Από τις πικρίες του 2009, στην ελπίδα για το 2010

Αχιλλέας Πληθάρας*

Κέρδη και απώλειες για το περιβάλλον το 2009

Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας νοσεί βαθύτατα, ενώ η απουσία θεσμικών, νομικών και πολιτικών μέτρων και εργαλείων δυσχεραίνει τις προσπάθειες διαφύλαξης των ήδη υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, των υδάτινων πόρων, των δασών, του εδάφους, της ποιότητας του αέρα κοκ. Εννοείται ότι η ίδια ζοφερή κατάσταση επικρατεί και στο ενεργειακό τοπίο, όπου η Ελλάδα αδυνατεί να μειώσει την εξάρτησή της από το πετρέλαιο και τον λιγνίτη, καθυστερεί δραματικά στην προώθηση των ανανεώσιμων πηγών, αγνοεί τα οφέλη από την εξοικονόμηση ενέργειας και αμελεί να εκσυγχρονίσει το δίκτυο διανομής ηλεκτρισμού. Όλα αυτά τα χρόνια, η μίζερη αντιμετώπιση του περιβάλλοντος αλλά και η αδυναμία κατανόησης των ωφελειών που η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να φέρει στην ποιότητα ζωής και στην οικονομία, οδήγησε σε μια κατάσταση που σίγουρα δεν μας κάνει περήφανους.

Το 2009 ήταν έτος εκλογών. Ευρωεκλογές και εθνικές εκλογές κυριάρχησαν στην κοινωνική και πολιτική ατζέντα του τόπου, σε ένα κλίμα ζοφερό υπό τον ζόφο της οικονομικής κρίσης, που ταλανίζει τη χώρα μας. Το περιβάλλον, ευτυχώς, δεν εξαφανίστηκε από το προεκλογικό τοπίο, όπως συνηθίζονταν εδώ και πολλά πολλά χρόνια. Αντιθέτως, οι προεκλογικές εξαγγελίες υπέρ του περιβάλλοντος, της πράσινης οικονομίας, της καθαρής ενέργειας, της προστασίας της βιοποικιλότητας ήταν περισσότερες από ποτέ. Πρόκειται σαφέστατα για ένα θετικό στοιχείο. Η έννοια της περιβαλλοντικής προστασίας, μπορεί να ειπωθεί πως βρίσκεται επιτέλους εντός της καρδιάς του πολιτικού διαλόγου. Όμως, πλέον, αυτό δεν αρκεί. Το περιβάλλον πρέπει να φύγει από το επίπεδο της ρητορείας και να αγκαλιάσει οριζόντια τις πολιτικές της Ελλάδας. Μια τέτοια ουσιαστική στροφή προς υλοποίηση έργων και πολιτικών για το περιβάλλον επιβάλλεται, ιδίως αν λάβουμε υπόψη τις σωρευτικές αρνητικές επιδόσεις της χώρας επί της περιβαλλοντικής προστασίας.

Εννοείται πως και το 2009, συνέβησαν αναρίθμητες περιβαλλοντικές ʽατασθαλίεςʼ, που υποβάθμισαν ακόμα περισσότερο το ήδη εύθραυστο περιβαλλοντικό υπόβαθρο της επικράτειας. Εν συντομία τα κυριότερα –περιβαλλοντικώς- αρνητικά επιτεύγματα της Ελλάδας τη χρονιά που μας πέρασε ήταν: η ανεπάρκεια του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης, όπως αποκαλύφθηκε στις μεγάλες πυρκαγιές στην Αττική και την Εύβοια, η αδυναμία επίλυσης του μεγάλου «τοξικού» εφιάλτη που βιώνουν οι πολίτες σε Οινόφυτα, Ασωπό, Μεσσάπια κοκ, η εμμονή σε περιβαλλοντοκτόνα έργα όπως αυτά της εκτροπής του Αχελώου και της εκτροπής του Αώου, η αδράνεια που ζήσαμε εκ μέρους της Πολιτείας και των ΟΤΑ στο ακανθώδες ζήτημα του κλεισίματος και της αποκατάστασης των παράνομων χωματερών και η δημοσιοποίηση δυο πολύ προβληματικών σχεδίων ρυθμιστικού για την Αττική και ΠΔ για την «προστασία» του Υμηττού.

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και άλλες εξίσου σημαντικές περιβαλλοντικές «παλινωδίες» όπως η μηδενική προσπάθεια διαφύλαξης των προστατευόμενων ειδών βιοποικιλότητας, η πλήρης αποσάθρωση του μηχανισμού ελέγχου περιβαλλοντικών παραβιάσεων, η συνήθης κακή περιβαλλοντική λειτουργία της ΔΕΗ ΑΕ, καταλαβαίνουμε πως –σωρευτικά- έχουμε φτάσει σε ένα οριακό σημείο.

Παρά τα όσα αρνητικά και δυσοίωνα έχουν σημειωθεί έως τώρα, υπήρξαν και μερικές θετικές κινήσεις που αφήνουν ελπιδοφόρες ενδείξεις για ένα καλύτερο μέλλον. Αναφέρθηκε προηγουμένως, η έμφαση που δόθηκε σε θέματα περιβάλλοντος κατά την εκτεταμένη προεκλογική περίοδο, δείγμα σίγουρα θετικό (αν και σίγουρα όχι αρκετό). Το πιο σημαντικό όμως γεγονός που συνέβη το 2009 και έδειξε την δυναμική των πολιτών, ήταν σίγουρα η απαγόρευση εισόδου του λιθάνθρακα στο ενεργειακό μίγμα της χώρας. Μια απαγόρευση που βρήκε ανταπόκριση σε όλα σχεδόν τα κόμματα και στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Μια απαγόρευση που υπαγορεύτηκε από τις μεγάλες κινητοποιήσεις που είδαμε να εξελίσσονται στην Καβάλα, τον Αλμυρό, τη Βοιωτία, την Εύβοια, την Αιτωλοακαρνανία, την Αττική. Μια κινητοποίηση στην οποία πρωτοστάτησε το WWF Ελλάς, τεκμηριώνοντας πλήρως και με ακριβή επιστημονικά και οικονομοτεχνικά δεδομένα τους λόγους που συνηγορούν στην μη-αναγκαιότητα του λιθάνθρακα.

Οι πολίτες αρχίζουν να ενδιαφέρονται ολοένα και περισσότερο για το περιβάλλον και αυτό πρέπει να γίνει πλήρως κατανοητό από τους πολιτικούς της χώρας. Έτσι, μόνο τυχαία δεν ήταν η μεγάλη συμμετοχή των Ελλήνων στην «Ώρα της Γης». Το Σάββατο 28 Μαρτίου 2009, εκατομμύρια πολίτες σε πάνω από 100 κράτη της γης, έσβησαν τα φώτα για μια ώρα, στέλνοντας ηχηρό μήνυμα προς τους ηγέτες του κόσμου ότι ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουν σοβαρά την κλιματική αλλαγή, ότι ήρθε η ώρα για φιλόδοξα μέτρα περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η Ώρα της Γης αποτέλεσε το μεγαλύτερο συμμετοχικό γεγονός που έχει διοργανωθεί ποτέ για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον γενικότερα. Στην πρωτόγνωρη, για τα ελληνικά δεδομένα, συμβολική δράση της Ώρας της Γης, η ανταπόκριση των Ελλήνων ήταν μαζική και απολύτως ενθαρρυντική. Αν και τα νούμερα έχουν μικρή σημασία, υπολογίζεται ότι πάνω από 1.000.000 Ελληνικά νοικοκυριά, 489 δήμοι και κοινότητες, 1.649 επιχειρήσεις, 845 σχολεία και 325 φορείς ένωσαν τη φωνή τους με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, συμμετέχοντας στο κάλεσμα του WWF.

Πάντως, το τελευταίο -και ίσως μακροπρόθεσμα πιο σημαντικό- περιβαλλοντικό γεγονός που συνέβη το 2009 ήταν η ίδρυση του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Η δημιουργία του νέου Υπουργείου ΠΕΚΑ γεννά κατʼ αρχήν ελπίδες πως η νέα κυβέρνηση θα ενσκήψει με προσοχή και θέρμη πάνω στα περιβαλλοντικά θέματα και θα τηρήσει τις πλούσιες υποσχέσεις της για τη θωράκιση του φυσικού μας πλούτου, τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και τη δημιουργία πολλών πράσινων θέσεων εργασίας.

Δυστυχώς, σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2009 έκλεισε με μια μεγάλη ήττα για το περιβάλλον και τις επόμενες γενιές. Οι πολίτες ανά τον κόσμο έχουν κάθε δικαίωμα να αισθάνονται αγανακτισμένοι από τα όσα διαδραματίστηκαν στην Κοπεγχάγη. Η μη-συμφωνία της Κοπεγχάγης έχει πολλούς ενόχους, αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να ʽκαθαρίσουμεʼ το όνειδος απλά και μόνο αποδίδοντας ευθύνες. Και αυτό γιατί πολίτες, επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουμε την υποχρέωση να συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε για περισσότερες μειώσεις εκπομπών και πιο δίκαιη κατανομή των βαρών, ή με άλλα λόγια για μια καλή κλιματική συμφωνία εντός του 2010.

Νέα δεκαετία: νέες ελπίδες ή οριστική κατάρρευση;

Το έργο του νέου Υπουργείου κάθε άλλο παρά εύκολο είναι. Τα στελέχη του νέου Υπουργείου είναι αναγκασμένα –αν θέλουν να πετύχουν- να συγκρουστούν με τις παγιωμένες περιβαλλοντοκτόνες αντιλήψεις και πρακτικές ενός μικρού -αλλά διόλου αμελητέου- ποσοστού της πολιτικής, επιχειρηματικής, συνδικαλιστικής και κοινωνικής ζωής του τόπου, που παραμένει προσηλωμένο στις αρχές της «βρώμικης ανάπτυξης» και του οφέλους των λίγων ενάντια στους πολλούς. Πρέπει να κλείσουν τα αυτιά τους σε εύκολες κριτικές, καθώς και σε άλλες παρόμοιες φαιδρότητες. Στο νέο Υπουργείο ΠΕΚΑ, τα στελέχη πρέπει να είναι αποφασισμένα για τομές που θα οδηγήσουν στη ριζική αναδιάρθρωση των διοικητικών δομών για το περιβάλλον, στον ουσιαστικό έλεγχο των περιβαλλοντικών παραβάσεων και στην τήρηση αυστηρού χρονοδιαγράμματος για την υλοποίηση φιλόδοξων μέτρων και πολιτικών υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης. Θα πρέπει, επίσης, να επιτελέσουν το ρόλο του «κινητήριου μοχλού» που με τις ενέργειες και τις πιέσεις τους θα παρασύρουν τις πολιτικές της κυβέρνησης προς την ίδια «πράσινη» κατεύθυνση.

Στην πολιτική της Ελλάδας κυριαρχεί η αρχή της μη-σύγκρουσης ή στην καλύτερη των περιπτώσεων, η σταδιακή εφαρμογή μέτρων σε βάθος χρόνου τετραετίας (τουλάχιστον). Το περιβάλλον, η ενέργεια και η κλιματική αλλαγή, όμως, δεν έχουν αυτήν την πολυτέλεια. Για να διευκολύνει τις εργασίες του νεοσύστατου Υπουργείου, το WWF Ελλάς συνέταξε ένα «πρόγραμμα των 100 πρώτων ημερών για το περιβάλλον», το οποίο μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα της οργάνωσης, http://www.wwf.gr. Εκεί προτείνονται όλες εκείνες οι παρεμβάσεις προτεραιότητας, με στόχο την αντιμετώπιση χρονιζόντων περιβαλλοντικών προβλημάτων και την άμεση δρομολόγηση αυτής της τόσο αναγκαίας πορείας προς την αειφορία. Βέβαια, θα συμφωνήσουμε με την άποψη ότι σε εκατό μέρες δεν μπορούν να διορθωθούν όλα τα κακώς κείμενα, που έχουν προκληθεί από την χρόνια ανυπαρξία στιβαρών περιβαλλοντικών πολιτικών στη χώρα.

Περιμένουμε, όμως, από το νέο Υπουργείο εντός του 2010,να δούμε την έναρξη υλοποίησης των έργων που θα συμβάλλουν στην κάλυψη των στόχων για 20% ΑΠΕ και 20% εξοικονόμηση ενέργειας έως το 2020, τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα και τη θεσμική θωράκιση των περιοχών Natura 2000, τη δημόσια ανακοίνωση χρονοδιαγράμματος ολοκλήρωσης και κύρωσης των δασικών χαρτών και την κατάργηση νομικών διατάξεων που υποβαθμίζουν την προστασία των δασών. Παράλληλα, αναμένουμε την έναρξη διαδικασιών διαμόρφωσης σχεδίου ολοκληρωμένης και πραγματικά βιώσιμης διαχείρισης του υδάτινου δυναμικού της Θεσσαλίας, την έναρξη διαδικασίας σχεδιασμού νέου Προεδρικού Διατάγματος για τη δημιουργία «Εθνικού Πάρκου» στον Υμηττό, την ανάκληση του Ειδικού Χωροταξικού για τον Τουρισμό και τη δρομολόγηση διαδικασίας αναθεώρησης του Εθνικού Χωροταξικού. Η ανάληψη αυτών των πρωτοβουλιών θα μας επιτρέψει να αισιοδοξούμε, σε στέρεη βάση, για το μέλλον.

Ελπίζουμε, τέλος, πως οι κλιματικές διαπραγματεύσεις θα οδηγηθούν σε μια ουσιαστική παγκόσμια συμφωνία. Το 2010 μπορεί να γίνει ένα νέο ορόσημο για τα περιβαλλοντικά κινήματα, αν ξεπεράσουμε γρήγορα την πικρία που μας άφησε η Κοπεγχάγη και δουλέψουμε με αφοσίωση για την εγκαθίδρυση μιας νέας ελπιδοφόρας συμφωνίας για το κλίμα. Σε αυτό τον αγώνα χρειαζόμαστε τους πολίτες. Χρειαζόμαστε επίσης ηγέτες, που θα σταθούν αντάξιοι των αξιωμάτων και των υποχρεώσεων τους. Χρειαζόμαστε επιπλέον, ειδικά στην Ελλάδα, ομοθυμία και συστράτευση των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων για τη δημιουργία ενός διαφανούς πλαισίου νομοθετημάτων και κανόνων, έτσι ώστε η μείωση των εκπομπών να συνδυαστεί με προστασία του περιβάλλοντος και οικονομικά οφέλη. Σε αυτή την προσπάθεια, η στάση κυρίως της κυβέρνησης, αλλά και του συνόλου των πολιτικών σχηματισμών, καθώς και του καθενός από εμάς, θα πρέπει να ξεφύγει από αγκυλώσεις και φοβικά σύνδρομα, βλέποντας την «μεγάλη εικόνα» και κατανοώντας τα οφέλη για την εθνική οικονομία, τους πολίτες και το περιβάλλον.

*υπεύθυνος των εκστρατειών πολιτικής

του WWF Ελλάς (a.plitharas@wwf.gr)

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 100 1/2010