Η αιολική ενέργεια μέρος του περιβαλλοντικού προβλήματος ή της λύσης του;

Σεβαστιανός Μοιρασγεντής

Σε αρκετά προηγούμενα άρθρα στο Δαίμωνα έχουν συζητηθεί η αναγκαιότητα και οι δυνατότητες για την πράσινη ανάπτυξη στην Ελλάδα, για το πως ένα νέο οικονομικό μοντέλο, που θα βασίζεται στην ανάπτυξη και χρήση προϊόντων και υπηρεσιών που προωθούν την περιβαλλοντική προστασία, την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη, θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις και κυρίως προοπτικές τόσο στην περιβαλλοντική όσο και στην οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα. Γράφαμε τότε, ότι η εκπλήρωση των στόχων του ενεργειακού και κλιματικού πακέτου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2020, είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία προκειμένου να υλοποιηθεί ένας ριζικός μετασχηματισμός του ενεργειακού τομέα στη χώρα, με την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και τη μεγάλης κλίμακας αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), ως πρώτο βήμα μιας γενικότερης στροφής προς την πράσινη οικονομία. Δεν θα ήταν μάλιστα υπερβολικό να πούμε ότι η αξιοποίηση του πλούσιου δυναμικού ΑΠΕ και κυρίως του αιολικού και ηλιακού είναι μία από τις ελάχιστες δραστηριότητες που συγκεντρώνουν ακόμη επενδυτικό ενδιαφέρον από το εξωτερικό, και επομένως πιθανότητες να προσελκύσουν στη χώρα επενδύσεις.

Όμως η πράξη δείχνει, ότι ακόμη και όταν υπάρχει η πολιτική βούληση, μια τέτοια στροφή δεν είναι καθόλου εύκολη και δεδομένη, και θα απαιτήσει συνεχείς προσπάθειες και συγκρούσεις προκειμένου να αντιμετωπισθούν κατεστημένες νοοτροπίες και αγκυλώσεις χρόνων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της αιολικής ενέργειας, όπου ενώ σε ολόκληρο τον κόσμο η αξιοποίησή της αντιμετωπίζεται ως τεχνολογία αιχμής για την αποτροπή της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής και σειράς περιβαλλοντικών προβλημάτων τοπικής ή περιφερειακής κλίμακας, στην Ελλάδα η εγκατάσταση των αιολικών πάρκων συναντά τις έντονες αντιδράσεις κατοίκων, τοπικών φορέων και «οικολογικών» κινήσεων και θεωρείται σημαντικός παράγοντας περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Πρόσφατο παράδειγμα η διακοπή εργασιών κατασκευής σε αδειοδοτημένο αιολικό πάρκο στην περιοχή των Πρεσπών μετά την προσφυγή 4 οικολογικών οργανώσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Βέβαια, οι ίδιες οικολογικές οργανώσεις μόλις λίγες εβδομάδες πριν, υποθέτω θα έριχναν κροκοδείλια δάκρυα για την αποτυχία της συνόδου της Κοπεγχάγης και θα ζήταγαν πιο αποτελεσματικές πολιτικές από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που θα συνεπάγονται μεγαλύτερη αξιοποίηση των ΑΠΕ, δηλαδή περισσότερα αιολικά πάρκα... Άβυσσος.... 

Η αλήθεια είναι ότι η αιολική ενέργεια, όπως άλλωστε και κάθε άλλο σύστημα ηλεκτροπαραγωγής, προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τα τελευταία χρόνια, με τη βελτίωση της τεχνολογίας και των πρακτικών χωροθέτησης των αιολικών πάρκων και πρακτικά της εξάλειψης προβλημάτων όπως ο θόρυβος, στο επίκεντρο της κριτικής είναι η οπτική όχληση και στις περιπτώσεις που τα αιολικά πάρκα χωροθετούνται κοντά σε οικοσυστήματα υψηλής οικολογικής αξίας οι επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα. Όμως πραγματικά πόσο σημαντικές είναι αυτές οι επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στο περιβάλλον;

Όσον αφορά στην οπτική όχληση το ζήτημα είναι αισθητικό και επομένως καθαρά υποκειμενικό. Αν για ένα κομμάτι του πληθυσμού οι ανεμογεννήτριες είναι αντιαισθητικές, για κάποιο άλλο τμήμα του μπορεί να αποτελούν στοιχεία που εντάσσονται αρμονικά και αναβαθμίζουν το φυσικό τοπίο. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει να δούμε με ποια κριτήρια διαμορφώνεται τελικά η θετική ή αρνητική στάση του πληθυσμού απέναντι στα αιολικά πάρκα, και η οποία συνήθως εκφράζεται μέσω της διάστασης της οπτικής όχλησης. Σε πολλές περιπτώσεις έχει καταδειχθεί ότι οι αντιδράσεις υπαγορεύονται από την ανησυχία για υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος που προσφέρεται στην ίδια περιοχή, και επομένως για απώλεια εσόδων, υποβάθμιση της αξίας της γης, κλπ. Όταν το τουριστικό προϊόν βασίζεται στο μοντέλο «ήλιος-θάλασσα», οι ανησυχίες αυτές μπορεί (;) και να έχουν βάση. Όμως, όπως τονίζουν αρκετοί ερευνητές η στάση μας απέναντι σε ένα αντικείμενο διαμορφώνεται σε σημαντικό ποσοστό από την αντίληψη που έχουμε για τη χρηστικότητά του. Οι ευαισθητοποιημένες σε περιβαλλοντικά θέματα κοινωνίες της Ευρώπης έχουν συνειδητοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τον καταλυτικό ρόλο της αιολικής ενέργειας για την αντιμετώπιση της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής. Είναι επομένως αυξημένες οι πιθανότητες ένα τοπίο με ανεμογεννήτριες να προκαλεί, παρά τα αντιθέτως διακινούμενα, θετικές εντυπώσεις στον υψηλού επιπέδου τουρισμό.

Όσον αφορά στις επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα, οι θάνατοι πουλιών από προσκρούσεις σε ανεμογεννήτριες είναι ένα ενδεχόμενο, όμως μάλλον ως σποραδικό γεγονός, εξαρτώμενο από τις κρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες και την ορατότητα, παρά σαν μια συστηματική απειλή για την ορνιθοπανίδα μιας περιοχής. Από διάφορες μελέτες πεδίου σε αιολικά πάρκα διεθνώς, προέκυψε ότι καταγράφονται περίπου 0,1-0,6 θάνατοι ανά ανεμογεννήτρα ανά έτος, ποσοστά πολύ χαμηλά για να συνιστούν μια συνολική απειλή για την ορνιθοπανίδα μιας περιοχής, ακόμη και για σπάνια και απειλούμενα είδη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια εκτεταμένη έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ σχετικά με τους θανάτους πουλιών κατέδειξε ότι τα αιολικά πάρκα ευθύνονται για λιγότερο από το 0,01% των θανάτων (ποσοστό ανάλογο με αυτό που προκαλείται από τα αεροπλάνα). Προσκρούσεις σε κτίρια, παράθυρα, αυτοκίνητα, άλλες υποδομές, γραμμές μεταφοράς, η εκτεταμένη χρήση λιπασμάτων, το κηνύγι αποτελούν πολύ σημαντικότερες αιτίες θανάτωσης των πουλιών.

Όμως, κατά τη γνώμη μου η ουσία της αντιπαράθεσης πηγαίνει πολύ πέρα από μια διακριτή θεώρηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αιολικών πάρκων (που σημειωτέον είναι απαιτούμενο της νομοθεσίας και προφανώς πρέπει να γίνεται). Κάθε μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού, ανεξάρτητα της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας και καυσίμου, συνοδεύεται στον ένα ή στον άλλο βαθμό από επιπτώσεις στο περιβάλλον. Δεδομένου, ότι το ηλεκτρικό ρεύμα αποτελεί αναντικατάστατο αγαθό των σύγχρονων κοινωνιών είναι απαραίτητο να αποδεχθούμε κάποια επίπεδα περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Έχοντας όμως τη δυνατότητα εναλλακτικών επιλογών θα πρέπει να συγκρίνουμε και να επιλέξουμε λύσεις και τεχνολογίες που είναι περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον και στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Η μη υλοποίηση μιας επένδυσης ΑΠΕ (αιολικό πάρκο, φωτοβολταϊκή μονάδα, κλπ.) σημαίνει ταυτόχρονα αυξημένη χρήση τεχνολογιών ηλεκτροπαραγωγής με ορυκτά καύσιμα (λιγνίτη, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κλπ.), και επομένως σημαντικότατες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, στο φυσικό περιβάλλον, στην κλιματική αλλαγή, κλπ. Η επιλογή νομίζω είναι μονόδρομος...

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 101, 2/2010