Tάσος Κρομμύδας

Τρία χρόνια μετά την απόφαση των αρχηγών κρατών της ΕΕ για το περίφημο 20-20-20 και τις προειδοποιήσεις των βαρυσήμαντων Εκθέσεων του IPCC, το φιάσκο της Κοπεγχάγης φαίνεται να αντικατέστησε την αισιοδοξία πως “κάτι αλλάζει” με μια διάχυτη αίσθηση απογοήτευσης. Σίγουρα η ενεργοποίηση και η πίεση για μια ουσιαστική συμφωνία σε 9 μήνες στην Πόλη του Μεξικού πρέπει να ενταθεί σε κάθε επίπεδο και να μην χαθεί η τόσο ελπιδοφόρα εμπειρία των κινημάτων για την κλιματική δικαιοσύνη. Είναι όμως απαραίτητο να ξαναδούμε και τη διάσταση του πώς επικοινωνούμε το μήνυμα της προστασίας του κλίματος, συνειδητοποιώντας ταυτόχρονα τη σημασία ανάδειξης ως ανταγωνιστικού παραδείγματος ενός βιώσιμου τρόπου ζωής, με διαφορετικά κριτήρια και προτεραιότητες.

Καταρχάς δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τις πρωτοφανείς πολιτικές πολυπλοκότητες του προβλήματος. Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς κάποιο πρόβλημα για το οποίο οι άνθρωποι θα δυσκολευόντουσαν να ενδιαφερθούν, καλύτερο από την κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για ένα πρόβλημα παγκόσμιο, χωρίς συγκεκριμένους ή αποκλειστικούς υπαίτιους, χωρίς εύκολες ή άμεσες λύσεις. Ζητάμε “θυσίες” τώρα για να αποφύγουμε επιπτώσεις που ίσως αφορούν κάποιον άλλον, κάπου αλλού, κάποτε στο μέλλον.

Ο αμερικάνος επικοινωνιολόγος Frank Luntz λέει χαρακτηριστικά πως «το λιγότερο σημαντικό κομμάτι της συζήτησης για την κλιματική αλλαγή είναι η κλιματική αλλαγή». Χρειαζόμαστε λιγότερες θλιμμένες πολικές αρκούδες και περισσότερη κουβέντα για ποιότητα ζωής, αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και ενεργειακή αυτονομία.

Η παγκόσμια Συμφωνία που έχουμε ανάγκη, ελάχιστη σχέση έχει με τις Συμφωνίες που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Κινητοποιήσεις και πιέσεις στους δρόμους και στους διαδρόμους όπως παλιότερα, απλά δεν αρκούν για να φέρουν αποτέλεσμα τώρα. Αυτό που χρειάζεται να αποδείξουμε είναι το εφικτό μιας μετάβασης σε καθαρές και ανθρώπινες κοινωνίες συμβατές με τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς.

Μια χρονιά που σημαδεύτηκε από κρίσεις έκλεισε αναδεικνύοντας την κρίση απουσίας μιας συνολικής πολιτικής πρότασης για το πώς θέλουμε να ζουν οι άνθρωποι. Γιατί αυτό που επί της ουσίας απειλείται δεν είναι ούτε το κλίμα ούτε η βιοποικιλότητα, ούτε ο πλανήτης μας αλλά ο ασταθής και μη βιώσιμος πολιτισμός που έχουμε χτίσει. Ουσιαστική πολιτική ενάντια στην κλιματική αλλαγή περνάει αναγκαστικά μέσα από μια συνολική μεταμόρφωση των κυρίαρχων προτύπων. Από την κατανάλωση στη βιωσιμότητα, από τη μεγέθυνση στην ισορροπία, από τα εθνικά συμφέροντα στην παγκόσμια αλληλεγγύη σε έναν πλανήτη περιορισμένων δυνατοτήτων.

Ναι, για τη μετάβαση αυτή τα κράτη έχουν να παίξουν έναν καθοριστικό ρόλο: να εξασφαλίσουν τις υποδομές και τα οικονομικά εργαλεία που θα επιτρέψουν στους πολίτες να αλλάξουν τρόπο ζωής. Όμως το κρίσιμο είναι το κατά πόσον θα μπορέσει να υπάρξει ένα εναλλακτικό παράδειγμα διαφορετικής κουλτούρας που θα δείχνει σήμερα και στην πράξη πως ευημερία χωρίς μεγέθυνση είναι όχι μόνο απαραίτητη αλλά και εφικτή.

Οι προσεγγίσεις που δίνουν μια έμφαση στις αλλαγές στον τρόπο ζωής (lifestyle), συχνά χαρακτηρίζονται ανεπαρκείς, κοντόφθαλμες ή αδιάφορες προς την κοινωνία συνολικότερα. Όμως η αλλαγή τρόπου ζωής δεν είναι κάτι ανταγωνιστικό στις αλλαγές πολιτικής αλλά αναγκαίο συμπληρωματικό τους και συχνά καταλύτης τους. Δεν πρόκειται απλά για ένα ζήτημα ποσοτικό (εκατομμύρια μικρές αλλαγές που φέρνουν κάτι μεγάλο) αλλά ποιοτικό, δηλαδή τη δημιουργία ενός ολοένα και μαζικότερου τμήματος της κοινωνίας το οποίο επιλέγει να αποτελέσει εδώ και τώρα ένα ζωντανό διαφορετικό παράδειγμα, τροφοδοτώντας μια θετική ανάδραση ακόμα μεγαλύτερης αύξησης του στην κοινωνία.

Με την ευκαιρία, οι θετικές κοινωνικές αναδράσεις είναι κάτι που αξίζει να λαμβάνεται υπόψη ακόμα και στο επίπεδο της επικοινωνίας περιβαλλοντικών ή κοινωνικών μηνυμάτων. Χαρακτηριστικά είναι δύο παραδείγματα που αναφέρει ο David Fahrenthold σε άρθρο του στην Washinton Post (8.12.2009).

To 2007 στο Σαν Ντιέγκο σε 4 διαφορετικές κατηγορίες νοικοκυριών μοιράστηκαν αντίστοιχα ενημερωτικά φυλλάδια με έκκληση και παραδείγματα για εξοικονόμηση ενέργειας με το εξής κεντρικό επιχείρημα για κάθε κατηγορία: (α) Είναι καλό για το περιβάλλον, (β) Είναι κοινωνικά υπεύθυνο, (γ) Εξοικονομεί χρήματα και (δ) Οι περισσότεροι στη γειτονιά το κάνουν. Οι μετρήσεις έδειξαν πως μεγαλύτερη απήχηση για αλλαγές στην πράξη είχαν τα μηνύματα σύγκρισης με τον κοινωνικό περίγυρο.

Κάτι αντίστοιχο προέκυψε και στο Άρλινγκτον της Βιρτζίνια στις ΗΠΑ όπου μια Εταιρεία ηλεκτρισμού έστελνε σε καταναλωτές μαζί με το λογαριασμό τους, μια σύγκριση της κατανάλωσής τους με εκείνη γειτόνων τους με αντίστοιχα σπίτια αλλά χαμηλότερη κατανάλωση, μαζί με συμβουλές για το πώς μπορούν και αυτοί να την μειώσουν.

Χωρίς να περιέχουν την παραμικρή αναφορά στο περιβάλλον ή το κλίμα, οι συγκριτικοί αυτοί λογαριασμοί εκτιμάται πως οδήγησαν σε μείωση της κατανάλωσης κατά 2%.

Δαίμων της Οικολογίας,

 τ. 102, 3/2010