Κανονισμός REACH της Ε.Ε., 2 χρόνια μετά

Του ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΛΙΚΑ

Από τις στήλες του ο Δαίμονας έχει κατʼ επανάληψη αναφερθεί στο παρελθόν στη νέα νομοθεσία της Ε.Ε. για τις χημικές ουσίες, ειδικά στη περίοδο των συζητήσεων και ζυμώσεων κατά τη διαδικασία θεσμοθέτησή της. (βλέπε, Δαίμονας τεύχη 541 και 482).

Σήμερα, ο Κανονισμός REACh (Registration, Evaluation, Authorization and Restriction of Chemicals – Καταγραφή, Αξιολόγηση, Αδειοδότηση και Περιορισμός των Χημικών Ουσιών), αποτελεί μια πραγματικότητα από την 1η Ιουνίου του 2007. Σκοπός του νέου Κανονισμού είναι η καλύτερη προστασία της ανθρώπινης υγείας (όχι μόνο καταναλωτών και χρηστών, αλλά ευρύτερα του πληθυσμού) και του περιβάλλοντος, μέσω της έγκαιρης επισήμανσης των εγγενών ιδιοτήτων των χημικών ουσιών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν επιπτώσεις, μακροχρόνιες ή μη, στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Παράλληλα, στα οφέλη από την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας συγκαταλέγεται και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χημικής βιομηχανίας μέσω της προώθησης της καινοτομίας και της έρευνας, που είναι πλέον περισσότερο αναγκαίες για την ανάπτυξη νέων ουσιών ή νέων εφαρμογών που θα είναι φιλικότερες στο περιβάλλον.

Η πρωτοβουλία αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε μια ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος που ίσχυε μέχρι τότε και που εφαρμόζεται ακόμα σήμερα στον υπόλοιπο κόσμο, σύμφωνα με το οποίο ακόμα κι αν μια ουσία δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι ασφαλής, μπορεί να κυκλοφορεί στην αγορά, μέχρι αποδείξεως του αντίθετου. Η νέα νομοθεσία βασίζεται στην Αρχή της Πρόληψης, σύμφωνα με την οποία πριν κυκλοφορήσει μια συγκεκριμένη ουσία, ή πριν επιτραπεί κάποια συγκεκριμένη χρήση της, θα πρέπει να αποδειχθεί εκ των προτέρων ότι είναι ασφαλής, ή ότι συγκεκριμένες χρήσεις μπορούν να επιτραπούν υπό έλεγχο και προϋποθέσεις.

Ένα τέτοιο εγχείρημα φάνταζε πράγματι καινοφανές την εποχή που η τότε Επίτροπος για το Περιβάλλον Margot Wallstrom πήρε την πρωτοβουλία να το θέσει στο τραπέζι το 2001,3 καθώς επιχειρούσε να αναθεωρήσει ριζικά και να ανατρέψει το κυρίαρχο μοντέλο λειτουργίας της αγοράς. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αντιδράσεις της ευρωπαϊκής Χημικής βιομηχανίας, η οποία αποτελεί ισχυρότατο οικονομικό παράγοντα και πρώτη δύναμη στον κλάδο παγκοσμίως, υπήρξαν έντονες, καθώς εκφράστηκαν φόβοι ότι οι νέες υποχρεώσεις της βιομηχανίας και το κόστος που θα επωμίζονταν θα την έφερναν σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους ανταγωνιστές της.

Παρόλες όμως τις αντιδράσεις, ο νέος Κανονισμός μέσα σε έξι μόνο χρόνια έγινε πραγματικότητα, αντικαθιστώντας ένα πολύπλοκο και αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο που υπήρχε μέχρι τότε. Ένθερμη υπήρξε η αποδοχή και υποστήριξη του REACh όχι μόνο από περιβαλλοντικές οργανώσεις και οργανώσεις καταναλωτών, αλλά και Συνδικάτα εργαζομένων, καθώς και βιομηχανικούς μεταπρατικούς κλάδους που χρησιμοποιούν χημικές ουσίες και δεν ήθελαν τα προϊόντα τους να κατηγορούνται να και δυσφημίζονται λόγω των κινδύνων που μπορεί να εμπεριείχαν.

Βασικό επιχείρημα για την προώθηση της νέας νομοθεσίας υπήρξε το γεγονός ότι για μεγάλο αριθμό χημικών ουσιών που παράγονταν και κυκλοφορούσαν στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά, συχνά σε μεγάλες ποσότητες και για πολλά χρόνια, υπήρχαν ανεπαρκείς πληροφορίες σχετικά με τους κινδύνους που παρουσιάζουν για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Το γεγονός αυτό είχε επισημανθεί με μια σειρά μελέτες, περιβαλλοντικών οργανώσεων4 και κυβερνητικών φορέων από Αμερική5 και Ευρώπη.6

Το θετικό μήνυμα σήμερα είναι ότι ο νέος Κανονισμός όχι μόνο δεν έπληξε τη βιομηχανία, αλλά αποτελεί πρότυπο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόσφατα, η νέα διευθύντρια της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA), Lisa Jackson, ανακοίνωσε, στα τέλη του περασμένου Σεπτέμβρη, την πρόθεση της ΕΡΑ να προχωρήσει σε μια ριζική αναθεώρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας στις ΗΠΑ σχετικά με τις χημικές ουσίες. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, «η προοπτική μας για τον 21ο αιώνα βασίζεται σε μια νομοθεσία του 1976, η οποία έχει ξεπεραστεί από τη βιομηχανία την οποία υποτίθεται ότι ελέγχει και έχει επίσης αποδειχθεί ανεπαρκής όσον αφορά την προστασία ενάντια στους χημικούς κινδύνους που οι πολίτες δικαιούνται». Μάλιστα εξέδωσε και ένα πλαίσιο Αρχών στις οποίες θα βασιστεί η εξαγγελθείσα αναθεώρηση.7

Είναι πλέον βέβαιο ότι οι θετικές επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον από την εφαρμογή το Κανονισμού Reach δε θα περιοριστούν στους ευρωπαίους πολίτες. Όχι μόνο επειδή χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ιαπωνία παρακολουθούν με ενδιαφέρον την εφαρμογή του, αλλά και επειδή η δυναμική της ευρωπαϊκής αγοράς επηρεάζει τον τρόπο παραγωγής και διακίνησης χημικών ουσιών παγκοσμίως, καθώς οι διατάξεις του νέου Κανονισμού δεν περιορίζονται μόνο στις παραγόμενες στην Ε.Ε. χημικές ουσίες, αλλά συμπεριλαμβάνουν και όσες εισάγονται, είτε ως πρώτες ύλες, είτε ως συστατικά προϊόντων.

Ο νέος Κανονισμός REACh για την αντιμετώπιση των χημικών κινδύνων, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό υπόδειγμα του πως καταστάσεις μπορούν να αλλάξουν ριζικά και στο θεσμικό επίπεδο, προς όφελος των πολιτών και του περιβάλλοντος και μια παρακαταθήκη για σχεδίαση και υλοποίηση ανάλογων πολιτικών στόχων στο μέλλον.

1. ʽΦάκελος Χημικά – Κανονισμός REACH της Ε.Ε.ʼ Δαίμων της Οικολογίας, Νοέμβριος 2005.

2. ʽΤα ευρωπαϊκά συνδικάτα στηρίζουν τη νέα ευρωπαϊκή πολιτική για τις χημικές ουσίεςʼ. ʽΔαίμων της Οικολογίαςʼ, Απρίλιος 2005.

3. COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES. ʽWHITE PAPER-Strategy for a future Chemicals Policyʼ. COM(2001) 88 final. Brussels, 27.2.2001

4 Environmental Defense Fund. (1997). Toxic Ignoranceʼ. Environmental Health Program of Environmental Defense Fund. Summer 1997.

5 ΕΡΑ. ʽCHEMICAL HAZARD-DATA AVAILABILITY STUDY. What Do We Really Know About the Safety of High Production Volume Chemicals?ʼ EPA Office of Pollution Prevention and Toxics, April 1998.

6 European Chemicals Bureau. ʽPublic Availability of Data on EU High Production Volume Chemicalsʼ European Commission Joint Research Centre, EUR 18996,1998.

7 http://www.epa.gov/oppt/existingchemicals/pubs/principles.pdf

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 100, 1/2010