η Fondation Nicolas Hulot. Όποιος επιθυμεί να μάθει το προσωπικό του αποτύπωμα άνθρακα οφείλει να συγκεντρώσει λεπτομερή στοιχεία για όλες του τις ετήσιες καταναλωτικές δαπάνες.

Στη συνέχεια επισκέπτεται την ιστοσελίδα www.bilancarbonepersonnel.org και καταχωρεί τα στοιχεία του στις τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: Κατοικία (αναφέροντας εμβαδόν των κατοικιών του, κατανάλωση ενέργειας, οικιακός εξοπλισμό), Μεταφορές (χιλιομετρικές αποστάσεις που πραγματοποιήθηκαν με Ι.Χ, μοτοσυκλέτα, αεροπλάνο, μέσα μαζικής μεταφοράς), Διατροφή [ποσότητες κρέατος, ψαριού, λαχανικών, φρούτων ποτών, ποσοστό αυτών που προέρχεται από βιολογική γεωργία ή από εξωτικές χώρες, προϊόντα εντός ή εκτός εποχής (γιατί τα θερμοκήπια συμβάλλουν σημαντικά στη ρύπανση, τόσο λόγω της θέρμανσής τους όσο και λόγω των πλαστικών τους)…], Κατανάλωση (από ηλεκτρονικές συσκευές έως δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, από έπιπλα ως αναλώσιμα ή υπηρεσίες, κι από ρούχα ως διασκέδαση).

Στην ιστοσελίδα καταχωρούνται μονάχα οι «προσωπικές» δραστηριότητες και όχι οι πάσης φύσεως επαγγελματικές, με εξαίρεση τις μετακινήσεις από και προς τον τόπο εργασίας. Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία, εμφανίζεται στην οθόνη η συνολική εκπομπή «κιλών ισοδυνάμου άνθρακα» αλλά και αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου (μεταξύ των οποίων η –διόλου ασήμαντη- εκπομπή μεθανίου που προέρχεται από τον μηρυκασμό των εκτρεφόμενων ζώων και ιδίως από την κατανάλωση βοδινού κρέατος), καθώς κι ένα γράφημα για κάθε μια από τις 4 κατηγορίες.

Μάλιστα, σε κάθε γράφημα αναφέρεται και το ποσοστιαίο περιθώριο σφάλματος των υπολογισμών, ενώ υπάρχει και μια κόκκινη γραμμή που αντιστοιχεί στις εκπομπές τις οποίες δεν θα έπρεπε να ξεπερνάμε εάν θέλουμε να αποτρέψουμε την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, σε αυτήν την ιστοσελίδα υπάρχει ένας σύνδεσμος που παραπέμπει σε μια ιστοσελίδα-υπολογιστή χιλιομετρικών αποστάσεων ανάμεσα σε οποιεσδήποτε πόλεις του κόσμου, έτσι ώστε να μπορεί να υπολογίσει κάθε ταξιδιώτης τις οικολογικές επιπτώσεις των μετακινήσεών του ανάλογα με το μεταφορικό μέσο που θα επιλέξει. Ακόμα, έχει ληφθεί μέριμνα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των επισκεπτών της ιστοσελίδας: καθώς πρόκειται για τεράστιο αριθμού εξαιρετικά ευαίσθητων στοιχείων, συνιστάται η επιλογή ενός ψευδώνυμου.

Φυσικά, αυτό το υπολογιστικό εργαλείο έχει ακόμα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης, καθώς –για παράδειγμα- δεν έχει κατορθώσει ακόμα να επιτύχει τον ατομικό επιμερισμό της χρήσης δημόσιων υπηρεσιών ή να υπολογίσει με ακρίβεια τις επιπτώσεις του φαγητού σε εστιατόρια, ταχυφαγεία, κλπ., ενώ θα αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση η διάκριση ανάμεσα σε ντόπια τρόφιμα τα οποία θα έχουν ωστόσο διανύσει πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα μέχρι να φτάσουν στον καταναλωτή και σε εκείνα που παράγονται σε τοπικό επίπεδο. Εξάλλου, ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια θα πρέπει να καταβάλλουν και ανάλογες πρωτοβουλίες σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως η αμερικανική Personal Emissions Calculator, η βρετανική Actonco2 και η ελβετική www.footprint.ch.

Μάλιστα, οι υπεύθυνοι του εγχειρήματος θέλουν να πραγματοποιήσουν ένα ενδιαφέρον πείραμα: αναζητούν μια «αντιπροσωπευτική παριζιάνικη οικογένεια» η οποία να έχει πραγματοποιήσει πρόσφατα τον Προσωπικό της Απολογισμό Άνθρακα και η οποία θα δεσμευόταν να εφαρμόσει στην καθημερινή της ζωή μερικά απλά μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας και τον περιορισμό των εκπομπών CO2, και στη συνέχεια να πραγματοποιήσει νέο Απολογισμό, έτσι ώστε να μετρηθεί η αποτελεσματικότητά τους.

Μάλιστα, όταν μια ομάδα δημοσιογράφων και συνεργατών της ηλεκτρονικής εφημερίδας www.rue89.com -άτομα συνειδητοποιημένα τα οποία εφαρμόζουν έναν μάλλον οικολογικό τρόπο ζωής- αποφάσισε να πραγματοποιήσει αυτόν τον υπολογισμό, υπήρξαν αρκετές εκπλήξεις: οι εκπομπές CO2 εκτοξεύτηκαν από ένα διαμέρισμα σε παλιά, εξαιρετικά ενεργοβόρο πολυκατοικία ή από τον μεγάλο αριθμό αναλώσιμων πληροφορικής και υπερεντατική χρήση νέων τεχνολογιών ή από την μεγάλη κατανάλωση βιολογικών προϊόντων τα οποία όμως εισάγονται από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου!

2 Αντίθετα δε από την διαδεδομένη ιδέα που συνδέει την αειφορία και τον οικολογικό τρόπο ζωής με την ύπαιθρο, όσον αφορά τις εκπομπές CO2, ένας Παριζιάνος που χρησιμοποιεί μονάχα τις δημόσιες συγκοινωνίες το ποδήλατο και το τραίνο (χάρη στο εκπληκτικό σύστημα μέσων μαζικής μεταφοράς της γαλλικής πρωτεύουσας, από τα 2,5 εκατομμύρια κατοίκους του κέντρου της πόλης, οι μισοί δεν διαθέτουν καν αυτοκίνητο) μπορεί να μειώσει αισθητά το επίπεδο των εκπομπών του.

Το ενδιαφέρον είναι ότι, σιγά σιγά, έχουν αρχίσει και διάφοροι θεσμοί να πραγματοποιούν αντίστοιχους Απολογισμούς Άνθρακα. Έτσι, το γαλλικό Υπουργείο Γεωργίας και Αλιείας διαπίστωσε ότι εκπέμπει 3.000 τόνους CO2 ετησίως,3 ενώ, η τοπική κυβέρνηση της Σκωτίας αποφάσισε ότι ο προϋπολογισμός που θα καταθέτει στο εξής, θα περιλαμβάνει και Απολογισμό Άνθρακα, τόσο συνολικό όσο και ανά υπηρεσία.4 Αυτή η πρωτοβουλία θα αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την παρακολούθηση του στόχου που έχει θέσει η κυβέρνηση, να επιτευχθεί μέχρι το 2020 η μείωση των εκπομπών της Σκωτίας κατά 42%, και μέχρι το 2050 κατά 80%.

Αρκετό ενδιαφέρον είχε και η πρωτοβουλία που πήρε πέρισυ μια ομάδα Γάλλων ακτιβιστών της αειφόρου ανάπτυξης. Δεδομένου ότι ο Νικολά Σαρκοζί δήλωσε το 2007 στη «Γκρενέλ του περιβάλλοντος» (τη μεγάλη διάσκεψη των περιβαλλοντικών φορέων και οργανώσεων) ότι ο «καθένας οφείλει να δίνει το περιβαλλοντικό παράδειγμα» και «Πώς είναι δυνατόν να θέλουμε να δώσουμε το παράδειγμα όταν δεν είμαστε ικανοί να εφαρμόσουμε τους κανόνες που θέλουμε να επιβάλλουμε στους άλλους», αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν τον Απολογισμό Άνθρακα των –διαρκών- επισήμων μετακινήσεων του προέδρου μέσα σε 11 μήνες, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Το αποτέλεσμα ήταν 7.061 τόνοι CO2, οι οποίοι αντιστοιχούν σε 1.750 φορές τον γύρο της Γης με αυτοκίνητο Smart ή στις ετήσιες εκπομπές αερίων 823 αγελάδων (για να μην ξεχνάμε ότι η εντατική κτηνοτροφία συμβάλλει σημαντικά στην κλιματική αλλαγή)!3 Πράγματι, ο Γάλλος πρόεδρος δεν χρησιμοποιεί ποτέ το εκπληκτικό σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας του και τα Τραίνα Υψηλών Ταχυτήτων: μετακινείται με ένα Airbus διασκευασμένο για VIP, το οποίο συνοδεύεται από δεύτερο αεροσκάφος και, πολύ συχνά, από ένα τρίτο που μεταφέρει τους δημοσιογράφους…

Μάλιστα, η γαλλική προεδρία δεν καταφεύγει καν στη λύση που επιλέγουν όσοι έχουν τύψεις για τις υπερβολικές εκπομπές CO2 που πραγματοποιούν αλλά δεν έχουν το αναγκαίο κουράγιο για να τις περιορίσουν: να πραγματοποιήσουν μια «αντιστάθμιση άνθρακα» χρηματοδοτώντας Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις όπως η Actioncarbone.org, οι οποίες προβαίνουν σε εκτεταμένες αναδασώσεις κυρίως σε χώρες του Τρίτου Κόσμου- με αποτέλεσμα να αφαιρούνται ποσότητες άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Βέβαια, ακόμα και αυτή η λύση είναι μεσοβέζικη γιατί, εάν όλοι μας κάναμε κάτι τέτοιο αντί να περιορίσουμε τις εκπομπές μας, ολόκληρος ο πλανήτης δεν θα έφτανε για τη δενδροφύτευση…

Le Monde, 9-2-09, «Le bilan carbone du jus dʼorange».

www.rue89.com, 18-6-2009, «Bilan carbone: Rue89 fait son examen de conscience»

Terra economica/Magazine du développement durable, 23-10-2008, «En onze mois, Sarkozy a produit autant de CO2 que 823 vaches»

Le Monde, 29-9-09, «En Ecosse, les dépenses publiques seront désormais également libellées en CO2»

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 98, 11/09