Η συμβολική έναρξη της οργανωμένης φυσιολατρείας, έχει ως ημερομηνία αναφοράς την 26η Δεκεμβρίου του 1920, όταν ο Δ. Καμπούρογλου, με 39 ακόμη πεζοπόρους, συνέταξε ένα μανιφέστο που αποτέλεσε το ιδρυτικό κείμενο του «Οδοιπορικού Συνδέσμου οι 12 Απόστολοι", του οποίου υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος. Η προσθήκη «οι 12 Απόστολοι", στον τίτλο του Συνδέσμου, έγινε γιατί οι Απόστολοι ήταν επίσης πεζοπόροι, αλλά και γιατί στην αρχή ο Σύνδεσμος είχε αποκλείσει τη συμμετοχή των γυναικών. Στη συνέχεια, και παρά την αντίθετη γνώμη του Καμπούρογλου, άνοιξε και στις γυναίκες και αφαιρέθηκε το δεύτερο συνθετικό του τίτλου "οι 12 Απόστολοι". Την πρώτη οργανωμένη του εκδρομή πραγματοποιεί 3 μήνες αργότερα στη Μονή Πεντέλης.

Αυτή η συμβολική ημερομηνία έχει πίσω της μια προϊστορία 65-70 χρόνων (50 περίπου για την Ελλάδα). Τους μεμονωμένους περιηγητές διαδέχτηκαν σταδιακά οι ομαδικές, οργανωμένες εξορμήσεις στη φύση.

Το 1855 θεωρείται ως έτος γέννησης του τουρισμού. Ο Thomas Cook οργάνωσε το "Circular Club", το 1890 ιδρύεται το "Touring Club" στη Γαλλία και το 1895 η δική μας "Ποδηλατική Εταιρεία", όπως και η τουριστική - φυσιολατρική οργάνωση στη Αυστρία, "Amis de la Nature". Σε επίπεδο, διοίκησης, το 1914, δημιουργείται το "Γραφείο Ξένων και Εκθέσεων" και το 1929 ο ΕΟΤ. Στη συνέχεια, το 1936, το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού.

"Στην περίοδο μέχρι το 1870 αναφέρονται πολλοί μεμονωμένοι πεζοπόροι και ορειβάτες, ως και διάφορες επίσημες προσωπικότητες της εποχής εκείνης, δικές μας και ξένες. Πάντως, δεν φαίνεται πουθενά εξακριβωμένες απόλυτα πληροφορίες για την εποχή αυτή. Εκείνο που είναι εξακριβωμένο είναι ότι η Ελλάδα της εποχής εκείνης που την εσπάραζαν οι πολιτικές και πολιτειακές διαιρέσεις και που η ύπαιθρος βρισκότανε, κατά το πλείστον στα χέρια ληστών, είναι ακατάλληλο έδαφος για να ανθίσει το άνθος του εκδρομισμού που χρειάζεται προ παντός ειρηνικές συνθήκες και αστική ανάπτυξη" (Β. Κωνσταντινόπουλος, Στοιχεία από την ιστορία του Ελληνικού Εκδρομισμού, "Ξενία" τεύχ. 12, 1958). "Το Μάη του 1847", αναφέρει ο Κ. Κωνσταντινίδης, στα Εκδρομικά, τεύχ.12, 1930, από μια περιγραφή που αναφέρεται σε εφημερίδα της εποχής, "μια παρέα από φοιτητές δοκίμασε ν' ανεβεί στην κορυφή της Πεντέλης".

Όμως, παρά τις κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες, μέχρι το 1870, στην Ελλάδα, πράγματι, υπήρχαν μόνο μεμονωμένοι πεζοπόροι και ορειβάτες. Στη δεκαετία που ακολουθεί ο Καμπούρογλου με μια εκδρομική παρέα 6 ατόμων συγκροτούν τον πρώτο άτυπο φυσιολατρικό σύνδεσμο. (Ο Δ. Καμπούρογλου περιγράφει γλαφυρά το ιστορικό της ίδρυσής του: "Η πρώτη φυσιολατρική συντροφιά, χωρίς να ονομασθεί έτσι ή να θεωρεί τον εαυτόν της ως τοιαύτην, απετελείτο από μια συντροφιά πέντε συμμαθητών μου, εκ των οποίων οι εξ ήσαν ερωτευμένοι. Λέγω δε έξη, διότι ο έκτος ήτο μη συμμαθητής μας χάριν του οποίου (είχε σοβαρά πάρει το πράγμα και ήταν βαρειά χτυπημένος) και πατινάδες εκάναμε, διότι απ’ τη συντροφιά ήσαν δύο κιθαρωδοί και ένας φλαουτίστας, εκ των οποίων  κιθαρωδών, ο ένας και τραγουδιστής, ο υποφαινόμενος. Ως ερωτευμένοι, λοιπόν, φυσικόν ήταν να παίρνουμε τα βουνά. Ενώ λοιπόν το Σαββατόβραδο συνήθως κάναμε την πατινάδα μας, την Κυριακήν από τον βαθύν όρθρον ξεκινούσαμε να πάμε προς την Καισαριανή ή την Πεντέλη. Περνούσαμε την ημέρα μας στις ρεματιές ή το χειμώνα σε κανένα χάλασμα, όπου ανάβαμε φωτιά από αφάνες που η φλόγα τους είναι σαν χρυσός διαλελυμένος, ανερχόμενος στους ουρανούς από τους εκδρομείς που αποδεικνύουν τοιοτοτρόπως πως δεν τους χρησιμεύει ο χρυσός εις την γην... Το βράδυ επιστρέφαμε ενθουσιασμένοι με την ψυχήν γεμάτην θάρρος, ελπίδα, αγνότητα και σχετικήν αρετήν. Έτσι ελατρεύαμε την φύσιν χωρίς να της το πούμε. Η συντροφιά μας αυτή που κράτησε ηνωμένη από το έτος 1870 έως το 1880 ήταν ομολογουμένως ο πρώτος   ο   π ρ ώ τ ο ς   φ υ σ ι ο λ α τ ρ ι κ ό ς   σ ύ ν δ ε σ μ ο ς". Στοιχεία από την  Ιστορία του Ελληνικού Εκδρομισμού,  Β. Κωνσταντινόπουλου, «Ξενία», 12, (1958), σελ. 13»). Ο καθηγητής Γ. Σαρρής ιδρύει, το 1887, τον Περιπατητικό Σύνδεσμο και το 1889 ιδρύεται "Ο άνευ ρεκλάμας Πεζοπορικός Σύνδεσμος, με μέλη του τον Κρυστάλλη, τον Καρκαβίτσα, τον Βλαχογιάννη κ.α. Ο πρώτος φυσιολατρικός όμιλος με καταστατικό, είναι ο "Όμιλος Πεζοπόρων", που ιδρύεται το 1893 στον Πειραιά και το πρώτο του Διοικητικό. Συμβούλιο το αποτελούσαν δικηγόροι, δικαστικοί, εκπαιδευτικοί κ. ά.

 Στην Πάτρα, το 1889, 4 εκδρομείς κάνουν μια πεζοπορία 63 ωρών μέχρι τη Σπάρτη και το 1893, 750 εκδρομείς (το 1% του πληθυσμού!), με την οργάνωση του Παναχαϊκού Γυμναστικού Συνδέσμου, εκδράμουν στην Αρχαία Ολυμπία. Στις 4 Ιουνίου του 1895, πάλι στην Πάτρα, οργανώνεται μια εκδρομή στην οποία μετέχουν για πρώτη φορά και γυναίκες. Δύο τραίνα, με 260 συνολικά άτομα, κάνουν την διαδρομή μέχρι το Λίντζι. Λίγες μέρες αργότερα, 9 Ιουνίου, η πατρινή εφημερίδα "Πελοπόννησος", αναγγέλλει: "υπό νέων των καλυτέρων οικογενειών ιδρύθηκε "Όμιλος Διασκεδαστικός" με σκοπό την οργάνωση εκδρομών, συναυλιών, κλπ.

            Το 1899 ο Σπ. Λάμπρου, ο Κ. Ελευθερουδάκης ("Τα πρώτα ίχνη της χιονοδρομίας χάραξε στα 1904 ο Κώστας Ελευθερουδάκης, μ’ ένα ζευγάρι σκι που είχε φέρει ήδη στα 1896 γυρίζοντας από τις χώρες του βορρά. Έτσι του ανήκει αναμφισβήτητα ο τίτλος του πρώτου Έλληνος χιονοδρόμου"), κ.α. ιδρύουν τον "Όμιλο Εκδρομών" και το 1903 έρχεται από τη Ρουμανία ο Ν. Καρβούνης, μυημένος ορειβάτης και αργότερα προσηλυτίζει τον Κ. Βάρναλη, τον Φ. Πολίτη και άλλους διανοούμενους. Το 1912, ο Χρ. Ενεισλίδης (Στρατοκόπος), ιδρύει τον όμιλο εκδρομέων "Αεικίνητος", το 1922 ιδρύεται ο όμιλος "Υπαίθριος Ζωή" και η ορειβατική παρέα "Μη ενοχλείσαι", ο "Ψυχαγωγικός Όμιλος SPORT" (1927 - 29) μετέπειτα Φ.Ο.Π., ο "ΑΤΤΙΚΟΣ", κλπ.

Όλη αυτή η περίοδος των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα είναι γεμάτη από τη δράση ορισμένων προσωπικοτήτων που ανήκουν στο πνευματικό και επιστημονικό κόσμο της χώρας μας. Εκτός από τον καθηγητή Γιάννη Σαρρή – πρόεδρο της Ομοσπονδίας Τουριστικών και Φυσιολατρικών Σωματείων το 1929 (πρώτη μορφή της Ο.Ε.Σ.Ε.) αναφέρονται ακόμη οι Φ. Κορβελάς, Γιάννης Χρυσάφης, Α. Φέτσης, Τηλ. Καββαδίας, Νίκος Καρβούνης, Β. Φωτήλας, ο Σπήλιος και Κώστας Πασαγιάννης, ο Δημήτρης Χατζόπουλος (ο Μποέμ, που από το 1918 αρχίζει να γράφει στο Εμπρός εκδρομικά και φυσιολατρικά κείμενα), ο Θεόδωρος Κόντερης στον Πειραιά κ. ά.

Με πρωτοβουλία της ορειβατικής συντροφιάς οι "Κούκοι" ("…νέοι ενωμένοι σε μια ομάδα με διακριτικό ένα απλό λινατσένιο κούκο στο κεφάλι"), 33 ορειβάτες ιδρύουν τον "Ορειβατικό Σύνδεσμο Αθηνών" που λειτουργεί μέχρι σήμερα ("…Έτσι ιδρύεται από τους Κούκους μετά διετή έντονη δράση και κοντά στην εκατοστή τους ορειβασία ο Ορειβατικός Σύνδεσμος Αθηνών και λαμβάνει σάρκα και οστά μια γενικώτερη απόφαση του Σεπτέμβρη του 1927 από την πρώτη Ελληνική ανάβαση στην κορυφή του Ολύμπου με τας ευχάς των Ελβετών προδρόμων και άλλων επιφανών ορειβατών που συμμετείχαν από την Γαλλία και την Αγγλία", Το Βουνό Αρ.11, (1934), σελ. 325).

Η "οικολογία", προέκυψε ως κλάδος της βιολογίας το 1866, με τον πρώτο ορισμό που έδωσε ο γερμανός ζωολόγος και μαθητής του Δαρβίνου, Έρνεστ Χαίκελ -"οικολογία είναι η οικονομία της φύσης"-, ενώ ως όρος πρωτοεμφανίζεται στο "Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης", του Δ. Σκαρλάτου του Βυζάντιου, το 1852 -οικολόγος = οικονόμος, ορισμός που ταιριάζει απόλυτα με τον επιστημονικό ορισμό που έδωσε ο Χαίκελ 14 χρόνια αργότερα. Η πρώτη Οικολογική Επιστημονική Εταιρεία -η Βρετανική- δημιουργήθηκε το 1913.

Στενά συνδεδεμένη με την φυσιολατρική οργάνωση ήταν και η έκδοση περιοδικών, δελτίων και άλλων εντύπων. Ο φυσιολατρικός τύπος προηγείται της φυσιολατρικής οργάνωσης. Μάλιστα, πριν από την έκδοση αμιγών φυσιολατρικών εντύπων, την σχετική ύλη κάλυπταν, με μεγάλη επάρκεια, περιοδικά και εφημερίδες ενός ευρέως φάσματος: επιστημονικά, εκπαιδευτικά, παιδικά, γεωργικά, εγκυκλοπαιδικά, τέχνης, ποικίλης ύλης - λαϊκά, ημερολόγια, κλπ. Στην κατηγορία αυτή των -προδρόμων- της φυσιολατρίας εντύπων, μπορούμε να κατατάξουμε τα παρακάτω έντυπα (σε παρένθεση η χρονολογία της πρώτης έκδοσής τους): Ευρωπαϊκός Ερανιστής, ήτοι Συλλογή Διατριβών Πρωτοτύπων και Ματαφραζομένων εκ των Αρίστων Περιοδικών Συγγραμμάτων (1840), Αποθήκη Ωφελίμων Γνώσεων [Σμύρνη 1840], Πανδώρα (1850), Ιλισσός (1868), Επτάλοφος (Κωνσταντινούπολη 1869), Γεωπονικά (1872), Φοίβος (1879), Εφημερίς των Σχολείων (1881), Παιδαγωγικόν Σχολείον (1883), Εφημερίς των Παίδων [1883], Ελληνική Γεωργία (1885), Ανάπλασις (1888), Αθηνά (1889), Η Φύσις (1890 -έντυπο υψηλής αισθητικής και ποιότητας), Προμηθεύς (1890 -έντυπο υψηλού επιστημονικού κύρους, πεφωτισμένων διανοητών), Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρησις της Ανατολής (1898), Τα Νέα Γωπονικά (1900), Νέος Ελληνομνήμων (1904), Μέση Εκπαίδευσις (1905), Επιστημονική Ηχώ (1907), Δίπυλον (1910 -δημοσίευμα συντασσόμενον αποκλειστικώς υπό Δημ. Καμπούρογλου), Γεωργικόν και Δασικόν Δελτίον (1911), Αγροτικός Ταχυδρόμος (1911), Βιολογικός Εανιστής [1911].

Η Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρησις της Ανατολής (1899, σελ. 324), παρουσιάζει ως εξής την ίδρυση και τη δράση του "Ομίλου Εκδρομών" (υπογραφή ΤΑΣΗΣ): "Η φρενίτης η οποία διεδέχθη τους Ολυμπιακούς αγώνας, δεν έχει καμμίαν σχέσιν με την λογικήν και συστηματικήν εργασίαν η οποία γίνεται σήμερον, όπως η σωμασκία και εν γένει η υπαίθριος ζωή, φέρουν αντιπερισπασμόν εις τας συγκεντρώσεις των θιασωτών των πνευματωδών ποτών, τα οποία διαδίδονται καθημερινώς με όλην την ευκολίαν και ταχύτητα του κακού, να εξυπνήσωσι δε την ελληνικήν νεολαίαν από τον μαρασμώδη βίον, τον οποίον ως επί το πλείστον διάγει, και η οποία αφίνει να παρέλθη η χρυσή της εποχή, χωρίς να χαρή, χωρίς να ζήση. Και ιδού σήμερον έχομεν ν' αναγράψωμεν ευχάριστον αποτέλεσμα του νέου τρόπου του σκέπτεσθαι, διότι η ίδρυσις του Ομίλου των Εκδρομών, την οποίαν ευφροσύνως χαιρετίζομεν, δεν είνε ουδέν άλλο ή συνέπεια της κατανοήσεως της ανάγκης της υπαιθρίου ζωής, η οποία προς ουδέν δύναται να παραβληθή, όταν συνδυάζει την τέρψιν και διδασκαλίαν, όπως εις τας εκδρομάς, τας οποίας διοργανώνει το λαμπρόν τούτο Σωματείον… Κατά τας δύο πρώτας εκδρομάς είδομεν οικογενειακώς τους κ.κ. Αναστ. Βάρβογλην, Δ. Βλαστόν, Ζ. Ζαφειρόπουλον, Γ. Σεϊδάν, Σπ. Βελέντζαν, Σπ. Λάμπρον και, και, και…" Ο Σπ. Λάμπρου είναι ο Επίτιμος Πρόεδρος του Ομίλου των Εκδρομών.

Αμέσως μετά την σύνταξη του μανιφέστου του Οδοιπορικού Συνδέσμου (26η Δεκεμβρίου του 1920), ο Σύνδεσμος προχώρησε στην έκδοση του μηνιαίου δελτίου του, της "Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης" (Φεβρουάριος 1921). Το έντυπο αυτό αποτελεί το πρώτο "επίσημο" φυσιολατρικό έντυπο της οργανωμένης σε σωματεία "φυσιολατρικής ιδέας". Το σπουδαιότερο έντυπο και αντιπροσωπευτικότερο του μεσοπολέμου, είναι τα "Εκδρομικά, Όργανο των Ελλήνων Εκδρομέων", που "διευθύνεται υπό ομάδος φυσιολατρών" (Πλάτων Μεταξάς και Κλεόβουλος Δενδρινός οι δύο στυλοβάτες του εντύπου). Τα Εκδρομικά κυκλοφορούν ανελλιπώς από το 1929 έως το 1936. Το μακροβιότερο φυσιολατρικό έντυπο είναι "Το Βουνό" (1934 - 1965).

Κατά τη δεκαετία του '20, αλλά κυρίως τη δεκαετία του '30, οι όμιλοι και τα έντυπα πολλαπλασιάζονται ραγδαία. Έντυπα φυσιολατρικά, ορειβατικά, εκδρομικά, ταξιδιωτικά, οδοιπορικά, περιηγητικά, περιπατητικά, πεζοπορικά, τουριστικά και άλλα εμφανίζονται αλλά και χάνονται. Τα παλαιότερα ταξιδιωτικά και τουριστικά έντυπα -και βιβλία- αναδεικνύουν έντονα το στοιχείο της φυσιολατρείας ως κίνητρο του ταξιδιού και της εκδρομής και όχι τη μανία της φυγής που κυριαρχεί σήμερα. (…"Και η σημερινή νεολαία που παρασύρει με το παράδειγμά της και 'κείνους που δεν ανήκουνε στας τάξεις της, δεν έχει παρά να διαλέξη. Από δω τον προσκαλεί ένας σύλλογος για ταξιδάκι θαλάσσιο, από κει τον φωνάζει ένας άλλος για μια νυκτερινή πεζοπορία με την σελήνη ως τις ρεματιές του Πεντελικού. Καμμιά δυσκολία για να διαλέξη. Όλοι οι σύλλογοι θα τον δεχθούνε με εγκαρδιότητα και χαρά, αδιάφορο σε ποιον είναι μέλος. Μεταξύ τους δεν υπάρχουν ζήλιες γιατί όλοι όσοι λατρεύουν το ύπαιθρο ξεριζώνουν κάθε ανθρώπινη κακία και ταπεινότητα από την καρδιά τους", κομμάτι από μια ιστορική αναδρομή στα Ορειβατικά Χρονικά", Μάϊος 1991, σ. 38).

Φυσιολατρικά έντυπα που πρωταγωνιστούν κατά την περίοδο αυτή -μαζί με πολλά ακόμη τοπικά έντ , 65;πα- είναι, με βάση τη χρονολογία της πρώτης έκδοσής τους, τα παρακάτω:

¨      Η Νίκη, Δεκαπενθήμερος Επιθεώρησις Εικονογραφημένη, Εγκυκλοπαιδική, Αθλητικογυμναστική και Φυσιολατρική 1920

¨      Ελληνική Περιηγητική Λέσχη 1921

¨      Η Υπαίθριος 1922

¨      Ημερολόγιον Οδοιπορικού Συνδέσμου 1925

¨      Δασικόν Ημερολόγιον 1926

¨      Νέα από την Ελλάδα (News from Greeece) 1927

¨      Μηνιαίο Δελτίο Φυσιολατρικού Συνδέσμου ο "ΠΑΝ" 1930

¨      Φυσιολατρική Σκέψη, έκδοση του Φυσιολατρικού Ομίλου Πειραιώς 1931 (συνεργάζονται: Κ. Κρυστάλλης, Α. Βλάχος, Π, Χάρης, Γ. Χατζίνης, Μ. Βαϊάνος, Λ. Κωστόπουλος, Β. Φωτεινάκης, Γ. Μαλούχος -όπως δηλώνεται στο εξώφυλλο)

¨      Φυσιολατρικός Σύνδεσμος Πειραιώς ο "Ζήνων" -μηνιαίον δελτίον 1931

¨      Φ.Ο.Π. (Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς) 1931

¨      Ο Φίλος των Ζώων 1933

¨      Λέσχη Τουρισμού 1933

¨      Δασική Ζωή 1933

¨      Ελληνικό Ύπαιθρο 1933

¨      Συγκοινωνία, σιδηρόδρομοι - οδοί - αυτοκίνητον - ναυτιλία - αεροπορία - τηλεπικοινωνία - τουρισμός 1934

¨      Το Βουνό 1934

¨      Ύπαιθρο 1935

¨      Ε.Φ.Ο.Π. 1935

¨      Ο.Φ.Ο.Ν. (Ορειβατικός Φυσιολατρικός Όμιλος Νικαίας) 1936 -εκδίδεται μέχρι σήμερα

¨      Οι φίλοι της Ακτής 1936

¨      Ε.Ο.Ο.Π. (Ελληνικός Ορειβατικός Όμιλος Πειραιώς) 1936

¨      ΗΩΣ 1939

¨      Ξενία 1939

¨      Ο ΠΑΝ 1939

¨      Ο Φυσιολάτρης, τρίμηνο Φυσιολατρικόν Περιοδικόν, Όργανον του Ομίλου Φυσιολατρών Θεσσαλονίκης [1940]

Κατά την ίδια περίοδο κυκλοφορούν, βέβαια, δεκάδες περιοδικά όλων των θεματικών περιοχών, πολλά από τα οποία έχουν έντονα τα φυσιολατρικά χαρακτηριστικά. Κυρίως, μπορούν να μνημονευθούν τα γεωργικά, τα επιστημονικά, τα εκπαιδευτικά, τα λογοτεχνικά - πολιτιστικά (γι' αυτά δεν θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην παρούσα εισήγηση, αφού θα απασχολήσει εκτενώς το συνέδριο), τα λαογραφικά, τα ποικίλης ύλης - λαϊκά, τα παιδικά, τα υγειονομικά, ακόμη και τα πρώτα κυνηγετικά, κ.α. Τα περιοδικά που ακολουθούν παρατίθενται αλφαβητικά και ακολουθεί η χρονολογία της πρώτης έκδοσής τους:

¨      Αγροτική Εγκυκλοπαίδεια: εκδίδεται κατά μήνα (γεωργία, κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, μελισσοκομία, δενδροκομία, τυροκομία, ανθοκομία, …) 1934

¨      Αγροτική Ζωή: μηνιαίον γεωργικόν και κτηνοτροφικόν περιοδικόν 1927 (αργότερα εμφανίζεται με τον τίτλο: Η Νέα Αγροτική Ζωή: γεωργία - κτηνοτροφία - θήρα, κ.τ.λ., 1931)

¨      Αγροτική Οικονομία 1935

¨      Αγροτική Οργάνωσις, επιθεώρησις αγροτικής οικονομίας και γεωργικής πολιτικής 1919

¨      Αγροτικός Κόσμος της Ελλάδος 1935

¨      Αγροτικός Ταχυδρόμος, μηνιαία έκδοση Ινστιτούτου Χημείας & Γεωργίας - "Νικόλαος Κανελλόπουλος" 1911

¨      Ακτίνες: διμηνιαίον περιοδικόν, όργανον της "Χριστιανική Ενώσεως Επιστημόνων" 1940

¨      Γεωπονικόν Βήμα 1935

¨      Γεωργικά Χρονικά 1937

¨      Γεωργικόν Δελτίον (Υπουργείου Γεωργίας) 1929

¨      Γεωργικόν Δελτίον (Πηλίου) 1924

¨      Δελτίον Γεωργικού Επιμελητηρίου Αττικοβοιωτίας 1929

¨      Δελτίον  της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού 1935

¨      Δελτίον της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας 1926

¨      Δελτίον της εν Ελλάδι Εταιρίας των Φυσικών Επιστημών 1920

¨      Δελτίον Φυσικών Επιστημών, όργανον της Ενώσεως Φυσικών 1934 (στη συνέχεια κυκλοφορεί με το νέο τίτλο "Φυσικός Κόσμος")

¨      Δενδροκομική Έρευνα 1936

¨      Δήμητρα 1912

¨      Ελληνική Συκοπαραγωγή 1936

¨      Επιστημονική Εγκυκλοπαίδεια: δεκαπενθήμερον εικονογραφημένον περιοδικόν, όργανον των Ελλήνων Επιστημόνων 1923

¨      Επιστημονική Ζωή 1930

¨      Έργα, Δεκαπενθήμερον εικονογραφημένον περιοδικόν της βιομηχανίας, της συγκοινωνίας, και των τεχνικών έργων 1925

¨      Η Δήμητρα (Έδεσσα) 1932

¨      Η Διατροφή των Φυτών, 1931

¨      Ήλιος 1939

¨      Η Διάλεξις 1928

¨      Η Μελέτη 1908

¨      Θησαυρός, το τερπνότερον και διδακτικώτερον εγκυκλοπαιδικόν περιοδικόν χρήσιμον και απαραίτητον δια πάσαν τάξιν και ηλικίαν [1922]

¨      Θησαυρός των Παίδων 1932

¨      Κοινωνικαί Μελέται [1929]

¨      Κοινωνική Έρευνα 1932

¨      Κυνηγετικά Νέα 1930

¨      Λαογραφία, Δελτίον της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας 1929

¨      Μελέτη - Κριτική: μηνιαίο όργανο του "Ακαδημαϊκού Ομίλου" 1933

¨      Μέλισσα 1935

¨      Οι Γεωργικοί Συνεταιρισμοί 1934

¨      Ο Συνεταιριστής 1925

¨      Οινολογική Επιθεώρησις 1930

¨      Ο Γύρος του Κόσμου: μηνιαία Ακρόπολις 1934

¨      Ο Θησαυρός: για τη βιβλιοθήκη του σχολείου και του σπιτιού 1932

¨      Παιδική Ζωή 1927

¨      Πειραϊκά Γράμματα (ένα μοναδικό αφιέρωμα στα Λουλούδια, τον Μάϊο του 1940)

¨      Πεπραγμένα του Ζωολογικού Εργαστηρίου & Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών 1935

¨      Πλούτος: εβδομαδιαία οικονομολογική Εφημερίς, Εθνική Οικονομία - Εμπόριον - Βιομηχανία - Ναυτιλία - Αγροτική Οικονομία - Χρηματιστήρια - Τράπεζαι, 1915

¨      Πολιτική Επιθεώρησις 1919

¨      Σχολικαί Σελίδες: περιοδικόν των μαθητριών του Αρσακείου 1937

¨      Σχολική Υγιεινή 1937

¨      Σταφιδικόν Δελτίον 1934

¨      Τεχνικά Χρονικά 1932

¨      Το Έργον 1936

¨      Το Πανεπιστήμιον στο Σπήτι σας [1934]

¨      Υγεία 1924

¨      Χρονικά του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου 1935

Μια άλλη κατηγορία περιοδικών εκδόσεων με έντονο φυσιολατρικό χαρακτήρα είναι τα ημερολόγια. Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένα από όσα στάθηκε δυνατό να βιβλιογραφηθούν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Ο κατάλογος συντάχθηκε με βάση τη χρονολογία των τευχών που βρέθηκαν:

¨      Ο Χρόνος, ημερολόγιον του έτους 1863. "Ο λόγιος Ερμής"

¨      Εθνικόν ημερολόγιον του έτους 1866, 1911, 1916, Βρετός

¨      Αττικόν ημερολόγιον του έτους 1878. Ασώπιος, Ε.

¨      Ημερολόγιον της "Εστίας" του έτους 1887.

¨      Βυζαντινόν ημερολόγιον, 1888.

¨      Εθνικόν ημερολόγιον, χρονογραφικόν, φιλολογικόν και γελοιογραφικόν του έτους 1888, 1915. Σκόκος, Κ.Φ.

¨      Εθνική εικονογραφημένη επετηρίς 1889, 1894, 1899, 1912. Αρσένης,Ι., Ραφαήλοβιτς

¨      Εικονογραφημένον ημερολόγιον του έτους 1893. Φωτιάδης, Μ. Τυπ. Αν. Κωνσταντινίδου

¨      Ημερολόγιον της εφημερίδος των κυριών. Έτος Ζ' 1894.

¨      Αι αναμνήσεις: ημερολόγιον του 1902. Πρεβεζιώτου,Κ.Λ , Ταβανιώτου,Ε.Τ.

¨      Ημερολόγιον της Φιλοκάλου Πηνελόπης [1903-1904], 1914

¨      Ημερολόγιον υγείας του έτους 1907. 

¨      Ημερολόγιον της "Επιστημονικής Ηχούς, 1909, 1910, 1911, 

¨      Αργολικόν ημερολόγιον εκδιδόμενον υπό του εν Αθήναις συλλόγου των Αργείων, 1910.

¨      Πανελλήνιον ημερολόγιον, 1910. Κονταξάκης,Χ. & Οικονόμος

¨      Μακεδονικόν ημερολόγιον, 1911 (& 1954, 1957, 1959, 1958, κ.α.)

¨      Ημερολόγιον της εφημερίδος των κυρίων "Η Λέσβος", 1912. Μελανδινού Χαρίκλεια. Κωνσταντινούπολη

---------------------------------------

¨      Ημερολόγιον "Ελληνικός κόσμος", [1917]. 

¨      Ημερολόγιον Θεσσαλονίκης, 1920. Τσιώμου Μερόπη

¨      Πανδώρα: φιλολογικόν και εγκυκλοπαιδικόν ημερολόγιον του έτους 1923.

¨      Ημερολόγιον οδοιπορικού συνδέσμου, 1925, 1926

¨      Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, 1926, 1928, 1929

¨      Δασικόν ημερολόγιον 1926, 1936.

¨      Εγκυκλοπαιδικόν ημερολόγιον, 1927, 1928, 1929, 1930: New York

¨      Πανελλήνιον ημερολόγιον του έτους 1928. 

¨      Ημερολόγιον του Μπουκέτου 1928.

¨      Σιδηροδρομικόν ημερολόγιον, 1930. 

¨      Ανδριακόν ημερολόγιον 1930, 1956.

¨      Το ελληνικόν έτος: Ημερολόγιον της Ενώσεως Συντακτών Αθηναϊκών Εφημερίδων, 1930.

¨      Εγκυκλοπαιδικόν ημερολόγιον "Πελασγού", 1932 Σφενδόνης

¨      Μέγα εγκυκλοπαιδικόν ημερολόγιον "Ελεύθερου ανθρώπου": Φιλολογικόν και καλλιτεχνικόν περιοδικόν, 1934. 

¨      Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας, 1937. 

Μέχρι το 1920, χρονιά ίδρυσης του πρώτου -με "ιδεολογικά" χαρακτηριστικά- φυσιολατρικού σωματείου, με τους συλλόγους αυτούς και με τα έντυπά τους, ασχολούνται λίγοι διανοούμενοι και επιστήμονες. Ειδικότερα η σύνταξη του "μανιφέστου του Οδοιπορικού" από τον ακαδημαϊκό και άνθρωπο των γραμμάτων Δ. Καμπούρογλου, σηματοδότησε μια σημαντικότατη σχέση των ανθρώπων της τέχνης, του πολιτισμού και της επιστήμης με την φυσιολατρεία. Μετά από το γεγονός αυτό γίνεται μια έκρηξη τόσο στην ίδρυση σωματείων, όσο και στην έκδοση περιοδικών. Τα ορειβατικά σωματεία συγκροτούν ομοσπονδία, η οποία οργανώνει το Α' πανελλήνιο ορειβατικό συνέδριο, το 1936 στον Όλυμπο. Επικεφαλής της ο μηχανικός, πρόεδρος του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου, Σπήλιος Αγαπητός, που διετέλεσε και βουλευτής. Πολλοί και σημαντικοί Έλληνες λογοτέχνες και επιστήμονες και γενικά πνευματικοί άνθρωποι συνδέονται ενεργά με τα φυσιολατρικά σωματεία, μετέχουν στις διοικήσεις τους, γράφουν στα έντυπά τους, γράφουν γι' αυτούς τα έντυπα αυτά. Ξεφυλλίζοντας εκατοντάδες φυσιολατρικά έντυπα, θα δούμε κείμενα των -ή για τους- Δ. Σολωμό (υπάρχει και σχετικό βιβλίο που αναλύει την φυσιολατρεία στο έργο του), Κ. Παλαμά (επίσης δύο σχετικά βιβλία), Α. Παπαδιαμάντη, Κ. Κρυστάλλη (υπάρχει σωματείο και έντυπο στον Πειραιά που φέρει το όνομά του), Ν. Καζαντζάκη, Γ. Δροσίνη, Ζ. Παπαντωνίου, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Π. Χάρη, Π. Δέλτα, Η. Βενέζη, Π. Νιρβάνα, Λ. Πορφύρα, Δ. Καμπούρογλου, Δ. Χατζόπουλο, Α. Καρκαβίτσα, Ι. Δραγούμη, Α. Σικελιανό, Ι. Συκουτρή, Σ. Μελά, Κ. Ουράνη, Α. Ταρσούλη. Α. Χατζημιχάλη, Δ. Ταγκόπουλο, Ν. Λαπαθιώτη, Π. Κυριαζή, και πολλούς άλλους.

Τα εξώφυλλα και τις σελίδες τους κοσμούν έργα των Β. Ιθακήσιου (έζησε, ζωγραφίζοντας επί 18 χρόνια σε μια σπηλιά στον Όλυμπο), Μόσχου, Βασιλείου (Β ! Πανελλήνιος Έκθεσις, του κ. Σπύρου Βασιλείου, "Ύπαιθρο", Ιούλ., 1939, σελ. 85-87: "Τα δύο τρίτα της εφετεινής παραγωγής των ελλήνων ζωγράφων που είδαμε τον περασμένο μήνα στο Ζάππειο, στη Β΄ Πανελλήνιο έκθεση, είναι εμπνευσμένα από το Ελληνικό ύπαιθρο. Η αναλογία είναι σημαντική και σαν μια επιβεβαίωση των όσων εγράφηκαν στην ίδια αυτή θέση πέρυσι για την επίδραση του τοπίου στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ζωγραφικής, δικαιολογεί ένα περίπατο ανάμεσα από τα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους προϊόντα της αγάπης των ελλήνων καλλιτεχνών στη ζωγραφική του υπαίθρου. Η πρόθεση του Κράτους και της οργανωτικής Επιτροπής να υποστηρίζει όλες τις ζωγραφικές τάσεις που ανθούν αυτή τη στιγμή στον τόπο μας, είχε το αποτέλεσμα να ιδούμε στεγασμένες στις ίδιες αίθουσες και πολλές φορές πλάϊ - πλάι τις πιο αντίθετες ερμηνείες του Ελληνικού τοπίου. Από την πιο πιστή φωτογραφική απεικόνιση ενός κομματιού φύσης ως την πιο αφηρημένη ανασύνθεση στοιχείων φύσης και ανθρώπινης τέχνης σταχυολογημένων από τα νησιά και τις στεριές της Ελλάδος μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε όλες τις δυνατές ενδιάμεσες διαβαθμίσεις"), Βελισσαρίδη, Μελετζή, Γιολδάση, Boissonas, κ.α.

Από την ανακοίνωση που έκανε ο ζωγράφος Γιώργος Μόσχος, για το "Βουνό και την Τέχνη", στο Α΄ Πανελλήνιο Ορειβατικό Συνέδριο στον Όλυμπο την 15)6)36, διαβάζουμε τα παρακάτω:

"Κραδασμός αληθινός της ψυχής του. Τώρα θαυμάζει!

Θαυμάζει το πανόραμα, αγναντεύει τον κόσμο εκεί χαμηλά, ησυχάζει το μάτι του πέρα βαθειά στον ορίζοντα, στα απαλά χρώματα, στους απαλούς τόνους, ευχαριστείται βλέποντας τις ωμορφιές γύρω του κι' ακούοντας το φτερούγισμα του αητού που πετά ψηλότερα, είναι τέλεια ικανοποιημένος.

Στο χειμωνιάτικο βουνό, στο χιόνι πάλι πλημμυρίζει του ορειβάτη η ψυχή μ' άλλες συγκινήσεις.

Τί αντίθεσι δυνατή, εδώ το σκούρο γαλάζιο τ' ουρανού με του χιονιού το άσπρο. Φως στο χιόνι, πολύ φως!

Χρώματα πολλά, όλα της ίριδος διαχυμένα από τις ακτίνες του ηλίου. Πλούσιοι τόνοι και σκιές…

Η τέχνη ανακοινώνει ψυχικές συγκινήσεις από φυσικά φαινόμενα.

Οι προσπάθειες του Ε.Ο.Σ είναι άριστες, ακόμα και η απόφασί του με την ευκαιρία του Συνεδρίου τούτου να διοργανώση εις Αθήνας έκθεσι ζωγραφικής με θέμα το βουνό". 

Επίσης και άλλοι άνθρωποι της τέχνης ασχολούνται με τη φυσιολατρεία, όπως ο συνθέτης Δ. Μητρόπουλος, ο οποίος υπήρξε αναρριχητής (Η «Υπαίθριος Ζωή» είχε μίαν ωραίαν και πρωτότυπον έμπνευσιν η οποία είνε αξία πάσης εξάρσεως. Διοργάνωσε την 22αν Σεπτεμβρίου μίαν εκδρομήν εις την αρχαίαν Επίδαυρον με μίαν μουσικήν απόλαυσιν… Το πρόγραμμα της συναυλίας περιελάμβανε έργα του Μπετόβεν τα οποία εξετελέσθησαν αψόγως από οκτώ εκτελεστάς υπό την διεύθυνσιν του Μητροπούλου …Ευτυχώς ότι τα ξεφωνητά των μωρών και μερικών... ζώων εγένοντο κατ’ αραιότατα διαστήματα και έτσι ο μαέστρος Μητρόπουλος, όστις προ της συναυλίας είχεν ειπή ότι εάν συνεχισθή ο θόρυβος δεν θα συνεχισθή η συναυλία, κατώρθωσε να δωρίση εις τους θεατάς πραγματικάς θείας στιγμάς μουσικής απολαύσεως. «Εκδρομικά», 77, 1935, σελ. 254 & "…ο Μητρόπουλος εν μέσω χειροκροτημάτων και ζητωκραυγών κατάλευκα ντυμένος, ευοίωνος περιστερά, αλλά και βαθύτατα συγκινημένος διά να εκφράση τας ευχαριστίας του προς το κοινόν διά την προσήλωσιν και την πίστιν εις το έργον της "Υπαιθρίου Ζωής", της ορχήστρας και το ιδικόν του και να εκτελέση το πρόγραμμα… Όσοι βρέθηκαν στην μυσταγωγία αυτή έγιναν καλλίτεροι άνθρωποι" Από τ' "Αθηναϊκά Νέα" της 29-9-36 και, ακόμη, ο Τάσος Ζάππας, ο οποίος μετείχε στην ανάβαση στην κορυφή του Ολύμπου με τον Δ. Μητρόπουλο, μας μεταφέρει τα λόγια του μόλις πάτησε στο Μύτικα: "Μόλις έφθασα στο Σκολιό και αντίκρυσα αυτό το μεγαλείο της φύσης, εφώναξα με όλη τη δύναμη της ψυχής μου: είναι η ευτυχέστερη μέρα της ζωής μου! Τώρα μπορώ πια να πεθάνω με τη θεϊκή αυτή εικόνα στην ψυχή μου", Εκδρομικά Χρονικά, Οκτ. 1980), ο Δ. Ροντήρης, ο οποίος οργάνωνε παραστάσεις σε συνεργασία με φυσιολατρικά σωματεία ("Και στην πατρίδα του… στην πατρίδα του που γυρίζει με τις καλλιτεχνικές δάφνες και των πέντε Ηπείρων δεν υπάρχει κανένα αρχαίο θέατρο να διδάξει. Του το αρνούνται με γελοίους λόγους. Ο Πεζοπορικός από μια ευτυχή συγκυρία γνωρίζεται με τον μεγάλο σκηνοθέτη και αποφασίζουν μαζί ένα σκληρό αγώνα, που κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια για να καμφθούν επί τέλους οι αρμόδιοι και το καλοκαίρι του 1963 να προχωρήσουν το Αρχαίο Θέατρο των Δελφών για δυο παραστάσεις όπου ανέβασε τη "ΜΗΔΕΙΑ" με την Ασπασία Παπαθανασίου. Ο Πεζοπορικός είχε αναλάβει τη διακίνηση των εκδρομέων θεατών της Αθήνας και του Πειραιά), και τιμήθηκε επανειλημμένα από αυτά (επίτιμο μέλους του Πεζοπορικού, "Μνήμη Δημήτρη Ροντήρη, επιτίμου μέλους του Πεζοπορικού", Κ. Ροΐδη "Φυσιολατρικοί Ορίζοντες", Ιούλ.-Δεκ. 1982, σελ. 20-22).

Οι φυσιολατρικοί σύλλογοι και τα έντυπά τους αναδεικνύονται σε χώρους μαχητικούς, διεκδικητικούς, δράσης και σκέψης. Διεκδικούν, προτείνουν, ενίοτε καταγγέλλουν, οργανώνουν δενδροφυτεύσεις και διαμορφώσεις χώρων, αλλά κυρίως προβάλλουν τη χαρά της σχέσης με τη φύση. Με όλες τις δυσκολίες που αφορούν τα συγκοινωνιακά μέσα, αλλά και τις εργασιακές σχέσεις της εποχής (δουλειά έξι ημερών, πρωϊ - απόγευμα), κατορθώνουν να οργανώνουν εκδρομές με μεγάλη συμμετοχή, από ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα μετεχόντων, σε όλα τα βουνά, σε κάθε γωνιά και φυσική ομορφιά της χώρας. Κυριαρχεί η θετική σχέση με τη φύση, το θετικό κίνητρο για την εκδρομή, καθώς είναι "προετοιμασμένοι" από τη λογοτεχνία, την εκπαίδευση, τη φυσική αγωγή, το παιχνίδι, καθώς όλοι αυτοί οι χώροι κυριαρχούνται από τη φύση και το "φυσικό" εν γένει. Κινητοποιούνται, πρωτίστως, για να χαρούν και όχι για καταγγείλουν, να προστατέψουν ή να αποτρέψουν, όπως σήμερα -αρνητικά κίνητρα, δηλαδή.

Αναδεικνύονται σε χώρους πνευματικούς, καθώς οργανώνουν πληθώρα παράλληλων πολιτιστικών εκδηλώσεων (ποιητικές βραδιές, θεατρικές παραστάσεις, ομιλίες, επιστημονικές διαλέξεις, εκθέσεις, αφιερώματα σε συγγραφείς και άλλους πνευματικούς ανθρώπους, κλπ). Στα έντυπα αυτά θα βρούμε πρώτες δημοσιεύσεις έργων γνωστών λογοτεχνών, πρωτότυπες εργασίες σημαντικών επιστημόνων (Ν.Γ. Γεννάδιος, Θ. Αφεντούλης, Χ. Διαπούλης, Καβάδας, Δ. Ζωγράφος, Ρ. Δημητριάδης Κ. Μητσόπουλος,  Γ. Γεωργαλάς, Α. Κορδέλας, Ε. Ανάσης, Ν. Κανάσης, Π. Κοντός, Κ. Καραβίδας, Κ. Σάμιος, Ι. Κοκκίνης, Π. Ζέρβας, Π. Τσιληθράς, Η. Πέτρου, Α. Κουρτίδης, Σ. Χασιώτης, Ν. Γερμανός, κ.α.)

Μέσα από τα έντυπα αυτά κατατίθεται για πρώτη φορά η ιδέα της δημιουργίας του πρώτου Εθνικού Δρυμού, του Ολύμπου. Την πρόταση επεξεργάστηκε ο διάσημος φωτογράφος, ορειβάτης και μέγας λάτρης της χώρας μας, Ελβετός F. Boissonas. Η ιδέα του καταγράφτηκε στο βιβλίο του "Ο τουρισμός στην  Ελλάδα", που κυκλοφόρησε το 1930 σε τέσσερις γλώσσες, αλλά όχι στα ελληνικά. Το σχετικό κεφάλαιο, όμως, έτυχε ευρείας δημοσιότητας στα φυσιολατρικά έντυπα και ο πρώτος Δρυμός δημιουργείται το 1938. 

Η εικόνα που αναδύεται μέσα από τον περιοδικό φυσιολατρικό τύπο, είναι πολύ διαφορετική από αυτήν που μια φευγαλέα και επιφανειακή ματιά διαμορφώνει. Μαζί με την παραδοσιακή γεωργία -η οποία τροφοδότησε όλη την σύγχρονη "οικολογική γεωργία"-, την αρχαία κλασσική φιλοσοφία και μυθολογία -συνεισέφερε στην κατανόηση της σχέσης κοινωνίας - φύσης και στην υιοθέτηση σύγχρονων "οικολογικών αξιών"-, η φυσιολατρεία στη  Ελλάδα αποτελεί το τρίτο στήριγμα του σύγχρονου οικολογικού λόγου και της περιβαλλοντικής πρακτικής. Τα παλαιά φυσιολατρικά σωματεία ή μετεξελίχθηκαν σε οικολογικές οργανώσεις ή τροφοδότησαν με μέλη τον οικολογικό χώρο. Συνολικά, αποτελούν τμήμα αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε "νέος πολιτισμός οικολογικής οπτικής".

Βιβλιογραφία

1.      Σπανδωνής, Ν. Αλπινισμός - περιηγήσεις. Φιλοδασικαί ετιαρείαι. Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρησις της Ανατολής, τεύχ.3, 1898, σ. 41-43

2.      Τάσης, Υπαίθριος Ζωή: Όμιλος Εκδρομών, Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρησις της Ανατολής, 1898, σ. 324

3.      Μητσόπουλος, Κ. Ο φυτικός κόσμος της Ελλάδος. Επιστημονική Επιθεώρησις, τεύχ.19, 1906, σ. 249-255

4.      Οδοιπορικός Σύνδεσμος, Η Πρώτη και η Εκατοστή εκδρομή του, αναμνηστικόν τεύχος 1923, 24 σ.

5.      Παλαμάς, Κ. Το τραγούδι των βουνών. Ημερολόγιο Οδοιπορικού Συνδέσμου, 1925, σ. 73-77

6.      Χιλιαδάκης, Σ.Ε., Η φυσιολατρεία στο έργο του Παλαμά. Αθήνα: Προμηθέας, 1926, 31 σελ.

7.      Boissonas F. (μετ. Σ. Λατσένερε), Ο "Τουρισμός στην Ελλάδα", Εκδρομικά, Ν. 21, 1931.

8.      Ξενόπουλος Γ., Από τη ζωή μου: πρώτες εκδρομές. Ημερολόγιο Οδοιπορικού Συνδέσμου, 1926, σ.147-152

9.      Καψάσκης, Μ. Ο Βλάσης Γαβριηλίδης φυσιολάτρης. Εκδρομικά, τεύχ.13, 1930, σ.7-8

10.  Καψάσκης, Μ. Ο Βλάσης Γαβριηλίδης: ανέκδοτα από τη φυσιολατρική ζωή του. Εκδρομικά, τεύχ.14, 1930, σ.4

11.  Νιρβάνας, Π., Νέοι διάλογοι του κ. Ασόφου: περί φυσιολατρείας. Εκδρομικά, τεύχ.12, 1930, σ.6

12.  Δροσίνης, Γ. Ο θάνατος του δέντρου. Εκδρομικά, τεύχ.8, 1930, σ.1925

13.  Η φυσιολατρία τον περασμένο αιώνα. Εκδρομικά, τεύχ.12, 1930, σ.13-14

14.  Κ. Κωνσταντινίδης, Η Φυσιολατρεία τον περασμένο αιώνα, Εκδρομικά, τεύχ. 12, 1930, σ. 13.

15.  Δ., Ν., Ο Σύνδεσμος φυσιολατρείας ήλιος - αήρ - ύδωρ στην Πάρνηθα. Εκδρομικά, τεύχ.11, 1930, σ. 11

16.  Boud-Bovy D., Αι αναβάσεις εις τον Παρνασσόν και τον Όλυμπον με σκι, Εκδρομικά, τεύχ. 24, 1931.

17.  Ταγκόπουλος, Π.Δ., Ρείκια: φυσιολατρικά πεζοτράγουδα. Εκδρομικά, τεύχ. 27, 1931, σ. 227-228

18.  Μόσχος, Γ. Για να γνωρίσουμε την πατρίδα μας και να συνεχίσουμε τη σπουδή μας. Εκδρομικά, τεύχ. 29, 1931, σ. 294-297 (ακολουθούν 2 ακόμη μέρη του άρθρου)

19.  Συλλαίος, Ε., Η συμβολή του δένδρου εις τον πολιτισμόν: η χρησιμότης των δασών. Εκδρομικά, τεύχ. 27, 1931, σ. 228-230

20.  Σαρρής, Ι., Μία ανάβασις εις την Πάρνηθα προ 42 ετών: αναδρομή εις το παρελθόν, Εκδρομικά, τεύχ. 41, 1932.

21.  Βελισσαρίδης, Γ. Σημειώσεις από μια εκδρομή. Εκδρομικά, τεύχ. 41, 1932, σ. 270-273

22.  Δενδρινός, Κ. Η ζωγραφική στο βουνό από τον ζωγράφο Ιθακήσιο. Εκδρομικά, τεύχ.41, 1932, σ. 264-265

23.  Παπαευστρατίου Δ.Δ., Ο Σύνδεσμος Εκδρομέων "Ύπαίθριος Ζωή" (1922 - 1932): ζωντανοί παράγοντες τουρισμού και ορειβασίας, Εκδρομικά, τεύχ. 32, 1932.

24.  Δούκας, Σ. Ο θείος Όλυμπος: το βουνό της ελληνικής ποιήσεως, Πολιτεία, Οκτώβριος 1932,

25.  Σταμπολής, Γ.Κ. Φυσιολατρικές φυσιογνωμίες: Κώστας Πασαγιάνης: 1872-1933. Εκδρομικά, τεύχ.47, 1933, σ. 85

26.  Προβελέγγιος, Α. Εις το δάσος. Αγροτική Εγκυκλοπαίδεια, τεύχ.3, 1934, σ. 160

27.  Βελισσαρίδης, Γ. Γκυζηρνώντας στη Ρούμελη, Εκδρομικά, τεύχ. 66, 1934, σ. 258-263

28.  Π. Κ. Μ., Πως γεννήθηκε ο Ε.Ο.Σ.: Κούκοι στα βουνά, Το Βουνό Αρ.11, 1934, σ. 325.

29.  Μ., Π.Κ. Κούκοι στα βουνά, Το Βουνό, τεύχ.11,1934, σ. 325-326

30.  Βασιλόπουλος, Δ.    Σύντομος ιστορία της ορειβασίας, Το Βουνό, τεύχ.3, 1934, σ. 79-80

31.  Λεοντόπουλος Β.Λ., Μία ανάβασις στην Πάρνηθα (Ιούλιος 1905): αναδρομή εις το παρελθόν, Εκδρομικά, τεύχ. 75, 1935.

32.  Ταρσούλη, Α.    Σκύρος. Ύπαιθρο, τεύχ.7, 1935, σ. 172-176

33.  Δενδρινός, Κ.Α.    Οι σιδηρόδρομοι του κράτους και ο εσωτερικός τουρισμός: η πρώτη μεγάλη κυριακάτικη λαϊκή έξοδος στο ύπαιθρο Αθήναι - Χαλκίς. Εκδρομικά, τεύχ.73, 1935, σ. 144-146

34.  Ενισλείδης Χ.Μ., Οι πρόδρομοι της σημερινής εκδρομικής κινήσεως: πως ιδρύθηκε και έδρασε ο "Αεικίνητος", στην Αττική, Εκδρομικά, τεύχ. 78, 1935.

35.  Κοντογιάννης, Γ.(φωτ.), [Θέατρο Επιδαύρου: η πρώτη εκδήλωση] 16 Σεπτεμβρίου 1935. Ύπαιθρο, τεύχ. 7, 1935, σ. 184-185

36.  Τσαγαλός, Α, Ένα βράδυ μαζύ του στο άσυλον μουσών: τι λέγει ο ζωγράφος Ιθακήσιος για τον εξωραϊσμό του Ολύμπου, Εκδρομικά, τεύχ. 77, 1935, σ. 249-251

37.  Χιλιαδάκης, Σ.Ε. Η φυσιολατρία στο μεσαιωνικό μυθιστόρημα (η περιγραφή των "παραδείσων"), Ύπαιθρο, Μάϊος 1936,  σ. 38-44

38.  Βαλάκης, Π.Α. Ένεκα ποίων λόγων ευχαριστούμεθα κατά τας εκδρομάς: ψυχολογική μελέτη. Ύπαιθρο, Ιούλιος 1936, σ. 93-99

39.  Μωρέττης, Δ.Α.  Η δυτική Μακεδονία και η φυσιολατρεία. Ύπαιθρο, Οκτώβριος 1936, σ. 142-143

40.  Πρώτον Πανελλήνιον Ορειβατικόν Συνέδριον: Όλυμπος 1936, Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος, 1937, 70 σ. (Πρώτον έκτακτον τεύχος του μηνιαίου δελτίου "Το Βουνό".)

41.  Steiner, A., Περράκης, Ν.(μετ.), Σύντομη ιστορία της ορειβασίας: η ορειβασία στην αρχαιότητα (έως το 600μ.Χ.) (1ο μέρος). Το Βουνό , τεύχ.27, 1936, σ. 49-55 (ακολουθούν 2 ακόμη μέρη)

42.  Καλλοναίος, Μ. Φυσιολατρεία και τουρισμός. Η Καθημερινή, Ιανουάριος 1937, σ. 6-7

43.  Τατάκης, Β. Το νόημα της φυσιολατρείας. Ύπαιθρο, Μάϊος 1937, σ. 42-49

44.  Καββαδία Τ.Σ., Ο Ορειβατικός Σύνδεσμος Αθηνών (Τμήμα Αθηνών του ΕΟΣ), Το Βουνό, τεύχ. 52, 1938.

45.  Καρκαβίτσας, Α. Η ανατολή του ηλίου από της κορυφής του Κισσάβου. Το Βουνό, τεύχ.60, 1938, σ. 298-300

46.  Κοτζιούλας, Γ. Φυσιολατρεία, Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς, Ιούνιος 1938.

47.  Μελάς, Σ. Φυσιολατρεία, Εστία, Ιούλιος 1938.

48.  Σκίπης, Σ. Ώ βουνά. Το Βουνό, τεύχ. 60, 1938, σ. 295

49.  Άγρας, Τ. Χινοπωριάτικη εκδρομή. Φυσιολατρικός  Όμιλος Πειραιώς, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1939, σ. 185-186

50.  Δραγούμης, Ι., Κορφές (Απόσπασμα από το έργο του "το μονοπάτι", που γράφτηκε στα 1902), ΦΟΠ, Μάρτιος 1939, σ. 53

51.  Παλαιολόγος, Π. Υπάρχει ο εκδρομεύς, Ύπαιθρο, Μάϊος 1939, σ. 28-29

52.  Φιλόλαος, Φυσιολατρικός διονυσιασμός, Ύπαιθρο, Σεπτέμβριος 1939, σ. 108-112

53.  Αγαπητός, Σ., Η ελληνική ορειβασία 1930-1940, Το Βουνό, τεύχ.77, 1940, σ. 99-107

54.  Κουντούρης, Ν.Β., Αναμνήσεις παλαιού φυσιολάτρου, Το Βουνό, τεύχ.77, 1940, σ. 108-109

55.  Ελευθερουδάκης, Κ., Παληές αναμνήσεις, Το Βουνό, 1946

56.  Η "Υπαίθριος" στα χρόνια της σκλαβιάς, Ύπαιθρο, Ιανουάριος 1946, σ. 3-5

57.  Δημητριάδης Κ., Οι πρόδρομοι του εκδρομισμού μας: ο φυσιολάτρης Καμπούρογλου, Ύπαιθρο, Μάρ. 1946.

58.  Γιαννουλόπουλος, Χ.Α., Η φυσιολατρεία στη νεοελληνική ποίηση. Δεληδημήτρης (τυπ.), Αθήναι 1947, 33 σ.

59.  Στρωτός, Β., Παύλος Κυριαζής: πεζογράφοι της φυσιολατρείας. Παν, τεύχ.202-203, 1951, σ. 104-105

60.  Γρίσπος, Π., Φυσιολατρική λογοτεχνία. Παν, τεύχ.202-203, 1951, σ. 98-101

61.  Στα 100 χρόνια του Καμπούρογλου, έκδοσις "Φυσιολατρικού", Αθήναι 1952, 25 σ.

62.  Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος, Η Ελληνική Ορειβασία στο εικοστό πέμπτο έτος της: Απολογισμός Γεν. Συνελεύσεως των Τμημάτων της 25ης Απριλίου 1953, 7 σ. (ανάτυπο από "Το Βουνό", Μαϊου - Ιουνίου 1953)

63.  Γιαννουλόπουλος, Χ., Το φυσιολατρικό πνεύμα στο έργο του Παλαμά: στα δέκα χρόνια του θανάτου του, Ο Φυσιολάτρης, Φεβρουάριος 1953, σ. 21-24

64.  Γιαννουλόπουλος, Χ.Α., Η φυσιολατρεία του Παλαμά., Φυσιολάτρης, Αθήνα 1953, 48 σ.

65.  Μεταξάς, Π., Αναδρομή στα ορειβατικά 1926-1932. Το Βουνό, τεύχ.181, 1954, σ. 159-167

66.  Νικόπουλου Η., Οι πρώτοι έλληνες ορειβάτες, Το Βουνό, τεύχ. 180, 1954.

67.  Γιαννουλόπουλος, Χ., Το φυσιολατρικό νόημα στην ποίησι του Σολομού. Ο Φυσιολάτρης, τεύχ.98, 1957, σ. 54-57

68.  Λαμπράκης, Χ., Ρώτας, Β., Γρηγόρης, Γ.Ρωμαίος, Κ., Ρουσοπούλου, Α., Λουκόπουλος, Ν.,  Γιώργος Κοτζιούλας: η ζωή και το έργο του, ο ποιητής, ο αφηγητής: λαογραφία στην ποίηση του Γ. Κοτζιούλα, ο άνθρωπος, ο φίλος του "Πανός". Ο Παν, τεύχ. 267-268, 1957, σ.1-16

69.  Τσόκρης, Η., Δημήτριος Χατζόπουλος (Μποέμ): ο γνησιώτερος πρωτοπόρος του εκδρομισμού, Ο Φυσιολάτρης, τεύχ. 98, 1957, σ. 59-61

70.  Κωνσταντινόπουλου Β., Ο "ΠΑΝ" και το περιοδικό του: εκδρομισμός και λογοτεχνία, ΠΑΝ, τεύχ. 272 - 275, 1957.

71.  Boissonas F., Το βάπτισμα του ΕΟΣ στην κορυφή του Πανθέου, Το Βουνό, Ν. 206, 1959

72.  Κωνσταντινόπουλου Β. Στοιχεία από την Ιστορία του Ελληνικού Εκδρομισμού, έκδ. Ομοσπονδίας Εκδρομικών Σωματείων της Ελλάδος, 1959, 29 σ.

73.  Παπαδήμας, Α.Δ., Ο πρωτοπόρος του ελληνικού εκδρομισμού: Δημ. Χατζόπουλος, Ο Παν, τεύχ. 300-302, 1959, σ. 1

74.  Ροζόλη Χ.Ν., Αναδρομή εις την ιστορίαν του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, Ξενία, τεύχ. 33, 1960.

75.  Κωνσταντινόπουλος, Β., Δημήτρης Χατζόπουλος (Μποέμ): ένας μεγάλος πρωτοπόρος. Παν, τεύχ. 336, 1962, σ. 57-59

76.  Μορφές του Ελληνικού Εκδρομισμού: Δ. Καμπούρογλου, Ι. Σαρρής, Θ. Κόντερης, Δ. Χατζόπουλος, Ομοσπονδία Εκδρομικών Σωματείων της Ελλάδος, 1962, 48 σ.

77.  Παυλάκης, Ι.Ε., Ο φυσιολάτρης Σολωμός. Μανουσαρίδης (τυπ.), Αθήνα 1962, 62 σ.

78.  Βλασσόπουλος, Δ.Κ. Αναδρομή στο παρελθόν. Κρυστάλλης, τεύχ.117, 1967,

79.  Γιαννουλόπουλος, Χ. Παπαδιαμάντης: ο θρησκευόμενος φυσιολάτρης, Ο Φυσιολάτρης, τεύχ. 278, 1971, σ. 229-230

80.  Ζώρα, Π. Η φύση στην ελληνική λαϊκή τέχνη. Περιηγητική, Μάϊος-Ιούνιος 1977, σ. 34-36

81.  Ροϊδης, Κ. Μνήμη Δημήτρη Ροντήρη επίτιμου μέλους του πεζοπορικού. Φυσιολατρικοί Ορίζοντες, Ιούλ.-Δεκέμβρ 1982, σ. 20-22

82.  Κωνσταντινίδης, Θ., Ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος στις κορυφές του Ολύμπου. Αθήνα: [χ.ο.], 1986, 43 σ.

83.  Πολίτης Ν., Εκδρομή Γυναικών (για πρώτη φορά το 1895): παλιές πατρινές ιστορίες, Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 125, 1987.

84.  Πολίτης Ν., Εκδρομικό ρεκόρ το 1893 (750 πατρινοί σε μια εκδρομή): ματιές στο παρελθόν, Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 128, 1988.

85.  Πουρνάρας Δ., Εκδρομές εις Ωλενόν, έτος 1880: στην εποχή των "Κούκων", Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 131, 1989 (ανατύπωση από το ενημερωτικό δελτίο ΕΟΣ Πατρών, πρωτότυπο κείμενο: Τ. Λομβάρδος, Αύγουστος 1880).

86.  Πολίτης Ν., Ανάβαση στο Πρασούδι (από πατρινό ορειβάτη του 1893), Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 129, 1989.

87.  Πολίτης Ν., Από την Πάτρα στη Σπάρτη 63 ώρες δρόμο: οι πεζοπορίες του Κορύλλου, Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 131, 1989.

88.  Πολίτη Ν.Ε., Ματιές στα περασμένα: παλαιοί σύλλογοι, Φυσιολατρικός Κόσμος, τεύχ. 137, 1991.

89.  Τσακούμης, Α.Γ., Βασίλειος Ιθακήσιος, ο ζωγράφος του Ολύμπου. Λιτόχωρο: Δήμος Λιτοχώρου, 1994, 254 σ.

90.  Ο Ταφ.  Δημήτρης Μητρόπουλος: ο αλπινιστής μαέστρος. Φυσιολαρικοί Ορίζοντες, τεύχ.8, 1995, σ. 21-23

Σάκης Κουρουζίδης.

Περιέχεται στο: