Κοινωνικά κινήματα για την πόλη και το περιβάλλον

Της Ελένης Πορτάλιου*

Στο έδαφος της οικολογικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής αναπτύσσονται σήμερα τα κοινωνικά κινήματα για την υπεράσπιση των δημόσιων χώρων, τα οποία de facto αποκτούν οικολογική διάσταση και συνδέονται ή αποτελούν τμήμα του ευρύτερου περιβαλλοντικού κινήματος.

H νεωτερική κοινωνία, λέει ο Alberto Melucci, είναι σε θέση νʼ αντιληφθεί τον εαυτό της με όρους καθαρά κοινωνικούς. Η επιβίωση του είδους και του πλανήτη δεν επαφίεται πλέον στους αναπόφευκτους νόμους της φύσης ή στην αναγκαία πορεία της ιστορίας. Αυτή η προσέγγιση μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε τη δράση των κοινωνικών κινημάτων σʼ ένα επίπεδο διαπλαστικό της κοινωνικής εξέλιξης.

Ιδιαίτερα τα κοινωνικά κινήματα για την πόλη και το περιβάλλον, αν και συνήθως έχουν αφετηρία το τοπικό, διαπλέκονται τουλάχιστον με το οικολογικό πρόβλημα και εκτινάσσονται στο ευρύτερο πεδίο θεμελιωδών κοινωνικών διακυβευμάτων, όπως η υπεράσπιση του περιβάλλοντος πάνω από τα κέρδη.

Τα επιμέρους κινήματα πόλης συντονίζονται μεταξύ τους με διάφορους τρόπους. Υπάρχουν μόνιμα σχήματα, όπως το Συντονιστικό των Ελεύθερων Χώρων της Αθήνας και το Παναττικό Δίκτυο Κινημάτων Πόλης και Ενεργών Πολιτών. Πλην του μόνιμου συντονισμού μέσω δικτύων, τα κινήματα συντονίζονται, επίσης, περιστασιακά, όπως για την υπεράσπιση των άρθρων 24 και 117 του συντάγματος και για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Το εύρος των φορέων που συναντώνται στη διεκδίκηση μιας πράσινης πολιτικής είναι μεγάλο. Τα κοινωνικά κινήματα συνεργάζονται με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Green Peace, WWF, Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, κ.λπ.), ριζοσπαστικά αριστερά δημοτικά σχήματα, επιστημονικούς φορείς (Σύλλογοι Αρχιτεκτόνων, Δασολόγων, ΔΣΑ, ΤΕΕ, κ.λπ.) καθώς και με θεσμικές οργανώσεις (αυτοδιοίκηση).

Θα γίνει αναφορά στη δράση των κινημάτων μετά το 2000, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα που αφορούν :

1. Θέματα τοπικής εμβέλειας.

2. Θέματα υπερτοπικής σημασίας

3. Μείζονα (υπερεθνικά) περιβαλλοντικά ζητήματα

1. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ (ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ)

Κίνημα για την υπεράσπιση του Άλσους Παγκρατίου

Στόχος του κινήματος, που κατακτήθηκε, ήταν η αποτροπή της οικοδόμησης από τον Δήμο Αθηναίων θερινού θεάτρου και αναψυκτηρίου μέσα στο Άλσος. Σήμερα, ο χώρος λειτουργεί περισσότερο από πριν, με πλήθος εκδηλώσεων, χωρίς μόνιμες εγκαταστάσεις.

Κίνημα για την αποτροπή εγκατάστασης υπόγειου χώρου στάθμευσης

(Κύπρου και Πατησίων)

Για την υπεράσπιση του χώρου από τα σχέδια οικοδόμησης υπόγειου γκαράζ, δημιουργήθηκε ένα εξαιρετικά μαζικό κίνημα των κατοίκων της περιοχής, που, με τις κινητοποιήσεις και την προσφυγή στο Διοικητικό Εφετείο, σταμάτησε την εκτέλεση των έργων και δενδροφύτευσε στη θέση των κομμένων δένδρων.

Κίνημα για τη δημιουργία πάρκου στα Εξάρχεια

Η Πρωτοβουλία Κατοίκων Εξαρχείων και άλλες συλλογικότητες της περιοχής, κατέλαβαν το αδόμητο οικόπεδο μεταξύ των οδών Ναυαρίνου, Χ. Τρικούπη, Ζωοδόχου Πηγής, το οποίο με παλαιότερη κοινή απόφαση Δήμου Αθηναίων και ΤΕΕ είχε χαρακτηριστεί ως χώρος πλατείας και δημιούργησαν ένα υποδειγματικό μικρό πάρκο.

Κίνημα για τη σωτηρία του κτήματος Δρακόπουλου στα Πατήσια

Ένα μαζικό κίνημα πολιτών κατέλαβε και δενδροφύτευσε τον χώρο του εργοστασίου της Εριουργίας, το οποίο κατεδάφισε ο Ερυθρός Σταυρός, διεκδικώντας έμπρακτα ένα πάρκο, έναντι του πολυώροφου κτιρίου που προωθεί ο Δήμος Αθηναίων.

Διαρκής Συνέλευση Πολιτών για την υπεράσπιση των λόφων του Φιλοπάππου

Η διαρκής συνέλευση πολιτών υπερασπίζεται εδώ και αρκετά χρόνια τους λόφους του Φιλοπάππου από κάθε είδους αυθαιρεσίες. Καθαρίζει και περιφρουρεί τον χώρο, συντηρεί το πράσινο, παρεμβαίνει για την κατοχύρωση της δημοτικής ιδιοκτησίας και υπερασπίζεται τον ανοιχτό χαρακτήρα των λόφων.

2. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ

ΥΠΕΡΤΟΠΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ

Κίνημα Πολιτών για το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή

Στο κίνημα μετέχουν κάτοικοι, επιτροπές και φορείς από τους Δήμους Ζωγράφου, Αθηναίων και Παπάγου. Έχει πολύχρονη σταθερή δράση, που οδήγησε στην αποδοχή του αιτήματος από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ.

Κίνημα για την υπογειοποίηση του Προαστιακού

Οι κάτοικοι του 4ου Διαμερίσματος του Δήμου Αθηναίων κέρδισαν με τους αγώνες τους να γίνει αποδεκτό το αίτημα της υπογειοποίησης από το ΣτΕ και μερικώς από τον ΟΣΕ.

Κίνημα για τη σωτηρία του Ελαιώνα

Το κίνημα αναπτύχθηκε αρχικά γύρω από την Επιτροπή για τη Σωτηρία του Ελαιώνα και έλαβε υπερτοπικές διαστάσεις μετά τη δημόσια σύγκρουση ανάμεσα σε αυτούς που διεκδικούν μόνο γήπεδο και πράσινο στον Ελαιώνα και τα επιχειρηματικά συμφέροντα Βωβού και Δήμου Αθηναίων. Σήμερα, ύστερα και από την απόφαση του ΣτΕ, οι θέσεις του κινήματος έχουν επιβληθεί.

Ελεύθεροι παράκτιοι χώροι, κίνημα για ελεύθερες παραλίες

Γύρω από τον Δήμο Ελληνικού, ο οποίος προχώρησε στην εφαρμογή του συνταγματικού δικαιώματος των πολιτών για ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές, δημιουργήθηκε ένα μαζικό, πολύμορφο κίνημα για ελεύθερες παραλίες, που πέτυχε να ανοίξει ένα τμήμα της παράκτιας ζώνης του Σαρωνικού.

Κίνημα για την προστασία του Υμηττού

Το κίνημα μετρά δύο δεκαετίες ζωής. Ξεκίνησε από μια μικρή ομάδα πολιτών της Ηλιούπολης και συμπεριέλαβε πλήθος κινήσεων πολιτών (Διαδημοτική Επιτροπή για τη Διάσωση του Υμηττού, Πρωτοβουλία Αγώνα, κ.λπ.), τους περιβάλλοντες Δήμους (ΣΠΑΥ) καθώς και εθελοντές δασοπυροσβέστες. Έχει ήδη αποτρέψει την κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων και συνεχίζει τον αγώνα για τη διασφάλιση του δασικού χαρακτήρα του βουνού.

Κίνημα για τη σωτηρία της Ελευσίνας και του Θριάσιου από τη ρύπανση και για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Το κίνημα για την Ελευσίνα και το Θριάσιο έχει υπερτοπικό χαρακτήρα γιατί τα θέματα που θέτει συμπυκνώνουν σε μεγάλο βαθμό το περιβαλλοντικό πρόβλημα της Αττικής. Η επέκταση των ΕΛΠΕ (πρώην ΠΕΤΡΟΛΑ) και των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής της Χαλυβουργικής», τορπιλίζουν κάθε πολιτική αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Κίνημα για την ανάπλαση της περιοχής Ακαδημίας Πλάτωνος

Το παράδειγμα αυτό, με μείζον επίδικο την ανάδειξη του Αρχαιολογικού Άλσους, δείχνει τις δυνατότητες εμπλοκής των κοινωνικών κινημάτων στα σύγχρονα αρχιτεκτονικά– πολεοδομικά σχεδιαστικά επίδικα, που θέτουν την ανάγκη αναπλάσεων μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας και σύνδεσής τους ώστε να δημιουργούνται ενιαία πράσινα δίκτυα στη πόλη.

3. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΕ ΜΕΙΖΟΝΑ

(ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΑ) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Αντιπαγκοσμιοποιητικό Κίνημα και Περιβάλλον

Συνεργαζόμενες περιβαλλοντικές οργανώσεις και κινήσεις πολιτών, συγκεντρώθηκαν στη διάρκεια της συνόδου των Υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ, το 2003, στο Λαγονήσι, για να θέσουν γενικά και υπερεθνικά αιτήματα που αφορούν στην περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ και των διεθνών οργανισμών.

Κίνημα για τη σωτηρία του πλανήτη από την κλιματική αλλαγή

Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο παναττικό συλλαλητήριο στο Σύνταγμα (6/12/2007) για τη λήψη μέτρων προστασίας του πλανήτη από την κλιματική αλλαγή, οργανώθηκε με πρωτοβουλία των κινημάτων για την πόλη και το περιβάλλον και πρωτίστως του Παναττικού Δικτύου. Τα κινήματα κατάφεραν να συγκεντρώσουν γύρω τους επιστημονικούς και συνδικαλιστικούς φορείς, ΜΚΟ και κοινωνικές οργανώσεις. Το συλλαλητήριο επαναλήφθηκε στις 6/12/2008 και στις 12/12/2009 κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Κοπεγχάγης.

*Η Ελένη Πορτάλιου είναι καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ και Δημοτική Σύμβουλος Δήμου Αθηναίων με την Ανοιχτή Πόλη.

Δαίμων της Οικολογίας,

 τ. 100, 1/2010