"Ούτε δίκαιη, ούτε φιλόδοξη, ούτε δεσμευτική"

Δημήτρης Ιμπραήμ*

Το ένιωθες στην ατμόσφαιρα... καθώς περίμενες ατελείωτες ώρες στο ψύχος για να πάρεις την πολυπόθητη διαπίστευση που θα σου έδινε το δικαίωμα να συμμετάσχεις στη διάσκεψη που θα μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο, μία εχθρική ατμόσφαιρα υπόβοσκε στο χώρο ασφαλείας του Bella Center. Μπορεί να έφταιγε η ταλαιπωρία του ψύχους και της ορθοστασίας, η σκανδιναβική (στα όρια της αγένειας) ιδιοσυγκρασία των οικοδεσποτών ή ο αυστηρός έλεγχος ασφαλείας. Η αλήθεια είναι όμως ότι μέχρι να πάρεις την κάρτα της διαπίστευσης και την κάρτα δωρεάν συγκοινωνίας (άλλη ουρά εκεί), ένιωθες περισσότερο ως δυνητικός τρομοκράτης που απειλεί την ασφάλεια του Προέδρου Obama (ο οποίος θα ερχόταν μετά από 11 μέρες) και λιγότερο ως πολίτης του κόσμου που έχει έρθει για να αγωνιστεί για μία συνθήκη που θα αλλάξει το ρου της ιστορίας.

Λίγες ημέρες πριν την έναρξη της Διάσκεψης, όλοι ξέραμε ότι δεν υπήρχε πια χρόνος για να συμφωνηθούν όλες οι τεχνικές λεπτομέρειες που πρέπει να περιλαμβάνει μία νομικά δεσμευτική συνθήκη, όπως προέβλεπε το Σχέδιο Δράσης του Μπαλί το 2007. Έχοντας φάει το γκολ από τα αποδυτήρια (στην Μπανγκόγκ και στη Βαρκελώνη οι προπαρασκευαστικές διεργασίες στέφθηκαν από παταγώδη αποτυχία), στην Κοπεγχάγη πηγαίναμε πια για να μη χάσουμε. Θα έπρεπε πλέον να κερδίσουμε το παιχνίδι στη ρεβάνς όσο το δυνατόν νωρίτερα μέσα στο 2010. Πότε όμως μία ομάδα κέρδισε με αυτήν την στρατηγική; (εκτός από την Εθνική Ελλάδας το 2004;)

Οι πρώτες ημέρες επιβεβαίωσαν αυτό που όλοι φοβόμασταν. Οι διαπραγματεύσεις δεν προχωρούσαν καθόλου και αυτό οφειλόταν κυρίως στην αδιάλλακτη στάση που κρατούσαν τα δύο ʽστρατόπεδαʼ: ανεπτυγμένος Βορράς εναντίον αναπτυσσόμενου Νότου. Μέσα σε αυτό το κλίμα πόλωσης και καχυποψίας, ΗΠΑ και Κίνα έκαναν επίδειξη δύναμης εις βάρος των διαπραγματεύσεων και εν τέλει ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Μην έχοντας άλλη διέξοδο, τα φτωχότερα κράτη του πλανήτη επέλεξαν την αποχή ως τρόπο διαμαρτυρίας για την παντελή απουσία προόδου με αποτέλεσμα οι διαπραγματεύσεις να διακοπούν κάποιες φορές για αρκετές ώρες. Μόνο που και με αυτή τη διαμαρτυρία τους, οι φτωχοί του πλανήτη άθελά τους εξυπηρετούσαν την παρελκυστική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων που έβλεπαν τον πολύτιμο χρόνο των διαπραγματεύσεων να εξαντλείται χωρίς αποτέλεσμα.

Στις ιστορίες όμως που υπάρχει ο καλός και ο κακός, συνήθως κάπου κρύβεται και ο άσχημος. Αδιαμφισβήτητα στην Κοπεγχάγη, το ρόλο αυτό υποδύθηκε εξαιρετικά η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι πραγματικά απορίας άξιον πώς ένας περιφερειακός οργανισμός, στον οποίο οφείλεται κάθε πρόοδος που έχει σημειωθεί την τελευταία δεκαετία στη διεθνή προσπάθεια για την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών έχει μετατραπεί σε ένα άβουλο, αναποφάσιστο, αποπροσανατολισμένο και σε πλήρη σύγχυση συνοθύλευμα κρατών χωρίς ταυτότητα και όραμα. Η Ευρώπη θα μπορούσε να είχε αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή αν είχε ανακοινώσει από την αρχή ότι δεσμεύεται μονομερώς να μειώσει τις εκπομπές της κατά 30% έως το 2020 από τα επίπεδα του 1990. Το σασπένς στο Bella Center για το αν η Ευρώπη θα προχωρήσει σε αυτήν την ανακοίνωση, κατάντησε πολύ γρήγορα κουραστικό, η ανακοίνωση τελικά δεν έγινε ποτέ (αν και κάποιοι λένε ότι η Ευρώπη ήταν έτοιμη να το κάνει μέχρι και την τελευταία στιγμή) και έτσι η ΕΕ μετατράπηκε στον κομπάρσο της τραγωδίας της Κοπεγχάγης.

Καθώς η πρώτη και σχεδόν η μισή δεύτερη εβδομάδα ξοδεύτηκαν μάλλον στείρα, ήρθε η ώρα των υπουργών. Οι διπλωμάτες και τεχνοκράτες όμως που βρίσκονταν ήδη στη Δανία είχαν ελάχιστη έως μηδενική πρόοδο να επιδείξουν στους πολιτικούς τους προϊσταμένους. Τα κείμενα στα οποία δούλευαν για τόσες μέρες ήταν ακόμα γεμάτες αγκύλες και πολλαπλές επιλογές διατύπωσης. Οι διπλωμάτες δεν είχαν καταφέρει να συμφωνήσουν αν τα κείμενα θα γράφουν ʽθαʼ ή ʽθα έπρεπεʼ, πόσω μάλλον στα θεμελιώδη συστατικά μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας που θα οικοδομούσαν και θα υπέγραφαν στη συνέχεια οι ηγέτες των κρατών.

Κάπου εκεί το φάντασμα της δανέζικης πρότασης άρχισε να πλανάται στους διαδρόμους του Bella Center. Οι αρχηγοί 120 και πλέον κρατών ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν τις τεχνικές λεπτομέρειες μίας συμφωνίας, απαιτούταν ένα πιο ʽχαλαρόʼ κείμενο. Η ʽπολιτική συμφωνίαʼ που είχαν προτείνει οι Δανοί λίγες εβδομάδες νωρίτερα στη Σιγκαπούρη προσέφερε αν όχι το τέλειο, σίγουρα ένα ιδανικό άλλοθι σε ένα καλά προμελετημένο έγκλημα που τελικά διαπράχθηκε το βράδυ της 18ης Δεκεμβρίου.

Τις τελευταίες ημέρες οι διάδρομοι του συνεδριακού κέντρου καθημερινά άδειαζαν από τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών. Χιλιάδες άνθρωποι εκδιώχθηκαν από τη στέγη που φιλοξενούσε μία Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Πολλοί από αυτούς ήταν φτωχοί άνθρωποι από την Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, που έκαναν επώδυνες οικονομίες για μήνες (αν όχι χρόνια) για να βρεθούν στο δρόμο την ώρα που η φωνή τους θα μετρούσε περισσότερο. Την ώρα που θα μπορούσαν να την ακούσουν οι ηγέτες τους.

Η διαδικασία είχε ήδη εκτροχιαστεί τόσο πολύ που είχε αρχίσει να μοιάζει περισσότερο με G20, παρά με Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Οι αναβολές των διαπραγματεύσεων διαδέχονταν η μία την άλλη, ελάχιστοι γνώριζαν πού και πότε διεξάγονταν οι συζητήσεις και το πρόγραμμα άλλαζε απροειδοποίητα. Όλοι πλέον περίμεναν τους ηγέτες των ισχυρών κρατών και κυρίως του Προέδρου Ομπάμα. Μία ειλικρινής ομιλία, μία γενναία δέσμευση, η αυτοκριτική ενός ηγέτη θα ήταν ίσως αρκετά για να διαλύσουν το κλίμα καχυποψίας και να ξεκλειδώσουν τις διαπραγματεύσεις που απειλούνταν με ολοκληρωτική κατάρρευση.

Αυτό δε συνέβη ποτέ όμως. Η πολυαναμενόμενη ομιλία του Ομπάμα μάλλον απογοήτευσε τον κόσμο. Η κατάρρευση ήταν πιο πιθανή από ποτέ. Απαιτούταν μία δραστική λύση στο αδιέξοδο που είχαν περιέλθει οι συζητήσεις και δυστυχώς προκρίθηκε η χειρότερη δυνατή επιλογή.

Μέσα σε ένα κλειστό δωμάτιο οι αρχηγοί των πιο ισχυρών ανεπτυγμένων κρατών και των αναδυόμενων οικονομιών κατέληξαν σε ένα κείμενο που εξυπηρετούσε περισσότερο τα δικά τους συμφέροντα, παρά αυτά του πλανήτη. Οι ηγέτες συμφώνησαν στο κείμενο, έκαναν τις τυπικές φωτογραφήσεις και ομιλίες, δείπνησαν και έφυγαν για τις πατρίδες τους, επιβάλλοντας τη συμφωνία τους στον υπόλοιπο πλανήτη.

Ακόμα και αυτό όμως δεν κατέστη εφικτό. Από τη μία μεριά, η γλώσσα του κειμένου συνέχιζε να εξασθενίζει (η αναφορά στη νομικά δεσμευτική συνθήκη έφυγε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή), από την άλλη πέντε κράτη αρνήθηκαν να αποδεχτούν το κείμενο αυτό. Βολιβία, Βενεζουέλα, Νικαράγουα, Κούβα και Τουβαλού κατήγγειλαν τις αδιαφανείς πρακτικές που εφαρμόστηκαν και αρνήθηκαν να υιοθετήσουν το κείμενο. Καθώς όμως απαιτείται ομοφωνία για να υιοθετήσει ο ΟΗΕ ένα κείμενο, τελικά τα κράτη μέλη έλαβαν υπόψιν και δεν το υιοθέτησαν.

Το τελικό κείμενο λοιπόν (γνωστό και ως Σύμφωνο της Κοπεγχάγης) δεν προβλέπει τη δημιουργία μίας νομικά δεσμευτικής συνθήκης μέσα στο 2010 και φυσικά δεν περιέχει και τη σχετική εντολή. Δεν περιλαμβάνει ούτε χρονοδιάγραμμα ούτε αυστηρές προθεσμίες. Με λίγα λόγια δεν εξασφαλίζει τη σωτηρία του πλανήτη από μία κλιματική κρίση με καταστροφικές συνέπειες. Το κείμενο είναι τόσο αδύναμο και κακό, που ούτε καν οι ηγέτες που το δημιούργησαν δεν μπορούν να το υπερασπιστούν.

Αν κάτι έμεινε από την Κοπεγχάγη αυτά είναι τα παθήματά μας. Αν σταθούμε τυχεροί θα μας γίνουν μαθήματα. Το 2010 θα έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας, περισσότερη από ό,τι το 2009.

Μάθημα 1ο: Δεν είναι όλα τα αναπτυσσόμενα κράτη ίδια. Αναπτυσσόμενο κράτος θεωρείται το Τουβαλού και το Κιριμπάτι, αναπτυσσόμενη χώρα η Κίνα, αναπτυσσόμενη η Νιγηρία, αναπτυσσόμενη και η Σαουδική Αραβία. Τα 132 κράτη που απαρτίζουν τη G77 δεν έχουν τα ίδια συμφέροντα και ανάγκες, τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Μάθημα 2ο: Η Κίνα είναι πλέον ισότιμος αντίπαλος των ΗΠΑ. Η πολιτική και οικονομική της δύναμη της επιτρέπει να ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις τις ΗΠΑ και η επιρροή της απέναντι στα αναπτυσσόμενα κράτη ολοένα αυξάνεται. Στο μόνο σημείο που ίσως υστερεί είναι η εμπειρία στους διπλωματικούς και επικοινωνιακούς χειρισμούς γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί η αποτυχία της Κοπεγχάγης ʽφορτώνεταιʼ σε μεγάλο βαθμό πάνω της.

Μάθημα 3ο: (και φαρμακερό): Στην Κοπεγχάγη μεθοδεύτηκε το τέλος, όχι μόνο του Πρωτοκόλλου του Κιότο αλλά και ολόκληρης της διαδικασίας. Πολλοί θα ήθελαν ο διάδοχος του Πρωτοκόλλου του Κιότο να μην προέρχεται από τον ΟΗΕ, αλλά από κάποιο άλλο όργανο (πχ G20). Ανάμεσά τους και η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά το γεγονός ότι διαρρηγνύει τα ιμάτιά της περί του αντιθέτου.

Η ανατολή του 2010 μας βρίσκει ανυπόμονους και λίγο επιφυλακτικούς. Σαν να προσπαθείς να οδηγήσεις γρήγορα, έχοντας ξεχάσει το χειρόφρενο του αυτοκινήτου σηκωμένο. Στο δρόμο της επιστροφής από τη Δανία, όσοι θέλαμε ένα καλό αποτέλεσμα, πήραμε κάτι από το μουντό, γκρίζο και παγωμένο καιρό της. Ακόμα και οι ελάχιστες στιγμές ηλιοφάνειας δεν αρκούν για να σε ζεστάνουν.

Υπάρχει όμως κάτι που και μόνο η ανάμνησή του αρκεί: στο δρόμο για το Μεξικό, δεν είμαστε μόνοι. Στην Κοπεγχάγη, μέσα και έξω από το Bella Center αγωνίστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι για μία δίκαιη, φιλόδοξη και νομικά δεσμευτική συμφωνία. Εκατομμύρια, αν προσθέσεις τους συμπολίτες μας που ένωναν τις φωνές τους με τις δικές μας από τις πατρίδες τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Απέναντί μας οι λομπίστες των βιομηχανιών, οι τεχνοκράτες – διπλωμάτες της 1ης εβδομάδας και οι δειλοί ηγέτες που απέτυχαν (ή μήπως πέτυχαν αυτό που ήθελαν;) στην Κοπεγχάγη. Αν οι πιθανότητες είναι εναντίον μας; Μάλλον! Αν αξίζει τον κόπο να δώσουμε άλλη μία μάχη; Σίγουρα!

Και αν η ατμόσφαιρα στο συνεδριακό χώρο στο Μεξικό θυμίζει κάτι από τον καιρό του τότε μάλλον οι πιθανότητές μας είναι πολύ καλύτερες από ό,τι ήταν τελικά στην Κοπεγχάγη.

*Υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών της Greenpeace

Δαίμων της Οικολογίας,

 τ. 102, 3/2010