Πράσινη ανάπτυξη ή πράσσειν άλογα;

Μαλαμώ Κορμπέτη*

Ανάπτυξη σήμερα σημαίνει οικονομική ανάπτυξη, δηλαδή μεγέθυνση της οικονομίας. Ή τέλος πάντων, τα κριτήρια με βάση τα οποία νοηματοτοδοτείται η «ανάπτυξη» είναι μόνο οικονομικά: κοστολόγηση, ανταγωνιστικότητα, εμπορευματοποίηση. Τι σημαίνει αυτό για την φύση; Σημαίνει την εξάπλωση της ανθρώπινης κοινωνίας, των δομών και των συνεπειών της μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Εντάξει. Αυτό δεν είναι νέα όμως. Αυτό που διαφοροποιεί τον δυτικό κόσμο από πριν μία εικοσαετία είναι ότι στη συστημική κρίση που βρίσκεται σήμερα έχουν αλλάξει τα προσχήματα ή οι αξίες με τις οποίες γίνεται δυνατή η διαρκής εύρεση νέου εδάφους απαραίτητου για την επιβίωση του καπιταλισμού και την απορρόφηση των συνεπειών του.

Η πράσινη ανάπτυξη σήμερα παρουσιάζεται σαν λύση για όχι μόνο στην οικολογική, αλλά και στην οικονομική κρίση. Είναι ξεκάθαρη η θέση της κυβέρνησης: την προηγούμενη εβδομάδα η Υπουργός Περιβάλλοντος, μαζί με την Υπουργό Οικονομικών και τον Πρόεδρο της Τράπεζας Πειραιώς κατέθεσαν σχέδιο για πράσινες επενδύσεις συνολικού ύψους 1,5 δισ. ευρώ με στόχο τη δημιουργία 12.000 νέων θέσεων εργασίας, το οποίο προβλέπει ανάμεσα σε άλλα και την δημιουργία τριών νέων «πράσινων βιομηχανικών περιοχών». Ο πολιτικός στόχος λοιπόν είναι και πάλι η μεγέθυνση, αλλά τώρα γίνεται με «πράσινο» επικάλυμμα. Κάτω από το επικάλυμμα όμως βρίσκεται η εξάντληση του ζωτικού χώρου για την επιβίωση της φύσης, αλλά και μία άρνηση να παραιτηθεί ο δυτικός πολιτισμός από τις τεχνολογικές υποτιθέμενες λύσεις στην διπλή αυτή κρίση. Μία κρίση που ο ίδιος δημιούργησε, σε μεγάλο βαθμό λόγω των περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτυχημένων τεχνολογικών παρεμβάσεων. Αλλά ακόμα χειρότερα, είναι μία πεισματική άρνηση να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια της κρίσης αυτής.

Επειδή κοινωνία χωρίς μνήμη είναι κοινωνία χωρίς ελπίδα, καλό είναι να θυμόμαστε την ιστορία μας. Τον 20ο αιώνα στην Ελλάδα έγινε μια κακή χωροταξική αναδιάρθρωση στο όνομα της «ανάπτυξής» της. Διαδοχικά η βιομηχανία και ο τουρισμός προκρίθηκαν ως μοντέλα ανάπτυξης της χώρας, χωρίς βέβαια να γίνει ο απαραίτητος χωροταξικός σχεδιασμός. Το αποτέλεσμα αυτής της «ανάπτυξης» το βλέπουμε σήμερα. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι πριν από μισό αιώνα η «πράσινη επανάσταση», με τις βελτιωμένες ποικιλίες φυτών και τις νέες καλλιεργητικές πρακτικές (μονοκαλλιέργεια και χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων) υποσχέθηκε την εξάλειψη της πείνας από τον πλανήτη, εντατικοποιώντας την αγροτική παραγωγή παγκοσμίως. Ο στόχος βέβαια δεν εκπληρώθηκε. Αντίθετα, στην πορεία της «επανάστασης» εξαλείφθηκαν αυτόχθονες καλλιεργητικές ποικιλίες και πολλά είδη φυτών και ζώων, με αποτέλεσμα να καταστραφεί η διατροφική αυτάρκεια και αυτονομία των ανθρώπινων κοινοτήτων που εξαρτώνταν από αυτά.

Δυστυχώς το σχέδιο νόμου «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής» ρισκάρει να αναταράξει την παραπάνω λογική. Ενώ έχει περιέχει (αποσπασματικά) λύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (όπως για παράδειγμα η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια), ανοίγει τον δρόμο για τη ανεξέλεγκτη εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις πιο πολύτιμες για τη βιοποικιλότητα περιοχές της χώρας. Επιτρέπει τη χωροθέτηση αιολικών πάρκων σε πυρήνες Εθνικών Δρυμών, ανέγγιχτες βραχονησίδες και βουνοκορφές. Η κύρια επίπτωση είναι ότι η εγκατάσταση ανεμογεννητριών φέρνει συνοδευτικά έργα (δρόμοι, γραμμές μεταφοράς ρεύματος κλπ.) με αποτέλεσμα την έκθεση των περιοχών που προηγουμένως ήταν δύσκολα προσβάσιμες σε εμπορική εκμετάλλευση. Ενδημικά είδη φυτών ή ζώων μπορεί να εξαφανιστούν και ολόκληρες αποικίες πουλιών να εγκαταλειφθούν. Επίσης, τα πλέον απειλούμενα είδη της Ελλάδας, όπως π.χ. οι γύπες πρόκειται να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο πρόσκρουσης στα πτερύγια των ανεμογεννητριών. Είναι παράδοξο ότι ενώ η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία από τις κυριότερες απειλές για την βιοποικιλότητα, οι λύσεις για την αντιμετώπισή της δημιουργούν το ίδιο πρόβλημα. Εξ ου και η έκφραση «πράσσειν άλογα» η οποία σημαίνει «πράττω κάτι μη λογικό».

Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι εύλογα. Είναι πράσινη η ανάπτυξη που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της βιοποικιλότητας; Και αν δεν είναι, αλλά δεν πειράζει να καταστραφεί μέρος της εναπομείνασας φύσης προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, πόση απώλεια είναι τελικά αποδεκτή; Γιατί δεν έχει επιλεχτεί σαν λύση στην κλιματική αλλαγή η εξοικονόμηση ενέργειας και η από-μεγέθυνση της υπερτροφικής οικονομίας η οποία και παράγει τα αέρια του θερμοκηπίου; Είναι αφέλεια να νομίζει κανείς ότι αυτό που μας επηρεάζει καθημερινά και είναι ορατό και καθοριστικό για την ανθρώπινη κοινωνία είναι οι αποψιλώσεις των δασών, οι δρόμοι και η ανθρώπινη επέμβαση παντού, η ερημοποίηση των φυσικών περιοχών και, εν τέλει, η εμπορευματοποίηση της φύσης; Είναι αφέλεια να πιστεύουμε ότι τα ανέγγιχτα κομμάτια που έχουν επιβιώσει της «ανάπτυξης» δεν είναι αντικαταστάσιμα; Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή χωρίς να καταστρέψουμε τη φύση και να επαναλάβουμε τα ίδια ιστορικά λάθη;

Η πράσινη ανάπτυξη αναδύεται σαν νέα μια αξία και πάνω της χτίζεται ξανά η διαρκής διόγκωση της οικονομίας. Αλλά μάλλον είναι ένα επενδυτικό καρότο. Λίγα έχει να προσφέρει στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της σημερινής οικολογικής και κοινωνικής κρίσης. Αυτή η αντιμετώπιση προϋποθέτει κριτική σκέψη απέναντι στις κυρίαρχες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές, οι οποίες επιβιώνουν μέσα από την καθημερινή επανεπιβεβαίωση των αξιών «πρόοδος» και «ανάπτυξη». Στον αντίποδα των κυρίαρχων δομών βρίσκεται η απομυθοποίηση του καταναλωτισμού, η επανατοπικοποίηση, η αποκέντρωση της παραγωγής. Η έξοδος από τη λογική που λέει ότι για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή πρέπει να διογκωθεί το σύστημα που την παράγει.

Δαίμων της Οικολογίας,

 τ. 102, 3/2010