Όταν οι πολίτες κλείνουν τα μάτια

Φάνη Δημητρακούδη

Η επιβολή ατομικού ορίου στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν αποκλείεται να εφαρμοστεί τα επόμενα χρόνια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, παρά το γεγονός ότι ως μέτρο εκτιμάται ότι θα είναι αντιδημοτικό και ακριβό. Αυτό τουλάχιστον προτείνει στη Βρετανία το IPPR (Institute for Public Policy Research) εφόσον αποτύχουν τα μέτρα για μείωση της έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα έως το 2012.

Το βρετανικό επιστημονικό κέντρο αναγνωρίζει κατʼ αρχήν ότι τα μέτρα για περιορισμό των αερίων θερμοκηπίου από ατομικές δραστηριότητες, όπως το Πρόγραμμα για Χαμηλή Στάθμη Διοξειδίου στα Κτίρια, προϋποθέτουν αρκετό χρόνο για να αποδώσουν. Ωστόσο συστήνει στη βρετανική κυβέρνηση να επεξεργαστεί ένα ʽΣχέδιο Βʼ το οποίο να θέσει σε εφαρμογή σε περίπτωση που η ακολουθούμενη πολιτική στο συγκεκριμένο τομέα δεν φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Ήδη, όπως τονίζει, οι πολίτες θα πρέπει να ενημερώνονται καλύτερα σχετικά με την ευθύνη τους στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα που οφείλεται στις δραστηριότητες τους είτε όταν οδηγούν είτε όταν βρίσκονται σπίτι. Η διαχείριση ενός σχεδίου εμπορίου ρύπων σε ατομικό επίπεδο εκτιμάται ότι θα στοίχιζε περίπου 1,4 δις στερλίνες το χρόνο. Σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου, η κυβέρνηση της χώρας οφείλει να προετοιμάσει το κοινό για το ενδεχόμενο εφαρμογής ενός τέτοιου σχεδίου ξεκινώντας από τη βελτίωση της παιδείας των πολιτών σε θέματα διοξειδίου του άνθρακα.

Κάτι τέτοιο γίνεται εύκολα εφικτό με την αναγραφή της τιμής των εκπομπών αερίων στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος ή του φυσικού αερίου, στους λογαριασμούς αγοράς καυσίμων και στα αεροπορικά εισιτήρια. Μια αποτελεσματική ενημερωτική καμπάνια του τύπου «μάθε τα όρια σου στις εκπομπές ρύπων» θα μπορούσε εξάλλου να οργανωθεί στα ίχνη της εκστρατείας κατά του αλκοολισμού.

Γιατί όμως ο μέσος πολίτης δεν ενεργοποιείται προσωπικά τη στιγμή που αναγνωρίζει ως σημαντικό πρόβλημα την κλιματική αλλαγή; Την ορατή αυτή αντίφαση διερεύνησε σε έκθεση της η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (American Psychological Association) κατονομάζοντας ως μεγαλύτερα εμπόδια το άγχος και το αίσθημα ανημπόριας των ανθρώπων μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος. Διαπίστωσε επίσης ότι δεν αντιλαμβανόμαστε την κλιματική αλλαγή ως άμεση απειλή, σε αντίθεση με άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως η ρύπανση του νερού ή τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Η έκθεση εντόπισε επί μέρους εμπόδια που επιδρούν στη συμπεριφορά μας αποτρέποντας την ενεργοποίηση μας. Ως ψυχολογικά εμπόδια ξεχωρίζουν τα εξής:

Η Αβεβαιότητα για την κλιματική αλλαγή που περιορίζει την «πράσινη» συμπεριφορά. Η Δυσπιστία ως προς τα μηνύματα κινδύνου που εκπέμπουν οι επιστήμονες. Η Κοινωνική σύγκριση με τους άλλους ως προς τον τρόπο που συμπεριφέρονται και από τον οποίο συνάγουμε τον «κανόνα» για να δράσουμε (αναφέρεται για παράδειγμα ότι η μεγάλη έπαυλης του Αλ Γκορ λειτούργησε ως δικαιολογία για να αδρανήσουν πολλοί Αμερικανοί). Η Υποτίμηση των κινδύνων καθώς έρευνα που έγινε σε 18 χώρες και συμπεριέλαβε 3000 άτομα έδειξε ότι πολλοί πιστεύουν ότι την προσεχή 25ετία οι περιβαλλοντικές συνθήκες θα επιδεινωθούν.

Όμως η ίδια αυτή πεποίθηση τους οδηγεί να πιστεύουν ότι οι κλιματικές αλλαγές μπορούν να επέλθουν αργότερα. Η Αίσθηση του μη ελέγχου στην κατάσταση κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι οι πράξεις τους είναι ελάχιστες για να έχουν σημασία και γι αυτό τελικά δεν κάνουν τίποτε. Επίσης καθώς αντιλαμβάνονται την κλιματική αλλαγή ως πρόβλημα όλου του πλανήτη νομίζουν ότι δεν μπορούν να επιδράσουν καθόλου ατομικά, θεωρώντας ότι θα πρέπει αντιμετωπιστεί μόνο συλλογικά. Οι Βαθιά ριζωμένες συμπεριφορές αποδεικνύονται ανθεκτικές στην αλλαγή και οπωσδήποτε αλλάζουν αργά.

Η γνώση των ψυχολογικών εμποδίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά από κρατικούς φορείς και οργανώσεις στο να πείσουν τους καταναλωτές να αλλάξουν τις συμπεριφορές αυτές. Έτσι έχει διαπιστωθεί ότι οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο δεκτικοί όταν το αποτέλεσμα των ενεργειών τους είναι άμεσο, όπως για παράδειγμα όταν χρησιμοποιούν συσκευές που τους δείχνουν πόση ενέργεια ή χρήματα εξοικονομούν. Όμως αυτή η στάση δεν προδικάζει συνέργεια στις μεγάλες αλλαγές συμπεριφοράς που χρειάζεται να υπάρξουν.

Φαίνεται πως μεγάλη σημασία έχει να μην αισθανθούν οι πολίτες ανήμποροι μπροστά σε ένα πρόβλημα που τους ξεπερνά προκαλώντας τους παράλυση. Η αίσθηση του αναπόφευκτου μπορεί εύκολα να κάνει κάποιον να θεωρήσει μάταιη την προτροπή για ανακύκλωση ή για συμμετοχή του όποια περιβαλλοντική εκστρατεία . Το ζητούμενο είναι να αναζητηθούν τρόποι για να ανταποκριθούν οι πολίτες εποικοδομητικά, τρόποι έντιμοι και πρακτικοί που θα πρέπει να κατατείνουν σε μοντέλα περισσότερο συμμετοχικά τα οποία δεν θα τους προκαλούν άγχος.

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 98, 11/09